Белім. Жасушалар мен тіндердің зақымдануы___. ____

жүйесінің, оның орталығы митохондрилердің альтерациясы жасу­ша ішінде Са++ жиналып қалуы.

Химиялық қосындылар әсерінен зақымдану. Әртүрлі химиялық заттар (улар, метаддар, дәрілер) жасуша элементтеріне тікелей эсер етіп, оларда қайтымды немесе қайтымсыз өзгерістер тудыруы мүмкін. Мысалы, сулема () бүйрек пен тоқ ішекті зақымдаса, тортхлорлы көміртек (CLC4) бірінші ретте гепатоциттерді зақым-дайды. Кейінгі жылдары жасуша патологиясында отгепнщ жөне оның өнімдерінің (еркін радикалдардың) маңызы зор екендігі анық-талуда. Еркін радикалдар дегеніміз қүрамында бос валенттіліп бар оттегі, мысалы, супероксид радикалы (0₂~), гидроксилдік радикал (ОН"), сутегінің асқын тотығы (Н₂0₂). Оттегі қүрамындағы жүпсыз (непарный) электрон жасуша ішіндегі оттегі, көмір қышқылы, азот және де басқа элементтермен қосылып цитотоксиңдік эсер етеді. Еркін радикаддардың пайда болуы иондаушы сәуле, ультракүлгін сэулелер әсерінде, стрессте, қоршаған ортадағы химиялық заттар әсерінде (N0₂, S0₂), жасуша елгенде және басқа жағдайларда пай­да болады. Еркін радикалдардың патогеңдік әсері олардың оттегімен қосылып жасуша плазмолеммасындағы жэне органеллалар мемб-раналарьшьщ қүрамындағы липидтердің асқын тотығуын шақы-руына байланысты.

Липидтік мембраналардың бузылуы. Май қышқылдарьшьщ ауто- оксидациясы осы қүрылымдардьщ толық күйреуіне себеп болады. Сонымен қатар жасуша ішіңдегі белоктарда да бүзылады, ДНҚ-ның қүрамындағы тиминнің ыдырауы жасушаньщ толық өлімімен аяқталады.

Физикалық факторлар. Иондаушы сэулелер, ультракүлгш, рен­тген сэулелері, лазер, электрлік энергия, жоғарғы жэне томенп температура, атмосфера қысымының өте тез озгеруі жасушаларға өз эсерін тигізеді. Сәулелер әсерінде дамитын жасушалық өзгерістер негізінен еркін радикалдар түзілуіне байланысты, ал ДНҚ қүры-лымындағы озгерістер жасуша мутациясьшьщ, қатерлі ісікке ай-налуының себебі бола алады.

Биологиялық әсерлер. Әртүрлі микроорганизмдердің өзінен ток-синдер боліп шығаруыны байланысты. Мысалы, сіреспе, дифте­рия экзотоксиндері, жасушаларға тікелей токсиндік эсер етеді. Эндотоксиндер әсерінде (энтеробактериялар) организмде шок да­миды. Кейбір инфекцияларда жасушалардың зақымдануы орга­низмде дамыган иммундық реакцияларға байланысты (мысалы, аутоиммундық ауруларда). Жасуша ішінде жайғасқан бактериялар (эндоцитобиоз) өздерінен каталаза ферментін бөліп шығаруы мүмкін немесе лизосома мен фагосоманың қосылуын тежейді.