Лернер индексі

Қатынас өзiмен ұсынатын нарықтық өкiметтiң өлшемi шектi шығындары бар бағалар салыстыруда негiзделген Лернерi индексi арқылы

Мұндағы L - Лернердiң индексi, нөлiден бiрлiкке дейін өзгередi; Pm – жетілмеген бәсекелестік нарықтың бағасы; Pc - бәсекелестiк нарықтың бағасы.

Бәсекелi баға ұзақ мерзiмдi мерзiмде шектi тең немесе, жуық шамамен, орташа айнымалы шығындар, Лернердiң индексi баға қарағанда (осы фирма) осы нарықты бағамен және оның (орташа айнымалы) шектi шығындарының арасындағы айырмашылық сияқты анықталатындығы:

Мұндағы Р - осы фирманы баға; AVC - фирманың орташа шығындары

Лернердiң индексi фирманың пайдалылығы ешқалай бағаламайды. Ең алдымен, бұл, ол байланған шығын величинупостоянныхты тек қана шектi шығындарға бағыттала ешқалай есепке алмайды. Шектi шығындар, және орташадан төмен, шектi шығындардың үстiнде бағаның асып кетуi дегенмен пайданың шамасы туралығана емес, оның таңбасы туралы тiптi мәлiмет жоғары бол және одан жоғөзiмен-өз алып жүретiн болмауы мүмкiн.

Монополияның тепе-теңдiк шарты:

MC = P (1 - 1/h),

h-сұранымның икемдiлiгiнiң абсолюттiк шамасы. L = (1 – MC) /P нiң Лернерiнiң индексi үшiн бұл өрнегi бар теңдiк салыстыра аламыз:

L = 1/ h.

Сала үшiн Лернердiң орташа өлшемдi индексi өрнектеледi

y_i - фирманың i-шiсi нарықтық еншi, i = 1, N; β — саланың баға белгiлеуiн келiсушiлiктiң коэффициентi; 0 < β < 1, ‌‌│ε^d_p│ — баға бойынша нарықтық сұраныстың икемдiлiгi; HHI - Херфиндаля-Хиршманның индексi.

Бұл жерден баға белгілеудегі келусішіліктің (келісім), нарықтың шоғырлану деңгейінің артуы, сұраныс икемділігінің төмендеуі болғанда монополиялық биліктің артатыны көрінеді.

Өзін-өзі тексеру сұрақтары:

1. Нарықтық биліктің мәні, көздері және маңыздылығы.

2. Нарықтық билік деңгейін бағалау.

3. Нарықтық биліктің көрсеткіштері.

Тақырып бойынша ұсынылған әдебиеттер

1. Есенғалиева Қ.С. Микроэкономика: қысқа лекциялар, тест сұрақтары, есептер мен жаттығулар, іскерлік ойындар: Оқу құралы.- Аоматы,2007.

2. Есенғалиева Қ.С., Тастандиева Н.Б., Тілеужанова М.Ә. Макроэкономика және микроэкономика (Орысша –қазақша терминдерінің түсіндірме сөздігі). Алматы, 2003

3. Мухамедиев Б. М. Микроэкономика. Уч.пособие. Алматы: Қазақ Университеті, 2001 г.

4. Пиндайк Р., Рубинфельд Д. Микроэкономика. М., Экономика, Дело,1992 г.

5. Тарануха Ю.В. Микроэкономика (тесты, гоафические упражнения, задачи): Учебное пособие. М.: «Дело и Сервис», 2006.

7--Тақырып. Жетілген бәсекелестік жағдайы

Лекцияның мақсаты:

Жетілген бәсекелестік нарықтың ерекшеліктерін талдау. ЖБН фирманың қысқа мерзімдегі іс-әрекетін графиктік әдіспен талдау.

Лекция жоспары:

1. Жетілген бәсекелестік нарықтағы фирма мен салалар.

2. Фирмалар қызметінің мақсаты. Пайда:экономикалық, бухгалтерлік.

3. Жетілген бәсекелестік нарықтағы фирма мен салалардың пайдасы мен шығынын графиктік әдістер арқылы анықтау.

4. ЖБН-дағы фирмалардың пайдасын мейлінше арттыру немесе шығынын мейлінше азайту.

5. ЖБН фирманың қысқа мерзімдегі іс-әрекеті: өндірісті жалғасытру немесе тоқтату жағдайларын талдау.

Лекция мазмұны:

Жетілген бәсекелес нарығы дегеніміз – төмендегідей шарттар орындалатын нарық;

1) нарықта сатып алушыға стандартты немесе біртекті өнім ұсынатын тәуелсіз сатушылар саны өте көп болған жағдай. Мысалы, ауыл шаруашылығы өнімнің нарықтары;

2) әр фирманың жалпы нарықтық ұсыныстағы сату үлесі елеусіз. Сондықтан, оның өнім көлемі туралы өндірістік шешімдері жалпы ұсынысқа ықпал етпейді, соған орай ол өнімнің нарықтық бағасына да әсер ете алмайды;

3) баға, технология және ықтимал пайда жөніндегі ақпараттар белгілі болады;

4) жаңа фирмалардың салаға кіруіне немесе одан шығуына тосқауылдар қойылмайды.

Бәсекелес фирма нарықтық бағаға әсер ете алмайтын болғандықтан, ол бағаны сырттан белгіленген баға ретінде қабылдайды. Жеке өндірушінің сұраныс қисығы горизонталь сызық болып табылады.

1-сурет. Бәсекелес фирманың сұраныс қисығы.

Жетілген бәсекелес фирманың қысқа мерзімді кезеңде пайданы мейлінше арттыруы. Пайда дегеніміз жалпы түсім (ТR) мен жалпы шығындар (ТС) арасындағы айырма:

П = ТR – ТС (1)

Бұл тәуелділікті түсіндіру үшін формуланы мына түрде жазайық:

П = Р Q - АС Q = (Р - АС) Q (2)

Бірінші жағдайды қарастырайық – пайданы мейлінше арттыру. Баға орташа жалпы шығындардың ең төменгі деңгейінен жоғары делік, яғни Р > АС min

Онда, (2) формула бойынша есептесек фирма экономикалық пайда алады. Оны мейлінше арттыру үшін өндіруші өндірісті әрбір қосымша өндірілген өнім бірлігінің жалпы түсімге (R) қосатын өсімі оның жалпы шығындарға (ТС) қосатын өсімінен артық немесе тең болғанша ұлғайтуға қажет: МR ≥ МС немесе жетілген бәсеке жағдайында Р≥ МС, өйткені МR = Р. Сондықтан фирма менеджерлері әрбір қосымша өндірілген өнім бірлігіне шаққандағы шекті шығындарды өнім бағасымен салыстырулары тиіс. Бұл жағдайда осы өнім бірлігін сату (1) формулаға сәйкес, жалпы пайданы өсіреді.

