В татарском языке они употребляются после знаменательных слов, в русском — до них


Мин генђ белђм.	Только я знаю.
Ул гына татарча сљйлђшђ.	Только он говорит по-татарски.
Бњген Марат кына килде.	Сегодня только Марат пришел.
Бу китапны ђнђс кенђ укыды.	Только Анас прочитал эту книгу.
Ул ђле генђ керде.	Он только что зашел.
Азатныћ иске машинасы гына бар.	У Азата есть только старенькая машина.

а) — Кичђ лекциядђ кемнђр булды?

— ђлфия белђн Кадрия генђ иде.

ђ) — Базардан нђрсђлђр алдыћ?

— Суган гына алдым.

б) — ђби, син аш ашадыћмы?

— Юк, чђй генђ эчтем.

в) — Классыгызда кем немецчђ белђ?

— Азат кына белђ.

г) — Апагыз Казанга бњген генђ килдеме?

— ђйе, бњген генђ.

д) — Сез Америкадан кичђ кайттыгызмы?

— ђйе, кичђ генђ.

е) — Алмаз семинарда сљйлђдеме?

— Юк, сљйлђмђде, язды гына.

-гач/-гђч; -кач/-кђч — аффиксы деепричастий ¦

укыгач	прочитав
килгђч	придя
кайткач	вернувшись
ђйткђч	сказав
кергђч	зайдя
чыккач	выйдя
баргач	придя
язгач	написав
алгач	взяв, получив, купив
биргђч	сдав
тњлђгђч	заплатив
ашагач	поев
эчкђч	выпив

Китапны укыгач, Маратка бирдем.	Прочитав книгу, отдал (а) Марату.
ђби килгђч, чђй эчтек.	Когда приехала бабушка, мы попили чай.
Эштђн кайткач, ђни аш пешерде.	Вернувшись с работы, мама сварила суп.
Син ђйткђч, мин аћладым.	Когда ты сказал(а), я понял(а).
Кибеткђ кергђч, ипи алдым.	Зайдя в магазин, я купил(а) хлеб.
Урамга чыккач, Галия ханым	Выйдя на улицу, разговаривала с
белђн сљйлђштем.	Галией ханум.
Бакчага баргач, без књп эшлђдек.	Придя в сад, мы много работали.
Хат язгач, почтага киттем.	Написав письмо, пошла на почту.
Посылканы алгач, мин љйгђ	Получив посылку, я вернулся
кайттым.	домой.
Экзаменнар биргђч, авылга кайттым.	Сдав экзамены, я поехал в деревню.
Акчаны кассага тњлђгђч, чекны са-	Заплатив в кассу денги,чек отдал
тучыга бирдем.	продавцу.
Ашагач, ђнигђ рђхмђт ђйттек.	Покушав, сказали матери спасибо.
Чђй эчкђч, музыка тыћладык.	Попив чай, слушали музыку.

Сљйлђшђбез!

а) — Гњзђл, эштђн кайткач, нђрсђ эшлисећ?

— Ашыйм, китап укыйм, музыка тыћлыйм.

— Музыка тыћлагач, нђрсђ эшлисећ?

— Урамга чыгам.

— Кем белђн?

— Дустым Марат белђн.

— Кая барасыз?

— Паркка барабыз.

— Парктан кайткач, чђй эчђсећме?

— ђлбђттђ, эчђм.

— Син чђй яратасыћмы?

— ђйе, бик яратам.

— Чђйне нђрсђ белђн эчђсећ?

— Сљт белђн эчђм.

— Чђй эчкђч, газета укыйсыћмы?

— Бераз укыйм.

ђ) — Сез апрельдђ кайда булдыгыз?

— Мђскђњдђ булдык.

— Озак булдыгызмы?

— Бер атна.

— Мђскђњгђ баргач, Кремльдђ булдыгызмы?

— ђйе, булдык.

— Тагын кая бардыгыз?

— Кремльдђн чыккач, музейга кердек. Музейдан чыккач, кибеткђ бардык. Анда улыбызга велосипед алдык.

— Кыйбатмы?

— Ой, бик кыйбат.

— Кичен Зур театрга бардыгызмы?

— Юк, бармадык.

— Кайчан кайттыгыз?

— Егерме бишенче апрельдђ.

— Мђскђњдђн кайткач, дачага бардыгызмы?

— Бардык.

