Франшшак Багушэв1ч

Дудка беларуская¹

(прадмова)

Братцы мшыя, дзеш Зямл1-мати маёй! Вам ахвяруючы працу сваю, мушу з вам1 пагаварыць Tpoxi аб нашай дольнядоль аб нашай бацькавай спрадвечнай мове, каторую мы caMi, да i не адны мы, а $?се людз1 цёмныя «мужыцкай» завуць, а завецца яна «беларускай». Я сам клюь думау; што мова наша — мужыцкая» мова i только таго. Але, паз-Дароу божа добрых людцоу, як навучьип мяне чытаць, шсаць, з той пары я шмат гдзе быу, шмат чаго вщзеу i чытау: i праканауся, што мова нашая ёсць такая ж люд ская i панская, як i французская, альбо нямец-

¹ Багушэв1ч Ф. Творы. Мн., 1967. С. 16-17.

Раздел IV

кая, апьбо щшая якая. Чытау я ui мала старых паперау па дзвесце, па трыста гадоу таму тсаных у нашай зямл1 i тсаных вял1юм1 панам1 а нашай мовай часцюсенькай, як бы вот цяпер тсалася. Увщзеушы гэта, я часта думау: божа ж мой, божа! Што ж мы так1я бяздольныя?! Якаясь маленькая Булгарыя — са жменя таго народу — яюясьщ Харваты, 4axi, Маларосы i друга пабратымцы нашыя <...> маюць па-свойму тсаныя i друкаваныя ксёнжачю i газеты, i набожныя, i смешныя, i слёзныя, i псторыйю, i баечю; i дзетю ix чытаюць так, як i гавораць, а у нас як бы захацеу цьщулку ui да бацыа люток Hanicaub па-свойму, дык можа б i j? сваей вёсцы людз! сказал!, што «шша па-мужыцку», i як дурныя абсмя-ял! б! А можа i сапрауды наша мова такая, што ею шчага добрага ска-заць, Hi нашсаць не можна? Ой, не! Наша мова для нас святая, бо яна нам ад бога даная, як i друпм добрым людцам, i гаворым жа мы ею шмат добрага, але так ужо мы caMi nycuuii як на здек, не рау°нуючы, як i паны вял1юя ахотней гаворуць па-французску, як па-свойму. Нас жа не жменька, а з шэсць мшьёнау - больш i шмат больш, не раунуючы, як жыдоу, напрыклад, або татар, ui армян, а пакажы ж, ваша, хоць адну ксёнжачку ui аб гаспадарцы, ui так аб жыцщ нашым, каб па-нашаму?

1Д1 ж ужо нам канечне толыа на чужой мове чытаць i nicaub мож­на? Яно добра, а навет i трэба знаць суседскую мову, але наперш трэба знаць сваю. Перадумаушы усё гэта, я, братцы, адважыуся Hanicaub для вас сяия-так1Я вершыю: хто ix спадабае, таму дзякуй! А хто падумае лепш i больш Hanicaub, таму чэсць вечныя i ад жывых людзей i ад бацькавых касцей! A nicaub ёсць шмат чаго!

Спрадведку, як наша зямелька з Лггвой злучылася, як з Польшай з'ядналася дабравольна, дык усе яе «Беларуаяй» звал1, i недарма ж гэта! Не вялжая, але не малая, не чырвоная, не чорная яна была, а белая, чыстая: шкога не бита, не падб!вала, толью бараншася.

Шмат было таих народау, што страцш наперш мову сваю, так як той чалавек прад скананнем, катораму мову займе, а потым i зуам за-мёрль Не пакщайце ж мовы нашай беларускай, каб не умёрлЛ Пазна-юць людзей ui па гаворцы, ui па адзежы, хто якую носе; ото ж гаворка, язык i ёсць адзежа душы.

Ужо больш як пяцьсот гадоу таму, да панавання князя Вггэнеса на Лггве, Баларуая разам з Лггвой бараншася ад крыжацюх напасщ, i шмат местау, як Полацк, прызнавал1 над сабой панаванне князёу л1тоусюх, а после Бизнеса л'поуай князь Гедымш злучыу 3yciM Бела-pyciro з Л!твой у адно сшьнае каралеуства i адваявау шмат замл1 ад

Философская мысль Беларуси периода Российской империи

крыжако? i ад flpyrix суседзяу\ Л!тва пяцьсот дваццаць гадоу таму на­зад ужо была ад Балтыцкага мора удожк1 аж да Чорнага, ад Дняпра paKi да Немана; ад Каменьца месца аж да Вязьмы — у сярэдзше Лггвы, як тое зярно у гарэху, была наша зямлща — Беларусь!

Можа хто спытае: гдзе ж цяпер Беларусь? Там, братцы, яна, гдзе наша мова жывець: яна ад BinbHi да Мазыра, ад Вщебска за малым не да Чаршгава, гдзе Гродна, Мшск, Маплёу, Вшьня i шмат мястэчкау i вёсак <...>