Саяси режимдер 32 страница

Áiðຠñû êåçäå îñû æ½ìûññûçäûºòû» ¼çi äå ½ëòòûº ïðîáëåìà¹à àéíàëûï áàðàäû. ²àçið ðåñïóáëèêàäà áið ìèëëèîí¹à æóûº àäàì æ½ìûññûç. Îëàðäû» áàñûì ê¼ïøiëiãi – қàçàºòàð. Àë ¼ç åëiíäå, ¼ç æåðiíäå æ¾ðãåí ºàçàºòàðäû» æ½ìûññûç, êåéäå ¾éñiç, ïàíàñûç áîëóûíû» ñåáåái íåäå? ̽íû» äà ò¾ï-òàìûðû áàÿ¹û êå»åñ èìïåðèÿñû æ¾ðãiçãåí îòàðëûº ñàÿñàòòà æàòûð. Àéòàëûº, ºàçຠäàëàñû ïîëèãîíäàð¹à, ñûíຠàëà»äàðûíà àéíàëäûðûëäû. Àðàë àÿóñûç òàëàíäû, ºàçàºòàð áèëiêòi» áàñûíà æiáåðiëìåäi, ¼íäiðiñêå æîëàòûëìàäû, ø½ðàéëû æåðëåðãå êåëiìñåêòåð áàóûð áàñòû. Æåðãiëiêòi ½ëò º½ìäû, ø¼ëåéò æåðëåðãå ê¼øiðiëiï, îëàð íåãiçiíåí ìàëøûëûºïåí ¹àíà àéíàëûñòû. ̽íû Кå»åñ Îäà¹û жетпіс жыл бойы æ¾ðãiçãåí ñîëàºàé ñàÿñàòтû» ñàëäàðû äеìåãåíäå íå äåéìiç?!

µçûí ñ¼çäi» ºûñºàñû, êåøåãi Ðåñåé èìïåðèÿñûíû», Êå»åñ Îäà¹ûíû» îòàðëûº ñàÿñàòûíû» çàðäàáûí, ½ëòòûº êåìñiòó ñàÿñàòûíû» çàðäàáûí ºàçàºòàð á¾ãiíãå äåéií ñåçiíiï êåëåäi. Ñîë çàðäàïòû» áið ê¼ðiíiñi – әлãiíäåãi áiç àéòºàí æ½ìûññûçäûº. Áið ¼êiíiøòiñi, ºàçið æàñû 25-êå äåéiíãi æàñòàðäû» көптеген ïðîöåíòi å»áåê æà¹äàéûíà, æàëïû ò½ðìûñûíà ºàíà¹àòòàíáàéäû åêåí. Àë ðåñïóáëèêàäà íàðûºòûº ºàòûíàñòàðäû» áåëå» àëóûíà áàéëàíûñòû æ½ìûññûçäûº ïðîáëåìàñûíû» ¸ëi äå ê¾øåéå ò¾ñåði àíûº. Ñîíäûºòàí ìұíû» ¼çi ò¾ïòi»-ò¾áiíäå ½ëòòûº àëàóñûçäûººà ½ðûíäûðìàóû ¾øií ì¸ñåëåíi» ì¸íiíå барынша òåðå» ендеуіміз êåðåê.

°»ãiìå æ½ìûññûçäûº äåãåííåí øû¹àäû, ºàéñыáið ì¸ñêåóëiê ¹àëûìäàð ¼íäiðiñ òèiìäiëiãií ðåòêå êåëòiðó ¾øií, å»áåê ¼íiìäiëiãií àðòòûðó ¾øií æ½ìûсñûçäàðäû» ê¼áåéãåíi æàºñû äåï ì¸ëiìäåé áàñòàäû. ̸ñåëåí, ì¸ñêåóëiê ýêîíîìèñò Í.Øìåëîâ «Íîâûé ìèð» æóðíàëûíà íຠîñûëàé äåï æàçäû. Ìåí ¼ç áàñûì á½ë ïiêiðãå ¾çiëäi-êåñiëäi ºàðñûìûí. ´éòêåíi, æ½ìûññûçäûº – аäàìãåðøiëiêêå ê¼ðå¹à𠺽áûëûñ, îë ¸ëåóìåòòiê òå»ñiçäiêêå ½ðûíäûðàäû. ƽìûññûçäûº áåëå» àëñà, æîéûëìàñà îë ò¾ïòi»-ò¾áiíäå ºûçìåòêåðëåð ìåí æ½ìûñøûëàð àðàñûíäà¹û òå»ñiçäiêêå, áið ½ëòòû åêiíøi ½ëòòû» ºàíàóûíà ¸êåëiï ½ðûíäûðàäû. Äåìåê, áiçäi» å»áåêêå îðíàëàñòûðó æ¾éåìiç áàðûíøà èêåìäi áîëûï, æ½ìûññûçäàð¹à äåð êåçiíäå ºîë ½øûí áåðóі òèiñ.