Мейлінше көп пайда мынадай теңдік орындалған жағдайда шығарылатын өнім көлеміне Q* сәйкес келеді.Р = МC. Бұл шарт жетілген бәсекелес фирма үшін пайдасын ең жоғары деңгейге жеткізетін шарт болып табылады.

2-сурет. Жетілген бәсекелес фирманың пайдасын мейлінше арттыру.

Жетілген бәсекелес фирманың зиянын мейлінше азайту. Өнім бағасы мүмкін болатын жалпы орташа шығындардың ең төменгі мөлшерінен төмен, ал орташа айнымалы шығындардың ең төменгі шамасынан жоғары деп жорамалдайық.АVС min < Р < АС min. (5)

Бұл жағдайда фирма зиян шегеді және оның алдында өндірісті тоқтату немесе қысқа мерзімді кезеңде қызметін жалғастыру сияқты екі таңдау тұрады. Барлығы да зиян мөлшеріне байланысты болады. Өндірісті тоқтатқан кезде, фирма тұрақты шығындарға тең зиян шегеді, яғни, Ү = ТFC. Бұл жағдайда өндірісті жалғастыра отырып, фирма өз өндірісін тоқтатқаннан гөрі аз зиян шегеді. Зиян мөлшері өте аз болатын өндіріс көлемі (4) теңдеу арқылы анықталады.

График түрінде оны былайша көрсетуге болады:

3-сурет. Жетілген бәсекелес фирманың зиянын мейлінше азайту.

Қысқа мерзімді кезеңде фирманың қызметін тоқтатуы. Үшінші жағдайды қарастырайық – фирманы жабу. Баға ең ықтимал орташа айнымалы шығындардың ең төменгі деңгейінен аз делік, яғни: Р ≤ АVС min. Өндірісті жалғастыратын болса, ол тұрақты шығындарының құнынан да көп зиян көреді, яғни зиян барлық шығындар шамасына ТС-ға тең болады. Сондықтан, фирма өз жұмысын тоқтатқаны жөн. Зиянның ең аз мөлшері FC-т құрайды. Бұл жағдай 4-суретте көрсетілген, ондағы баға сызығы АVС қисығынан төмен орналасқан.

Қысқа мерзімдегі жетілген бәсекелес фирманың ұсыныс қисықтары. Р > АVС min (Р > Ро) бағасына сәйкес МС қисығына дейін көлденең сызық жүргізу қажет, мысалы Р₁ бағасында – Р = Р₂ сызығын.

4сурет. Жетілген бәсекелес фирманың ұсыныс қисығы.

Нарықтық ұсыныс дегеніміз – саладағы фирмалардың кез келген мүмкін болатын бағамен сатқысы келетін нарықтағы өнім көлемінің сомасы. Нарықтық ұсыныс қисығы дегеніміз фирмалардың шекті шығын қисықтарының көлденең жиынтығы. Қысқа мерзімді нарықтық ұсынысқа ықпал ететін факторлардың бірі осы саладағы фирмалар қолданатын айнымалы ресурстар бағасы және салада қолданатын технология болып табылады. Осы факторлардағы өзгерістер фирманың шекті шығын қисығының ауысуына әкеліп соғады.

Өзін-өзі тексеру сұрақтары:

1. Фирма қызметінің мақсаты. Экономикалық, қалыпты бухгалтерлік пайда.

2. Орташа және шекті табыс, бәсекелес фирмалардың сұраныс кисығы.

3. Қысқа мерзімді кезеңде өндірісті тоқтату шарты.

4. Қысқа мерзімді ксзеңдегі фирманың ұсыныс қисыгы.

Тақырып бойынша ұсынылған әдебиеттер

1. Есенғалиева Қ.С. Микроэкономика: қысқа лекциялар, тест сұрақтары, есептер мен жаттығулар, іскерлік ойындар: Оқу құралы.- Аоматы,2007.
2. Есенғалиева Қ.С., Тастандиева Н.Б., Тілеужанова М.Ә. Макроэкономика және микроэкономика (Орысша –қазақша терминдерінің түсіндірме сөздігі). Алматы, 2003
3. Мухамедиев Б. М. Микроэкономика. Уч.пособие. Алматы: Қазақ Университеті, 2001 г.
4. Пиндайк Р., Рубинфельд Д. Микроэкономика. М., Экономика, Дело,1992 г.
5. Тарануха Ю.В. Микроэкономика (тесты, гоафические упражнения, задачи): Учебное пособие. М.: «Дело и Сервис», 2006.
6. Емцов Р. Г.,Лукин М.Ю. Микроэкономика. Учебник.-Москва: МГУ им Ломоносова, ИС;1999 г.

8--Тақырып. Монополия жағдайындағы фирманың әрекеті

Лекцияның мақсаты:

Жетілген бәсекелестік пен жетілмеген бәсеке нарығының айырмашылықтарын талдау. Монополияның түрлеріне шолу. Монополияның оптималды өнімі мен бағасын анықтауды үйрену.

Лекция жоспары:

1. Жетілмеген бәсеке нарығы: Монополия.

2. Монополияның түрлері.

3. Монополияның оптималды өнімі мен бағасын анықтау.

4. Монополиялық билік. Монополиялық билік және тұтынушы ұтымы.

Лекция мазмұны:

Ал монополия жағдайында тұтынушының алдында бір ғана ірі өндіруші тұрады. Монополистің үлкен билікке ие болуына оның тауарының ерекшеленуімен қатар, осы тауардың алмастырушысы аз болуы да әсерін тигізеді. Берілген тауарды өндіретін тек бір ғана жеке фирма бар және осы тауарды ауыстыратын басқа тауарлар жоқ деп ұйғарсақ – монополист деп аталады. Монополист берілген тауарды өндіретін жалғыз фирма болғандықтан оның сұраныс қисығы бір мезгілде нарықтың сұраныс қисығы болып табылады және ұсынылған тауардың шамасының бағасын анықтайды.

Нарықты монополиялаудың негізгі себептеріне байланысты монополияның төмендегідей түрлері болады:

1) Жабық монополия. Ол бәсекелестің заңды шектеулер көмегімен қорғалған.

2) Табиғи монополия. Белгілі бір көлемдегі өнімді бір фирмада өндіру, оны екі немесе одан да көп фирмаларда өндіргеннен арзанға түсетін өндіріс саласы.

3) Ашық монополия. Берілген тауарды өндіретін тек қана бір фирма болып және оның бәсекелестіктен ешқандай арнайы қорғанышы жоқ болатын жағдай.