VI. Милли ризыклар	Национальные блюда

гљбђдия — губадия	чђк-чђк — чак-чак	љчпочмак —треугольник
бђлеш	бялеш
пђрђмђч	перемяч
кыстыбый	кыстыбый
токмач	лапша
камыр	тесто
камыр басарга	месить тесто
кис	режь
тура	кроши
чистарт	чисти
ю	мой
кыздыр	жарь
куй	поставь
мђ	на, возьми
мђгез	возьмите

а) — Син нђрсђ яратасыћ?

— Гљбђдия яратам.

ђ) — ђниећ чђкчђк ясыймы?

— Ясый.

б) — ђбиећ бђлеш пешерђме?

— ђйе.

в) — Апаћ бђрђћге кыздырамы?

— Бик тђмле кыздыра.

г) — Сећелећ нђрсђ юа?

— Ул алма юа.

д) — ђбиећ бђрђћге чистартамы?

— ђйе.

е) — Сез токмач кисђсезме?

— ђйе.

ж) — Кызлар, суганны кем турый?

— Мин турыйм.

ќ) — ђни, љчпочмак бир ђле.

— Мђ, улым.

— Рђхмђт.

з) — Мића тоз бирегез ђле.

— Мђгез.

и) — Артур, китабыћны бир ђле.

— Мђ, ал.

к) — Кызлар, тарак бирегез ђле.

— Мђгез, Галия апа.

л) — ђни, чђй куйдыћмы?

— Хђзер куям.

м) — Улым, кђстрњлне плитђгђ куй ђле.

— Ярый, ђни.

Сљйлђшђбез!

а) — Сез љчпочмак пешерђсезме?

— ђйе.

— Ничек ясыйсыз?

— Камыр басам.

— Камыр баскач, нђрсђ эшлисез?

— Бђрђћге, ит, суган турыйм. Суган турагач, тоз салам.

— Борыч саласызмы?

— ђлбђттђ, борыч салгач, љчпочмак тђмлерђк була.

ђ) — Гафу итегез, сездђ чђк-чђк бармы?

— ђйе, бар.

— Ничђ сум?

— Утыз биш мећ. Аласызмы?

— ђйе.

— Тагын нђрсђ аласыз?

— Тагын гљбђдия кирђк иде.

— Бњген гљбђдия пешермђдек.

— Иртђгђ буламы?

— ђйе.

— Рђхмђт.

— Сау булыгыз!

б) — Сезнећ љйдђ нинди милли ризыклар яраталар?

— ђбием гљбђдия ярата, ђнием љчпочмак ярата.

— ђ ђтиећ нђрсђ ярата?

— Кыстыбый.

— ђ абыећ нђрсђ ярата?

— Абыем бђлеш ярата.

— Бђлешне кем пешерђ?

— ђбием.

— Бђлешкђ нђрсђ сала?

— Ит, бђрђћге сала. Суган турый. Тоз, борыч сала.

БИРЕМНђР

1. Тђрќемђ итегез:

кыяр		синећчђ
суган		гљбђдия
чия		тура
алма		кыздыр
кишер		кура ќилђге
бђрђћге		кис
карлыган		кыстыбый
ќилђк-ќимеш		чђкчђк
яшелчђ		бђлеш
кыйбат		токмач
минемчђ		баргач
безнећчђ		ђйткђч
арзан		кайткач
сезнећчђ		килгђч
камыр		милли ризык

2. Татарча языгыз:

фрукты		спросив
яблоко		купив
картофель		придя
овощи		режь
смородина		готовь
морковь		вари
лук		жарь
вишня		кроши
малина		делай
дорогой		пеки
дешевый		треугольник
по-моему		чакчак
по-вашему		губадия
по-нашему		бялеш
по-твоему		национальные блюда
вернувшись		на

3. ќавап бирегез:

Базарда нинди яшелчђлђр алдыћ?

Суган алдыћмы?

Бђрђћге алдыћмы?

Кишер алдыћмы?

Кыяр алдыћмы?

Алма алдыћмы?

Чия алдыћмы?

Карлыган алдыћмы?

Тагын нђрсђ алдыћ?

ђни кайткач, нђрсђ эшлђде?

Китап укыгач, син нђрсђ эшлђдећ?

Кичђ Марат кына килдеме?

Син Гњзђлгђ генђ ђйттећме?

ђби бђлеш пешерђме?

Сез токмач кисђсезме?

Апаћ камыр басамы?

Син чђйгђ шикђр саласыћмы?