µëò ñàÿñàòûíäà¹û å» òîë¹àºòû ïðîáëåìà – òië ì¸ñåëåñi. Ò¸óåëñiç ²àçàºñòàíäà òië ì¸ñåëåñi äåìîêðàòèÿëûº íåãiçäå øåøiëóäå. ²àçiðäi» ¼çiíäå ºàçຠõàëºû ìåí ê¼ïòåãåí ½ëò ¼êiëäåðiíi» ¼çàðà ºàòûíàñ º½ðàëû ðåòiíäå 100 òië ºîëäàíûï, ðåñïóáëèêàäà¹û áàñûëûìäàð 8 òiëäå øû¹àðûëàäû. ²àçຠõàëºû, ¼çãå äå ½ëò ¼êiëäåði ¼çäåðiíi» ì¸äåíèåòi ìåí òiëäåðií äàìûòóäà[88]. ´éòêåíi ½ëò òiëäåði åðêií äàìûìàéûíøà ½ëò ì¸ñåëåñiíi» øåøiëói äå ì¾ìêií åìåñ.

ʾëëi ½ëò òiëäåðiíi» äàìóû – қî¹àìíû» æàíàðóûíû» êåïiëi. ̸ñåëåí, ²àçàºñòàí åãåìåíäi åëãå àéíàë¹àíøà ºàçຠòiëiíi» æàí-æàºòû äàìóûíà ì¾ìêiíäiê áîëìàï åäi, ¹àëûì òiëøiëåðäi» ïàéûìäàóûíøà, õàëºûìûçäû» 40 ïðîöåíòi àíà òiëiíåí àéûðûëûï ºàëäû. Àë, Àëìàòûäà òó¹àí æàñòàðäû» òiïòi, 90 ïðîöåíòiíå äåéiíi ¼ç òiëiíi» àéäûíûíäà åðêií æ¾çå àëìàéäû äåï åñåïòåëiíåäi. Ѽéòiï, õàëºûíû» ñàíû æ¼íiíåí ¸ëåìäå 70-øi îðûí àëàòûí ½ëò òiëiíi» òà¹äûð-òàëàéû әрі-сәрі ê¾éäå тұр.

ؾêið, ºàçið ºàçຠòiëiíå ìåìëåêåòòiê ì¸ðòåáå áåðiëäi. Îðûñ òiëi ½ëòàðàëûº ºàòûíàñ º½ðàëû ðåòiíäå ïàéäàëàíûëóäà. ²àçຠòiëi ìåí áàñºà äà ½ëò òiëäåðií äàìûтóäû» áà¹äàðëàìàñû æàñàëûíäû. Àëàéäà, ºàçຠòiëiíå äåãåí ê¼çºàðàñ á½ðûí¹ûñûíøà ºàëûï îòûð деуге болады. Àéòàëûº, ðåñìè ò¾ðäå 38 àóäàí iñ ºà¹àçäàðûí ºàçຠòiëiíäå æ¾ðãiçåäi äåï åñåïòåëiíñå, øûí ì¸íiíäå îëàðäû» 23-i ¹àíà iñ ºà¹àçäàðûí æåðãiëiêòi ½ëò òiëiíäå æ¾ðãiçåäi. Áàñºàíû áûëàé ºîé¹àíäà Премьер министрімізден áàñòàï ºàòàðäà¹û äåïóòàòòàð¹à, øà¹ûí ìåêåìåëåð áàñøûëàðûíà, øàðóàøûëûº æåòåêøiëåðiíå äåéií ò¾ðëi êå»åñòåðäå, ñåññèÿëàðäà, æèíàëûñòàð ìåí ì¸æiëiñòåðäå ìåìëåêåòòiê ì¸ðòåáå áåðiëãåí òiëäå åìåñ, îðûñ òiëiíäå ñ¼éëåï, áàÿíäàìà æàñàó¹à áåéiì ò½ðàäû. Á½ë ðåòòå, ÿêè àíà òiëií àðäàºòàóäà áiç өзімізбен ê¼ðøiëåñ ¼çáåê, ò¾ðêìåí, ºûð¹ûç áàóûðëàðûìûçäàí ê¼ï í¸ðñåíi ¾éðåíóiìiç êåðåê-àº.