Монополистің өнім көлемін белгілеу. Монополистің өнім шығарушы ретінде бәсекелес фирма сияқты өндіріс мақсаты – пайданы ең жоғары деңгейге жеткізу болып табылады. Монополист жалғыз өндіруші болғандықтан, нарықтық жағдайды толығымен бақылап, өз шешімі бойынша тауардың нарықтық бағасын белгілей алады. Өнім бірлігінің бағасы монополиялық жағдайда өзгермелі шама болады және өндіріс көлемінің функциясын көрсетеді: Р = Р (Q).

Монополист өндірушінің пайдасы төмендегідей формуламен анықталады:

π = ТR – ТС = Р (Q) * Q – ТС (Q). (1)

немесе МR = МС.

Бұдан монополистің пайдасы өндірістің шекті шығындары (МС) шекті түсімге (МR) тең болғанда ғана ең көп болатынын көреміз. Бұдан, пайданы мейлінше көбейту шартын мына түрде көрсетуімізге болады: (1/ Е_Р + 1) = МС. Монополист барынша көп пайдаға МС = МR болғанда жететін болғандықтан, өндіріс көлемі ұтымды болу үшін, ол кез келген өнім көлеміне сәйкес болатын шекті түсім оң сан болатын жағдайды көздейді, яғни, МR > 0 немесе Р (1 + 1/Ер) > 0. Егер өнімге деген сұраныс икемді болса, шекті табыс оң болады, яғни - ∞ < Е < -1.

Монополистің ұтымды өндіріс көлеміне қатысты шешімін шама – баға мен өнім көлемі бар екенін ескеруіміз керек. Осы себептен пайданы барынша көбейту есебінің шешуі 2 кезеңнен тұрады. Бірінші кезеңде, шығарылатын өнімнің ұтымды көлемі (Qm), ал екінші кезеңде тауардың монополиялық нарық бағасы (Рm) анықталады. Берілген есептің графиктік шешімін көрсетеміз.

1-сурет. Монополистің пайдасын барынша көбейту.

Пайданы барынша көбейту шартын МR = МС болғанда шығарылатын ұтымды өнімнің санын анықтаймыз. 1-суретте ол Qm көлеміне сәйкес келеді. Екінші кезеңде монополиялық нарық бағасы анықталады. Ол үшін өндіріс көлемі мен (Qm) сұраныс қисығының АR қиылысу нүктесін тапса болғаны. 1-суретте нарықтың монополиялық бағасы Рm әрпімен көрсетілген. Бағаны Рm нүктесінен кез келген ауытқуы монополистің пайдасын көбейтеді. Монополиялық өндірушінің зиян шегуші және пайдасы нольге тең фирмалардың жағдайы бейнеленген:

2-сурет. Экономикалық пайда алу.

3-сурет. Фирма экономикалық зиян шегеді.

Монополиялық биліктің көрсеткіштері. Бәсекелестік нарықта жеке өндіруші тауардың нарықтық бағасына әсерін тигізе алмайды, баға шекті шығын деңгейінде белгіленеді.. Ал монополиялық биліктің күшін бағалау үшін, Абба Лернер көрсеткішін қолданады. Ол былай анықталады: L = (Р – МС)/Р

Берліген коэффициент нарықтағы тауардың бағасының шекті шығындарын ауытқу деңгейін анықтайды және оның мәні 0-ден 1-ге дейін өзгеріп отырады.

Көрсеткіштің мәні неғұрлым жоғары болса, монополиялық билік солғұрлым күшті

Монополиялық бағаны қалыптастыру ережелері. Нақты өмірде фирма басқарушылары өз фирмаларының орташа және шекті түсім қисықтары туралы шектеулі апараттар алып отырады. Соған қарамастан, олар МR = МС болғандағы өнім шығару көлемі мен бағаға қатысты анықтау барысында осы шартты пайдалануды практикада жеңілдету үшін, «Бас бармақ» ережесін қолданады. Бұл ереженің негізі: шекті шығындарға белгілі мөлшерде үстеме баға қосу арқылы тауардың бағасын анықтау болып табылады және төмендегідей тәсілмен есептеледі: Р = МС /(1+1/Е_Р)

Ұзақ мерзімді кезеңдегі монополиялық тепе-теңдік. Ұзақ мерзімді кезеңде монополиялық тепе-теңдікті зерттеу, келесі сұрақтардың мазмұнын түсінумен тығыз байланысты. Тауардың бағасы монополистің ұзақ мерзімдегі орташа шығындарынан жоғары болған жағдайда ғана, өндіруші оң экономикалық пайда алады. Жалпы жағдайда монополист өндірісте (MR) шекті түсім LRACmin-ға тең болған жағдайға сәйкес келетін өнім көлемін шығарады және бұл өнім шығару кезінде шекті шығындары шекті түсіміне болатындай етіеп орналыстырады:

LRACmin = LRMC = MR.

Бағалық дискриминация. Егер монополиялық билігі бар фирма, тұтынушылардың сұраныс икемділігін ескере отырып, бір тауарды тұтынушылардың әр түрі категориясына әр түрлі бағамен сатса онда, ол бағалық дискриминация (құқын шектеу) саясатын жүргізеді деп атаймыз. Монополист жетілген бәсеке саясатын жүргізу нәтижесінде тұтынушы ұтымын түгелдей иемденіп алады. Бірде-бір тұтынушы ұтымын ала алмайды, себебі монополист сатып алушының әрқайсысына төлей алатын ең жоғары деңгейдегі бағаны белгілейді (6-сурет).

6-сурет. Жетілген бағалық дискриминация.

Өзін-өзі тексеру сұрақтары:

1. Монополия. Монополияның түрлері.

2. Монополистің өнім көлемін белгілеу. Монополистің пайдасы.

3. Монополистің пайдасын барынша көбейтуі. Экономикалық пайда алуы.

4. Монополиялық биліктің көрсеткіштері.

5. Монополиялық бағаны қалыптастыру ережелері.

6. Ұзақ мерзімді кезеңдегі монополиялық тепе-теңдік.

7. Бағалық дискриминация. Нарықты сегментгеу.

Тақырып бойынша ұсынылған әдебиеттер

1. Есенғалиева Қ.С. Микроэкономика: қысқа лекциялар, тест сұрақтары, есептер мен жаттығулар, іскерлік ойындар: Оқу құралы.- Аоматы,2007.
2. Есенғалиева Қ.С., Тастандиева Н.Б., Тілеужанова М.Ә. Макроэкономика және микроэкономика (Орысша –қазақша терминдерінің түсіндірме сөздігі). Алматы, 2003
3. Мухамедиев Б. М. Микроэкономика. Уч.пособие. Алматы: Қазақ Университеті, 2001 г.
4. Пиндайк Р., Рубинфельд Д. Микроэкономика. М., Экономика, Дело,1992 г.
5. Тарануха Ю.В. Микроэкономика (тесты, гоафические упражнения, задачи): Учебное пособие. М.: «Дело и Сервис», 2006.
6. Емцов Р. Г.,Лукин М.Ю. Микроэкономика. Учебник.-Москва: МГУ им Ломоносова, ИС;1999 г.