Алар ќилђк-ќимеш яраталармы?

Урамга чыккач, кемне књрдећ?

љчпочмакка тоз да, борыч та салдыћмы?

Ашка тоз кирђкме?

Син ипи генђ алдыћмы?

Син бњген генђ килдећме?

4. Тђрќемђ итегез.

Хђлвђ

Бервакыт хђлвђ турында сњз чыккач, Хуќа Насретдин ђйтеп куйган:

— ђйе, минем дђ књптђн инде хђлвђ ашыйсым килеп йљри.

— Ни љчен ђзерлђмисећ?

— Нишлисећ бит, шикђр барында мае булмый, ђ мае булганда, бездђ

оны булмый.

— ђ барысыныћ да бергђ булган вакыты булмыймыни соћ?

— Ник булмасын, була. Лђкин аларныћ џђркайсы булган вакытта мин

њзем љйдђ булмыйм шул, — дигђн Хуќа.

Коммуникатив биремнђр.

1. Поинтересуйтесь, какие овощи купила ваша мама на базаре.

2. Спросите, купила ли Алсу морковь.

3. Узнайте, сколько стоит картофель.

4. Представьте, что Вы пришли на рынок. Узнайте, сколько стоит:

— морковь;

— капуста;

— картофель;

— лук;

— огурцы;

— яблоки;

— вишня;

— груша;

— помидоры.

5. Спросите у Артура, любит ли он:

— малину;

— вишню;

— яблоки;

— груши;

— смородину.

6. Поинтересуйтесь у Алсу, какие цены на базаре.

7. Узнайте у Галии ханум, какие цены на овощи и фрукты.

8. Спросите у Айрата, что он сделал, вернувшись из университета.

9. Спросите у Артура, что он купил, зайдя в магазин.

10. Узнайте у Айрата, куда он поехал, сдав экзамен.

11. Поинтересуйтесь у бабушки, как она готовит треугольники.

12. Расскажите, что вы делаете, когда приходите с работы домой.

13. Спросите брата, какие татарские блюда он любит.

ЧИЯЛЕ

Сандугачныћ балалары

Талга кунганнар икђн;

Кызларыгыз тырышып эшли —

Бигрђк ућганнар икђн.

К у ш ы м т а:

Их, чия, чия, чия,

Чия чиялђгђндђ;

Чия матур алсу була

Яћгыр сибђлђгђндђ.

Их, чия, чия, чия,

Чияле тау итђге;

Чияле тау итђгендђ

Бер ял итеп кит ђле!

Йљгереп тљштем, сулар эчтем,

Тљшкђн тавым чияле;

Кызарып кына килђсећ,

Гомерлеккђ кил, яме.

К у ш ы м т а.

Йљгереп тљштем, сулар эчтем,

Су баса кибеккђнне;

Китап мактый, халык хаклый

Тигез гомер иткђнне.

К у ш ы м т а.

Дђрес бетте. Сау булыгыз!

УНАЛТЫНЧЫ ДђРЕС

Исђнмесез! Хђерле кљн!

I. Сђламђтлек	здоровье
Авырта	болит
Хастаханђ	больница
Баш — голова Чђч — волос Књз — глаз Каш — бровь Керфек — ресницы Колак — ухо Борын — нос Авыз — рот Ирен — губа Тел — язык Теш — зуб Бит— лицо Маћгай — лоб Муен — шея Ияк —подбородок Яћак — щека

а) — Марат, сђламђтлегећ ничек?

— Рђхмђт, сђламђтлегем яхшы.

ђ) — ђбием, сђламђтлегећ ничек?

— Бик яхшы тњгел.

б) Марат, тыћла џђм ђйт: — Бу нђрсђ?

— Бу баш.

— ђ бу нђрсђ?

— Бу- књз.

— Бу нђрсђ?

— Борын.

— ђ бу?

— Бу — маћгай.

— ђ бу нђрсђ, Марат?

— Бу — авыз.

— ђ бу нђрсђлђр?

— Бу — колаклар.

— ђ бу битме?

— ђйе, бит.

— ђ муен кайда?

— Муен — менђ.

в) — Артур, син кая барасыћ?

— Хастаханђгђ.

— Нђрсђ булды?

— Башым авырта.

г) — Улым, тешећ авыртамы?

— ђйе. Бик авырта.

— Теш табибына бар.

— Ярый.

д) — Галия ханым, ни хђллђр?