°ëáåòòå, ¾êiìåò áàñøûëàðû ºàçàºøà ñ¼éëåñå, ò¾ðëi áàñºîñóëàð ìåí ì¸ñëèõàòòàð ìåìëåêåòòiê òiëäå æ¾ðãiçiëå áàñòàñà, æåð-æåðäå ½éûìäàñòûðûë¹àí ¾éiðìåëåð ò½ðàºòû æ½ìûñ iñòåñå, iñ àí๽ðëûì à áàñºàí áîëàð åäi. Ìiíåêè, ì¸ñåëåãå îñûëàé æ¾ðäiì-áàðäûì ºàðàóäû» í¸òèæåñiíäå ²îñòàíàéäà¹û ½ëòû ºàçຠåìåñ áàñøûëàðäû» 90 ïðîöåíòi ºàçຠòiëií ì¾ëäå áiëìåéäi, 8 ïðîöåíòiíi» ¹àíà îíû-ì½íû ñ½ðàï, ò¾ñiíåðëiê ºàíà ºàóºàðû áàð, òåê 1,5 ïðîöåíòi ¹àíà ìåìëåêåòòiê òiëäi àéòàðëûºòàé ò¸óið ìå»ãåðãåí ê¼ðiíåäi. ´êiíiøêå ºàðàé, ²àçàºñòàííû» ê¾ëëi òåðiñêåé, îðòàëûº îáëûñòàðûíäà¹û ºàçຠòiëiíå ºàòûñòû æà¹äàéäû» á½äàí àðòûï ò½ð¹àí ò¾ði äå æîº.

Àñûëû, áåëãiëi àºûí Ðàñóë Ғàìçàòîâ àéòºàíäàé, «Òiëãå òiëäi» æàóëû¹û æ. Ñîíäûºòàí áiç – ìåìëåêåòiìiçäåãi ìåìëåêåòòiê òiëäåí áàñºà òiëäåðäi» á¸ðií äå º½ðìåòòåéìiç. Îñû ñû æûëäàðû ¹àíà Àáàé àòûíäà¹û Àëìàòû ìåìëåêåòòiê óíèâåðñèòåòiíäå ½é¹ûð, ê¸ðiñ, ò¾ðiê òiëäåðií îºûòàòûí ì½¹àëiìäåð äàÿðëàíóäà. Æàëïû, ²àçàºñòàí áîéûíøà ìåêòåïòåðäå ñàáຠ12 ½ëòòû» àíà òiëiíäå æ¾ðãiçiëåäi, òåëåäèäàð ìåí ðàäèî ¼ç õàáàрëàðûí 10 òiëäå òàðàòàäû.

²àçið ²àçàºñòàíäà ºîñ òiëäiëiê áåêiòiëäi. Õàëûºòàðäû» ¼çiíiң àíà òiëií, áàñºà äà õàëûºòàð òiëií ìå»ãåðóiíå åøáið øåê ºîéûëìàéäû, õàëûºòàð òië îðòàºòàñòû¹û àðºûëû áið-áiðiíi» ì¸äåíè òàðèõûí, ò½ðìûñ-ñàëòûí òåðå» áiëóiíå íåãiç ºàëàí¹àí. Îñûíäàé øàðàëàð ºî¹àìäû, ½ëòòûº ºàòûíàñòàðäû íû¹àéòó¹à, õàëûºòàðäû» òóûñòûº-áàóûðëàñòûº ºàóûìäàñòû¹ûí, ұлтаралық келісімін äàìûòûï, àäàìäàðäû» æàí-æàºòû äàìóûíà ºûçìåò åòåäi.

4. Ұлтаралық келісім – ұлт мәселесі шешілуінің көрінісі

Қазіргі жағдайларда ұлтаралық келісім процестерінің шынайы мазмұнын оның барлық күрделілігі мен қарама-қайшылықтығында әлеуметтік-этникалық қауымдастықтардың дамуы тұрғысында талдау ерекше рөлге ие болуда. Осы ретте мынадай парадоксальды жағдай қалыптасқанын айта кеткен жөн. Егер бұрынырақ ғылыми әдебиеттерде және тәжірибелік қызметте біз интернационалдыққа абстрактілі басымдық бере отырып, қоғам өміріндегі ұлттық фактордың рөлін жете бағаламаған болсақ, қазір, керісінше ұлттықты ерекше әсірелейміз, көбіне әлемдік дамудың заңдылықтарының бірі ретіндегі халықтардың бірлесуінің объективті үрдістерін елемейміз немесе маңызын кетіреміз. Сонымен бірге біздің қоғамның келешегі оларды дұрыс тану мен түсіндіруге және халықтар консолидациясындағы ұлтаралық келісімнің рөлін біздің түсінуімізге байланысты. Сондықтан да мен ұлтаралық келісімнің жете зерттелмеген, ерекше маңызды, күрделі, көп қырлы мәселелеріне деген жетік көзқарастың шұғыл түрдегі қажеттілігі туралы пікірге толықтай қосыламын.