9--Тақырып. Монополиялық бәсекелестік жағдайындағы

фирманың әрекеті

Лекцияның мақсаты:

Монополиялық бәсекелестік нарық жағдайын түсіндіру. Негізгі ерекшеліктері және оған сәйкес нарық құрылымын талдау.

Лекция жоспары:

1. Монополиялық бәсекелестік нарық.

2. Монополиялық бәсекелестік нарық сипаттамалары.

3. Қысқа мерзім кезеңіндегі монополиялық бәсекелес фирма.

4. Монополиялық бәсекелестік кезіндегі баға мен өндіріс.

5. Монополиялық бәсекелестік нарықты графиктік талдау.

Лекция мазмұны:

Монополиялық бәсеке нарығы нақты өмірде жиі кездеседі. Монополиялық бәсеке нарығының ерекшеліктері жетілген бәсеке мен монополияға тән кейбір қасиеттерге сәйкес келеді. Соның нәтижесінде монополиялық бәсеке нарығындағы фирма жұмысының тиімділігін анықтап бағалауға болады.

Монополиялық бәсеке нарығының ерекшеліктері. Монополиялық бәсекелестік – жетілген (дамыған) бәсеке нарығын ұқсас. Әрбір жеке фирмалардың бағаларды (нарықтық билікті) қадағалауы әлсіз болады.

Монополиялық бәсекелестікті анықтайтын негізгі белгілер:

1) Нарықта саны көп кішігірім фирмаларда тауарларды алмастыру нормасы жоғары болса да, дәл алмастыруы қиын тауарларды сатумен бәсекелестікте болады;

2) Жаңа фирмалардың өндіріс саласына кіруіне көп қиыншылық кездеспейді, ол үшін оның өзіндік фирмалық ерекшелігі болса болғаны.

Монополиялық бәсекелестік кезінде фирмалардың өнімдеріне деген сұраныс қисығының иілуі кері және икемді болатындықтан фирмалар монополиялық үстемдікке ие болады. Сұраныс икемділігінің факторларына бәсекелестіктің саны және өнімнің ерекшелену деңгейі жатады.

Қысқа мерзім кезеңіндегі монополиялық бәсекелес фирма жұмысы. Монополиялық бәсеке кезінде фирма тауарының өзіндік қасиетіне байланысты нарықтағы өз сегментінде ғана монополист болып есептеледі. Сондықтан оның сұраныс қисығы теріс көлбеулі болады: баға төмендеген сайын сату көлемі көбейеді де монополиялық бәсекелес фирма пайдасын мейлінше арттыру мақсатында шекті шығын шекті түсімге тең болғанға сәйкес келетін өнім мөлшерін шығарады: МС = MR.

1-сурет. Монополиялық бәсекелес фирманың қысқа мерзімдегі кезеңі:

А. Фирманың пайдасын барын Б. Фирманың шығынын

көбейтуі. төмендетуі.

Графиктен көріп тұрғанымыз Q₂ > Q₁. Егер дәл осы баға Ро таза бәсекелес жағдайында қалыптасса, фирма онда Q₂ өнімі көлемін өндірер еді.

Қорыта айтқанда, қысқа мерзім кезеңіндегі монополистік бәсеке фирмасының іс-әрекетін талдау жасағанда, басқа бәсекелес емес нарықтық құрылымдармен ұқсастықтары байқалады.

Монополиялық бәсекелестік кезіндегі баға мен өндіріс. Монополиялық бәсекелестік кезінде баға мен өндіріс көлемі қалай анықталады. Қ/у мерзімінде фирмалар пайданы максималдайтын не шығынды минималдайтын баға мен өнім көлемін, MR = MC шарты бойынша таңдайды.

а-суретте фирма жеке фирмалық таңбасымен жалғыз өндіруші, яғни оның бағасы орташа шығыннан жоғары болғандықтан ол монополиялық үстемдікке ие болады. Қысқа уақыт мерзімде фирма пайда алады.

б-суретте ұзақ мерзімде мұндай пайда бұл салаға бәсекеге қабілетті таңбасымен жаңа фирмаларды тартады. Сол себепті бұрынғы фирмалардың нарықтағы үлесі азаяды да, оның сұраныс қисығы төменге жылжиды. Ұзақ мерзімдегі теңдестік жағдайында баға орташа шығынға тең болатындықтан фирма монополиялық үстемдікке ие болса да пайдасы нөлге теңеседі. Бұл жағдай жетілген бәсекелестікке ұқсайды: фирманың пайдасы да, шегер зияны да жоқ..

Өзін-өзі тексеру сұрақтары:

1. Монополиялық бәсекелестік нарық.

2. Негізгі жорамалдар жоне оған сәйкес нарық сипаттамалары.

3. Қысқа мерзім кезеңіндегі монополиялық бәсекелес фирма.

4. Монополиялық бәсекелестік кезіндегі баға мен өндіріс.

5. Монополиялық бәсекелестік нарықты графиктік талдау

Тақырып бойынша ұсынылған әдебиеттер

1. Есенғалиева Қ.С. Микроэкономика: қысқа лекциялар, тест сұрақтары, есептер мен жаттығулар, іскерлік ойындар: Оқу құралы.- Аоматы,2007.
2. Есенғалиева Қ.С., Тастандиева Н.Б., Тілеужанова М.Ә. Макроэкономика және микроэкономика (Орысша –қазақша терминдерінің түсіндірме сөздігі). Алматы, 2003
3. Мухамедиев Б. М. Микроэкономика. Уч.пособие. Алматы: Қазақ Университеті, 2001 г.
4. Пиндайк Р., Рубинфельд Д. Микроэкономика. М., Экономика, Дело,1992 г.
5. Тарануха Ю.В. Микроэкономика (тесты, гоафические упражнения, задачи): Учебное пособие. М.: «Дело и Сервис», 2006.

10– тақырып. Олигополия жағдайындағы фирманың әрекеті

Лекцияның мақсаты:

Олигополия нарығына түсінік. Фирмалардың стратегиялық іс-әрекетін талдау. Олигополия нарығының түрі ретіндегі дуополияға түсінік. Фирмалардың рекция қисығын салуды үйрету. Олигополия нарығының модельдерін талдау.

Лекция жоспары:

1. Олигополия. Олигополия нарығы. Дуополия.

2. Фирмалардың стратегиялық іс-әрекеті. Фирманың рекция қисығы.

3. Курно моделі. Бертран үлгісіндегі фирмаларлың іс-әрекеті, реакция қисығы.