— Начар.

— Ни булды?

— Књзлђрем авырта.

— Књзлегегез бармы?

— Юк ђле, табибка барам.

е) — Марат, бабаећ исђн-саумы?

— Ярыйсы. Лђкин колаклары начар.

— Аћа ничђ яшь?

— 82 яшь.

— О-о-о!

II. Кара	черный, черная, черное
Ак	белый, белая, белое
Кызыл	красный, красная, красное
Озын	длинный, длинная, длинное.
Кыска	короткий, короткая, короткое
Куе	густой, густая, густое

а) — Азат, бу кыз кем?

— Бу — Гњзђл туташ.

— Бигрђк матур кыз! Керфеклђре озын, кашлары куе, чђчлђре кара, тешлђре ак, иреннђре кызыл! Аћа ничђ яшь?

— Унсигез.

— О-о-о! Бик яшь! Аныћ белђн танышырга мљмкинме?

— Мљмкин.

ђ) — Синећ ђбиећ бармы?

— Бар.

— Ул кайда?

— Ул авылда яши.

— Аћа ничђ яшь?

— ќитмеш биш. Аныћ чђчлђре ак, књзлђре начар, тешлђре авырта, лђкин мин аны бик яратам.

б) — Гафу итегез, теш хастаханђсе кайда?

— ђнђ тегендђ, ућ якта. Тешегез авыртамы?

— ђйе. Бик авырта.

— Анда табиблар бик яхшы. Барыгыз.

— Рђхмђт.

в) — Артур, сића нинди кызлар ошый?

— Озын муенлы, кара кашлы, кыска чђчле, зур књзле.

— ђ маћгае, синећчђ, нинди булырга тиеш?

— Белмим.

III. Аяк — нога
Кул— рука Бармак— палец Сызлый— ноет, ломит а) — Хђллђрећ ничек, ђби? — Ярыйсы, кызым. Аякларым авырта ђле. — Хастаханђгђ бармыйсыћмы? — Барырга кирђк. ђ) — Алсу, ђниећ нихђл? — Начар. ђни хастаханђдђ бит. — Шулаймыни, нђрсђ булды? — Куллары, аяклары сызлый. — Табиблар яхшымы? — Бик яхшылар. б) — Азат, сића ни булды? — Муеным сызлый. Бик авырта. — Хастаханђгђ бардыћмы? — Юк, бармадым. в) — Гафу итегез, авызыгызны ачыгыз ђле. Телегез ак, аденоидыгыз зур. — Мића ни эшлђргђ? — Хастаханђгђ керергђ кирђк. — Ярый.

г) Бу — Гњзђл. Аћа унсигез яшь. Ул бик матур кыз.

Аныћ чђчлђре озын, кара; кашлары куе, керфеклђре озын, иреннђре кызыл, ђ тешлђре ак.

Авыру — больной; болезнь

Авырый — болеет

Дару — лекарство

Даруханђ — аптека

Хастаханђдђ авырулар књп.

Бњген Марат юк, ул авырый.

Сезгђ нинди дару кирђк?

Бу урамда даруханђ бармы?

а) — ђбием хастаханђдђ.

— Нђрсђ булды?

— Куллары сызлый. Аяклары авырта.

— Аћа нинди дарулар бирђлђр?

— "Гепарин", "Бутадион".

— Бу дарулар даруханђдђ бармы?

— Бар. Бик књп.

— Кыйбатмы?

— Юк, кыйбат тњгел.

ђ) — Галия ханым, кая барасыз?

— Даруханђгђ.

— Авырыйсызмы?

— Юк, авырмыйм.

— Кем авырый?

— Улым авырый. Књзлђре авырта, коньюктивит.

— Шулаймыни? Бик начар.

б) — Теш табибы бњген буламы?

— Була.

— Сђгать ничђдђ?

— Икедђ.

— Ничђнче кабинетта?

— Егерме тугызынчы.

— Ул ничђнче катта?

— Икенче катта.

— Рђхмђт.

— Берни тњгел.

в) — Отолоринголог кем ул?

— Колак џђм борын табибы. ђ "горло" татарча ничек була, аны белмим.

— ђ мин белђм.

— Ничек?

— Тамак.

— Ничек?

— Та-мак, та-мак.

— Рђхмђт. Хђзер белђм.

г) — Бу районда хастаханђ бармы?

— Бар.

— Кайсы урамда?