4. Олигополия кезіндегі фирмалардың сратегиясы және ойын теориясы.

5. Баға белгілеудегі лидерлік.

Лекция мазмұны:

Олигополия нарығы төмендегідей ерекшеліктермен сипатталады:

а) бұл нарықта көлемді сату үлесі бар және бір-бірімен бәсекелес бірнеше фирмалар болады;

ә) жоғарыда айтылған фирмаларды, көбінесе, басым (лидер) фирмалар деп атайды және олар нарықтағы тауарлардың бағасы мен сату көлемінің өзгеруіне едәуір ықпал етеді;

б) олигополиялық фирманың өндіріс шешімдері тек қана тұтынушы іс-әрекетіне ғана байланысты емес, сонымен қатар бәсекелес фирмалардың стратегиялық шешімдеріне де байланысты болады.

Курно дуополиясының моделі. Олигополия нарығының теориясын Курно дуополиясын қарастырудан бастайық. Фирмалардың әрқайсысы шығарылатын өнім көлемін анықтаулары керек және олар шешімді бір уақытта қабылдаулары қажет. Курно дуополиясы моделінің негізі мынада: әрбір фирма өнімді шығару жайлы шешім қабылдаған кезде бәсекелесушілердің өндіріс көлемі тұрақты деп санайды және осы берілген шаманы ғана ескереді. Сондықтан, Курно моделіне фирмалардың өзара қатынасы тұрақты баға кезінде өндіріс көлемін таңдау арқылы жүзеге асырылады. Бір фирманың негізгі мақсатын көрсетейік (басқа фирма үшін де осыған ұқсас болады). А фирмасы белгілі сұраныс функциясы Р = Р (Q_А + Q_В) және В фирмасының өнім шығаруы (Q_В) тұрақты болған кезде, өзінің пайдасын (ПА) барынша көбейтетін өндіріс көлемін (Q_А) таңдауы керек;

ПА (Q_А, Q_В) → max; ПА = Р(Q_А + Q_В) · Q_А – с(Q_А) (1)

Мұнда с(Q_А) – А фирмасының шығындар функциясы.

Берілген есептің шешімі бірінші қатарлы ұтымдылық шартынан табылады;

Р' · Q_А + Р – с₁ (Q_А) = 0 (2)

Бұл теңдеу А фирмасының реакция қисығын бейнелейді немесе В фирмасының өнім шығару көлемі өзгереді деп болжамдаған кезде А фирмасының өнімі қалай өзгеретінін көрсетеді. Осындай жолмен В фирмасы үшін де теңдеу алуға болады:

Р' · Q_В + Р – с₁ (Q_В) = 0 (3)

Курно тепе-теңдігі нүктесінде фирманың ешқайсысы да өнім көлемін өзгертпейді, себебі оларды ынталандыратын ешқандай себептер жоқ.

Төмендегідей сұраныс және шығын функциялары берілсін делік:

Р (Q) = К – Q_А – Q_В;

Мұнда, Q = Q_А + Q_В; К = const; С(Q) = С · Q; Мұнда, С = const

Онда ұтымдылықтың шартынан Курно тепе-теңдігін аламыз: Q_А = Q_В = (К – С)/3

Бұл айтылғандар график түрінде төмендегідей болады:

1-сурет. Нарықтағы дуополияның графиктік бейнесі

Е_К нүктесі – Курно тепе-теңдігі (реакция қисықтарының қиылысуы). Е нүктесі – бәсекелес тепе-теңдігі.

Олигополия кезіндегі фирмалардың сратегиясы және ойын теориясы. Ойын теориясы бір-біріне қарама-қарсы мақсаты бар фирмалардың іс-әрекетін талдайды, сондықтан олигополиялық бәсекені түсіндіру кезінде қолданылады.

Картельдің құрылуы. Картель құрған уақытта өндірушілердің белгілі бір тобы тауардың бағасы мен өнім өндіру көлемі туралы келісімге келеді, соның нәтижесінде пайдаларын жоғары деңгейге жеткізеді.

2-сурет. Картель

Әуелі барлық фирмалар жетілген бәсеке жағдайында әрекет жасайды деп ұйғарамыз. Онда Рк, Qк – бәсеке бағасы және саладағы өнім шығару көлемі. Фирмалардың экономикалық пайдасы нөлге тең. Е нүктесі – бәсекелестік кезіндегі тепе-теңдік нүктесі. Егер фирмалар картель құрса, онда пайданы барынша көбейту есебі монополия жағдайындағыдай болып шешіледі. Рм және Qм – монополия бағасы және жалпы өнім шығару көлемі

Баға белгулеудегі лидерлік. Егер нарықта бір басым фирма болып, ол баға белгілеудегі лидер болса, онда жоғарыда айтылған мәселелер өте жеңіл шешіледі. Бұл басым фирма баға белгілейді, ал қалған фирмалар – ілеспелі фирмалар болады. Іс жүзінде бұндай көрініс барлық олигополиялық нарықтарда кездеседі. Ірі фирма шекті түсім шекті шығынға тең болатын шарт орындалуы шартында өзіне ең көп пайда әкелетін баға белгілейді, ал қалған нарыққа әсері аз ұсақ фирмалар ол бағаны қаблдайды.

3-сурет. Баға белгілеудегі лидерлік.

Өзін-өзі тексеру сұрақтары:

1. Олигополиялық нарық. Олигополияны жетілген бэсекемен және монополиямен салыстыру

2. Фирманьщ стратегиялық іс-әрекеті. Фирманың реакция қисығы.

3. Курно үлгісі.

4. Олигополия кезіндегі фирмалардың сратегиясы және ойын теориясы.

5. Картельдің құрылуы. Бертран бойынша дуополия үлгісі.

6. Баға белгілеу кезіндегі лидерлік.

Тақырып бойынша ұсынылған әдебиеттер

1. Есенғалиева Қ.С. Микроэкономика: қысқа лекциялар, тест сұрақтары, есептер мен жаттығулар, іскерлік ойындар: Оқу құралы.- Аоматы,2007.
2. Есенғалиева Қ.С., Тастандиева Н.Б., Тілеужанова М.Ә. Макроэкономика және микроэкономика (Орысша –қазақша терминдерінің түсіндірме сөздігі). Алматы, 2003
3. Мухамедиев Б. М. Микроэкономика. Уч.пособие. Алматы: Қазақ Университеті, 2001 г.
4. Пиндайк Р., Рубинфельд Д. Микроэкономика. М., Экономика, Дело,1992 г.
5. Тарануха Ю.В. Микроэкономика (тесты, гоафические упражнения, задачи): Учебное пособие. М.: «Дело и Сервис», 2006.
6. Емцов Р. Г.,Лукин М.Ю. Микроэкономика. Учебник.-Москва: МГУ им Ломоносова, ИС

11–12-13 тақырып. Еңбек, капитал, жер нарығы

Лекцияның мақсаты:

Өндіріс факторларының нарығына (ӨФН) шолу жасау. ӨНФ сұраныс: қалыптасуы мен көрсеткіштерін талдау. Еңбек нарығындағы тепе- теңдік. Капитал және оның нысандары. Жердің өндірістік фактор ретіндегі ерекшеліктері.

Лекция жоспары:

1. Еңбек ұсынысы. Еңбекке сұраныс. Еңбек нарығындағы тепе- теңдік.

2. Еңбек бағасы. Еңбек нарығының түрлері.

3. Капитал және оның нысандары.

4. Капитал қойылымтарының шекті өтімділігі.

5. Жердің өндірістік фактор ретіндегі ерекшеліктері.

6. Жер ұсынысы. Жер нарығындағы тепе-теңдік.

7. Жер рентасы. Абсолюттік және диференциалдық рента.

Лекцияның мазмұны:

Өндіріс факторларының нарығындағы сұраныс және ұсыныс. Тауарлар мен қызметке деген сұраныстың туындысы ретіндегі ресурсқа деген сұраныс. Өндіріс факторларына сұраныс тауарлар сұранысынан туындайды, себебі белгілі бір игілікке сұраныс жоғарыласа, онда оның өндірісінде қолданылатын факторларға да сұраныс жоғарылайды. Сондықтан өндіріс факторларының бағасы мен оларға сұраныс осы факторлардың нарығы мен тауарлар нарығының құрылымына байланысты болады.

Табыстардың құрылуының экономикалық механизмін ұғыну үшін нарықтық экономикада өндіріс факторлары қалай бағаланады, соны білу қажет. Өндіріс факторлары – еңбек, капитал, жер, ал өндіріс факторларының табыс нысаны – еңбек ақы, пайда мен пайыз, жер рентасы: (7.1-сурет)

Еңбек нарығы – бұл жұмыс күшін тауар ретінде сату - сатып алу туралы экономикалық қатынастардың жүйесі. Нарықтардың басқа да түрлеріне сәйкес еңбек нарығында жұмыс күшіне деген ұсыныс пен сұраныс туады.

Еңбек нарығына тән қасиеттер:

- жұмыс орындарын ұсынатын кәсіпорындардың санының мол болуы (жұмыс күшіне сұраныс);

- әртүрлі мамандықтағы еңбеккерлердің санының мол болуы (жұмыс күшінің ұсынысы);

- еңбек нарығында бірде - бір кәсіпорын және бірде - бір еңбекккердің күш ықпалының жүрмеуі;

- жұмыс күшінің еңбек ақының мөлшерімен бағалануы.

Еңбек ақыны кең және тар мағынада түсіндіруге болады. Кең мағынада еңбек ақы әртүрлі мамандықтағы еңбеккерлердің жалпы еңбекақысы. Бұл жағдайда еңбек ақы сомасына еңбек ақымен қатар сыйлықтар және басқа да ынталандырушылық ақылары кіреді. Тар мағынада, еңбек ақы – пайдаланған еңбек бірлігінің бағасы.

Атаулы еңбек ақы ақшаға шығарып берілетін еңбек ақы, яғни еңбектердің өз еңбегі үшін алған ақша санасы. Нақты еңбек ақы еңбеккердің алған ақша санасына өзі үшін және отбасы үшін қанша қажетті өмір сүру тауарларын сатып алуға болатынын көрсетеді. Нақты еңбек ақы номиналды еңбек ақы мөлшерінен, алынатын салық шамасынан, тұтыну тауарлардың бағасынан тәуелді.

Жұмыс күшіне сұраныстың өсуі жұмыспен қамту деңгейіне және еңбек ақыны өсіруге әкеледі, ал сұраныстың азаюы - жұмыспен қамту жағдайына еңбек ақыны төмендетуге әкеледі. Сұраныс пен ұсыныстың қисықтарының қиылысуы еңбек ақының теңдік деңгейіне (W_е) әкеледі, Е нүктесінде жұмыспен толық қамту жағдайы орнайды: сұраныс ұсыныспен теңеледі: (7.2-сурет)

Мұндағы L –сұраныс болып тұрған еңбек мөлшері, W/P - нақты еңбекақы. Нақты еңбекақы өскенде кәсіпкерлер тарапынан еңбекке сұраныс кемиді. Жұмысшылар тарапынан ұсыныс пен еңбекақы арасындағы тәуелділік тікелей - еңбекақы өскен сайын, жұмыс орнын алғысы келетіндер саны да өседі.

Еңбекті ұсыну қисығы қысқа мерзімінде тік түзу сызық болып келеді (E_L) (бұл кезде еңбек ұсынысының икемділігі төмен), ұзақ мерзімді кезеңде қисық дәстүрлі түрдегі ұсыныс қисығын көрсетеді.

Еңбек ақының формаларын үлгі ретінде (7.4-сурет) былай көрсетуге болады:

Капитал - көп мағыналы ұғым: ол материалдық игіліктердің қоры, ол сонымен қатар материалдық емес элементтерді де қамтиды, атап айтқанда адамның қабілеті, білімі. Капиталдың екі негізгі формасын айтуға болады: өндіргіш капитал-өндіріс құрал - жабдықтары, ақшалай капитал – ақша капитал тиімді пайдалану арқылы ол иесіне табыс әкеледі, Капиталдың өсімі – пайызы деп аталады.

Нарықтағы сатушылар мен сатып алушылардың арақатынастарының объектісіне байланысты, капитал нарығы деген түсінікке анықтаманың екі түрлі болуы мүмкін.

Капитал нарығындағы сұраныс – бұл өздерінің инвестициялық жобаларын жүзеге асыруға мүмкіндік беретін фирмалардың физикалық капиталға сұранысы. Ақшалай салым түрінде капиталы бар үй шаруашылықтары бизнеске материалдарына сұраныс түрінде қолнадуға өз капиталын береді. Бұл үшін олар салынған қаражаттарға процент түрінде табыс алады.

Несие проценті – белгілі бір мерзімде капитал иесіне оның құралдарын пайдаланғаны үшін төленетін бағасы. Несие проценті капиталға деген сұраныс пен ұсыныс арқылы қалыптасады. Капиталға деген сұраныс келесі факторларға тәуелді:

- инвестицияның пайдалылығына,

- экономиканың дамуына,

- мемлекеттің сұранысына,

- салым мерзіміне,

- салым салу саласына тәуекелге және басқа да факторларға.

Несие пайызы номиналды және нақтылы мөлшері болып бөлінеді. Атаулы процент ставкасы – инфляцияның өсімін есепке алмайтын, ағымдағы нарықтық пайыздың мөлшері. Жер нарығында тек сұраныс белсенді фактор. Жерге сұраныс өзгерістерінің нәтижесі шамалы болғандықтан, оны пайдаланғанда осы ресурстың иесі белгілейтін баға шешуші фактор болып табылады.

Рента меншікке келетін табыстың бір түрі, капиталды жерге пайдалану құқы үшін меншік иесіне түсетін төлем. Оның көлемі аренда келісімінде белгіленеді. Жер рентасы – жер учаскесін уақытша қолданғанға төленетін төлем. Жер рентасының екі түрі бар: дифференциалды және абсолютті.

Абсолюттік рента – бұл жериелерінің иемденетін табыстарының бір түрі. Оның абсолюттік деп аталатын себебі – ол құнарлылығы мен басқа да жағдайларға байланыссыз жалға берілген барлық жерлерден алынады.

Дифференциальды рентаның қайнар көзі құнарлылығы жоғары және нарыққа жақын жерлерде өндірілетін ауыл шаруашылығы өнімдерінің жеке өндіріс шығындары қоғамдық өндіріс шығындарынан әлдеқайда кем болады да, сондай жерлерді пайдаланатын жалгерлердің үстеме пайдасы болып табылады. Жерге ұсыныс пен сұраныс қисықтары келесідей болады:

Сурет - Жердің сұраныс пен ұсыныс қисықтары

Мұндағы S - жердің ұсыныс қисығы; D - жерге сұраныс қисығы; E - жер рентасының теңестіруші деңгейі болып табылады; R – рента; Q – жер көлемі.

Өзін-өзі тексеру сұрақтары:

1. Өндіріс факторына сүраныс. Ресурстың шекті пайдалылығы.

2. Жетілген бәсекелестік және монополиялық нарықтар.

3. Қысқа мерзімді еңбекке сұраныс қисығы.

4. Фирманың өндіріс факторын жалдау туралы шешім қабылдауы.

5. Өндіріс факторлары нарығындағы монопсония жэне тауар нарығындағы монополия.

Тақырып бойынша ұсынылған әдебиеттер

1. Есенғалиева Қ.С. Микроэкономика: қысқа лекциялар, тест сұрақтары, есептер мен жаттығулар, іскерлік ойындар: Оқу құралы.- Аоматы,2007.
2. Есенғалиева Қ.С., Тастандиева Н.Б., Тілеужанова М.Ә. Макроэкономика және микроэкономика (Орысша –қазақша терминдерінің түсіндірме сөздігі). Алматы, 2003
3. Мухамедиев Б. М. Микроэкономика. Уч.пособие. Алматы: Қазақ Университеті, 2001 г.
4. Пиндайк Р., Рубинфельд Д. Микроэкономика. М., Экономика, Дело,1992 г.
5. Тарануха Ю.В. Микроэкономика (тесты, гоафические упражнения, задачи): Учебное пособие. М.: «Дело и Сервис», 2006.

14-Тақырып. Инновация нарығы

Лекцияның мақсаты:

Инновацияға түсінік беру. Инновациялық ұйымдардың түрлері мен олардың құрылымын талдау. Бәсекелестік нарықтағы инновацияларға тоқталу. Инновациялық өнімге сұраныс пен оның бағасы. Инновация нарығы ретіндегі электрондық нарыққа түсінік беру арқылы студенттер көзқарасын қарастыру.

Лекция жоспары:

1. Инновация түсінігі және жіктелуі.

2. Инновациялық ұйымдардың түрлері және құрылымы.

3. Инновациялық ұйымның патенттік- лицензиялық қызметі.

4. Бәсекелестік нарықтағы инновациялар.

5. Инновациялық өнімнің бағасы.

6. Электрондық нарық.

Лекция мазмұны:

Инновация нарығының мәнібәсекеге қабілетті экономиканың бір құралы ретінде елдің халық-шаруашылық кешенінің барлық саласының қызметтеріне жаңашылдықты енгізу болып табылады.

Жаңашылдық – фундаменталдық, зерттеулердің қолданбалылығы, әзірленім және эксперименттік жұмыстардың бәсекеге қабілеттілікті арттырудың қандай да бір қызмет аясындағы рәсімделген нәтижесі. Жаңашылдық – басқару объектісін өзгерту (жаңарту) және қандай да бір нәтиже алу мақсатындағы жаңашылдықты енгізудің соңғы нәтижесі.

Жаңашылдық статусы (мәртебесі) – өзінде жаңашылдық үшін әзірленген, сатуға немесе жинақтауға сатып алынғандар. Жаңашылдық сатып алғанда оны жаңашылдық, жинақтау немесе қайта сатуы мүмкін.

Инновацияның магынасына ғылыми және ғылыми-техникалық қызметті пайдалана отырып, бәсекелік ортада кәсіпорынның табыс табуымен байланысты жаңа немесе жетілдірілген өнім шығарып, қызмет көрсетуін, жұмыс орындауын, мемлекеттің немесе ынталы топтардың коғамдық, әлеуметгік қатынастарды жетілдіру, қоршаған ортаның тазалығын немесе тиімділігін қамтамасыз ету мақсатында аткаратын маңыздылығы жоғары және ұтымды шараларын аткаруын жатқызуға болады.

Жаңалық деңгейіне байланысты инновациялар келесі категорияларға бөлінеді:

1) базистік инновациялар;

2) өңделіп-жақсартылған инновациялар;

3) кешенді инновациялар;

4) радикалды инновациялар.

Инновациялар пайдалану аясына байланысты келесідей жіктеледі:

- ғылыми инновациялар;

- ұйымдастырушылық-басқарушылык инновациялар;

- әлеуметтік инновациялар;

- технологииық (өндірістік).

Технологиялық инновациялар, инновациялық өнім мен инновациялық үрдіскебөлінеді;

Таралу аясына байланысты инновацияларды төмендегідей жіктейді: жаһандық; аймақтық; нақты инновациялар.

Экономикадағы бәсеке, қайшылыктар, қоғамдық сананың өсуі, табиғи ресурстардың шектелуі инновациялардың пайда болуына бірден-бір себеп (1-сурет).

Экономикалык категория ретінде инновациялардың атқаратын негізгі функцияларын а жататындар:

- адамзат ақыл-ойынан туындаған ғылыми нәтижелерді қолданысқа енгізу;

- қызметтің, еңбектің ғылыми сиымдылығын арттыру;

- түтынудағы өзгерістерге өндірістің құрылымын сәйкестендіру;

- коғамнын жалпы кажеттіліктері мен коғамдағы әрбір адамның жеке кажеттіліктерін қанағаттандыру сапасын арттыру;

- өндірістің тиімділігін арттыру мақсатында жаңа өндіргіш күштерді тарту;

- бәсекелестік нарықка төтеп беретін жаңа және тиімді өнімдерді, қызметтерді, жұмыстарды жасау.

Өзін-өзі тексеру сұрақтары:

1. Инновация нарығына түсінік беру.

2. Инновация түрлері және құрылымына талдау жасай алу.

3. Инновациялық ұйымның патенттік- лицензиялық қызметін қарастыру.

4. Бәсекелестік нарықтағы инновациялар түрлеріне тоқталу.

5. Нарық жағдайындағы инновациялық өнімнің бағасы.

6. Электрондық нарыққа талдау.

Тақырып бойынша ұсынылған әдебиеттер

1. Есенғалиева Қ.С. Микроэкономика: қысқа лекциялар, тест сұрақтары, есептер мен жаттығулар, іскерлік ойындар: Оқу құралы.- Аоматы,2007.
2. Есенғалиева Қ.С., Тастандиева Н.Б., Тілеужанова М.Ә. Макроэкономика және микроэкономика (Орысша –қазақша терминдерінің түсіндірме сөздігі). Алматы, 2003
3. Мухамедиев Б. М. Микроэкономика. Уч.пособие. Алматы: Қазақ Университеті, 2001 г.
4. Пиндайк Р., Рубинфельд Д. Микроэкономика. М., Экономика, Дело,1992 г.
5. Тарануха Ю.В. Микроэкономика (тесты, гоафические упражнения, задачи): Учебное пособие. М.: «Дело и Сервис», 2006.

Емцов Р. Г.,Лукин М.Ю. Микроэкономика. Учебник.-Москва: МГУ им Ломоносова, ИС

15-Тақырып. Нарық «сәтсіздіктері» және мемлекеттік басқару

Лекцияның мақсаты:

Нарық «сәтсіздіктері» дегенге түсінік беру. Сыртқы әсерлер, қоғамдық игіліктерді талдау. Қоғамдық игіліктер, жеке игіліктер және үкімет игіліктерін салыстыру. Жалпы тепе – теңдікті талдау.

Лекция жоспары:

1. Нарықтық белгісіздік және тәуекел.

2. Сыртқы әсерлер, қоғамдық игіліктер.

3. Сыртқы әсер және шығындар: Коуз теориясы.

4. Қоршаған ортаны ластауды бақылау нормалары.

5. Қоғамдық игіліктер, жеке игіліктер және үкімет игіліктерін салыстыру.

ҚОҒАМДЫҚ ИГІЛІКТЕР.

Қоғамдық игілік - барлық түтынушыға пайда әкелетін игіліктер, бірақ рыноктік ұсынысы жеткіліксіз немесе мүлдем болмау жағдайы.

Қоғамдық игіліктерінің екі ерекшелігі бар: бэсекесіздігі және жалпылығы. Игіліктер бәсекесіз болады, егер кез-келген берілген өндіріс деңгейінде шекті шағындар қосымша тұтынушылар үшін нөлге тең болса. Көптеген игіліктер үшін жеке актарларда өндірістік шекті шығындары игіліктер көлемінің жоғарлауында жағымды болады.Бәсекесіз тауарлар әрбір жекелегени тұлғалардың төлемі қабілетіне,мүмкіндіктеріне байланыссыз болуы керек.

Игіліктердің жалпылығы, адамдар оны түтыну шеңберінен шыға алмауы жағдайында орын алады.

Бұл игіліктерді қолдануда төлем белгілеу мүмкін емес, оларды тікелей төлемсіз қолдануға болады. Бұл игіліктер ұлттық қорғанысты мысалға келтіруге болады, егер ұлт қорғаныс жүйесін қамтамасыз ететін болса,барлық азаматтар оның жемісін қолданады.Таза қоғамдық игілікке сұраныс қисығы таза жеке игіліктер жағдайындағыдай төмен бағыт алатын екпініне ие болады.

Таза қоғамдық игіліктерге сұраныс маңызды ерекшеліктері:

- Біріншіден, таза қоғамдық игіліктер барлық тұтынушылар үшін бүтіндей түтынылады, бөлінбейді.Таза жеке игіліктер тұтыну мен таза қоғам игіліктерінің айырмашылығы тұтынушы қажеттілігіне сэйкес түзету қиын, олардың кез-келген санын сэйкес баға бойынша тұтынылады.

- Екіншіден, барлық тұтынушылар бір мезгілде пайда болады,ал оларға сүраныс қисығы эрбір берілген игілік көлемі үшін шекті пайдалылығын

береді, онда эрбір игілік көлеміндегі шекті қоғамдық пайдалылық (М8В) оны тұтынудан алатын барлық шекті пайдалылық қосын.дысына тең (МВ,+...МВ_п=ЕМВі)

Бұл жерден екі маңызды қортынды шығады:

1. Қоғамдық игіліке жиынтығы сұраныс көлемі берілген бағадағы жеке
сұраныс көлемдерінің қосындысына тең.

2. Тұтынушының қосымша игілік бірлігіне төлеміне дайындығын бейнелейтін таза қоғамдық игілік бағасына сүраныс өзгермелі шама
емес. Сондықтан таза қоғамдық игілікке сұраныс қисығы
горизонтальді түрде емес, вертикальді түрдегі жеке эрбір қосымша
игілік бірлігіне төлем тілегін білдіретін қисық түрінде беріледі.

Төлемде берілген суретке көңіл аударалық.Таза қоғамдық игілікке жиынтық сұраныс D^А=МВ^А жэне DВ=МВ^В сүраныс қисықтары түрінде берілген әрбір жеке тұлғаның (гидивид) шекті пайдалылықтарының қосындысы арқылы қалыптасады. q=4 игілігі көлемінде жеке тұлға А қосымша игілік бірлігіне Р=3 төлеуге дайын ал жеке тұлға В-8 төлеуге дайын. (сурет.)

Сурет.8.3 Тұтынушылардың қоғамдық игілікке сұраныс қисығы.

Екі тұтынушы да бірдей сандағы игіліктерді тұтынудағы олардың жалпы шекті пайдалығы, яғни қосымша игілік бірлігіне төлеу дайындығы МС8 = МВ^А + МВ^В =3 + 8 = 11 берілген ұсыныс көлеміндегі шекті пайдалылықтарын қосу арқылы алады.

ЖАЛПЫ ТЕПЕ-ТЕНДІК. ЖЕКЕ ЖӘНЕ ЖАЛПЫ ТЕПЕ-ТЕНДІК ТҮСШІГІ

Ресурстарға, тауарларға жэне қызметтерге сұраныс талғам, ұнату жаңа технологияға т.б. эсерлерге байланысты өзгеріп отыратыны белгілі. Кез-келген тауар рыногінде бағаға байланысты өзгеріп отыратын сұранысқа байланысты ұсыныс &