— ќђлил урамы, унберенче йорт.

— Ничек барырга?

— ќиденче троллейбус белђн. Аннары ућ якка.

— Рђхмђт.

— Сау булыгыз.

д) — Гафу итегез, сездђ баш даруы бармы?

— Бар. Алар бик књп.

— Цитрамон бармы?

— Бар.

— Ничђ сум?

— Тугыз йљз сум.

— Кассага тњлђргђме?

— ђйе, кассага. Тњлђгђч, чекны алыгыз џђм мића бирегез.

— Ярый, хђзер.

е) — Азат ђфђнде, авырмыйсызмы?

— Бераз авырыйм. Башым авырта, аякларым сызлый.

— Табибка бардыгызмы?

— Бармадым, минем кызым табибђ бит.

— О-о-о! Ничек яхшы! Нинди табиб?

— Ул — терапевт.

— Нинди хастаханђдђ эшли?

— Республика хастаханђсендђ.

— Шулаймыни? Мин дђ анда эшлим бит.

— Сез дђ терапевтмы?

— Юк, мин теш табибы.

— Ярый, сау булыгыз.

— Сау булыгыз.

IV. Ята	лежит
Дђвалый	лечит

а) — ђнђс абый, Марат љйдђме?

— Юк, ул бит хастаханђдђ ята.

— Ничек? Нђрсђ булды?

— Ул авырды.

— Кайчан?

— Кичђ.

— Аныћ башы авыртамы?

— Юк, колагы сызлый.

— Ул ничђнче хастаханђдђ ята?

— Алтынчыда.

— Ничђнче палатада?

— Утыз икенче.

— Аны кем дђвалый?

— Профессор Шакиров.

— Кичен анда барырга мљмкинме?

— Мљмкин. Сђгать биштђн.

— Ярый, ђнђс абый, Маратка миннђн сђлам ђйтегез.

— Яхшы.

ђ) — Ай, тамагым авырта, ђни!

— Салкын су эчтећме?

— Юк, кичђ тућдырма ашадым.

— Температураћ бармы?

— Утыз алты да сигез.

— ќылы су белђн парацетамол эч!

— Ярый, ђни.

б) — Терапевтка талон бирегез ђле.

— Кайсы кљнгђ?

— Дњшђмбегђ кирђк.

— Сђгать ничђгђ?

— Сигезгђ.

— Мђгез.

— Рђхмђт.

в) — Алло, бу поликлиникамы?

— ђйе, бу унсигезенче поликлиника. Тыћлыйм сезне.

— Минем кызым авырды. Врач кирђк иде.

— Фамилиясе ничек?

— Гарипова.

— Исеме?

— Гљлназ.

— Ничђ яшьтђ?

— Алты.

— Ул укыймы?

— Ул ђбисе белђн љйдђ.

— Адресыгыз ничек?

— Тукай урамы, сиксђненче йорт, уникенче квартир.

— Температурасы бармы?

— Утыз тугыз градус.

— Аћладым. Врач сезгђ сђгать унбердђ килђ.

— Ярый, рђхмђт.

г) — Кулымны кистем. Тиз генђ йод бир ђле, Кадрия!

— Мђ, мђ. Бинт кирђкме?

— Бир ђле.

— Мђ, ал.

— Рђхмђт.

д) — ђби, сића нинди дару кирђк? Мин даруханђгђ барам.

— Аспирин, валидол, корвалол, кызым.

— Аналгин да алыргамы?

— Ал, кызым, кирђк була. Акчаћ бармы?

— Бар, бар, ђби. Ярый, ђби, мин киттем.

— Тизрђк кайт.

е) — Без участок табибын бик яратабыз.

— Кем ул?

— Галия ханым. Ул бик ђйбђт.

ж) — Сул кулым авырта.

— Нђрсђ булды?

— Пеште.

ќ) — Йокы даруы кирђкме?

— Юк, кирђк тњгел, яхшы йоклыйм.

з) — Окулистка мљмкинме?

— Мљмкин, лђкин талон кирђк.

— Ул ничђнче бњлмђдђ?

— Унтугызынчы.

— Кеше књпме?

— Књп. Књзегез авыртамы?

— Юк, књзлек кирђк.

и) — Мансур, син ничђнче палатада ятасыћ?

— Дњртенчедђ.

— Палатагызда ничђ кеше?

— љч.

— Нинди авырулар белђн?

— Азат ђфђнденећ аяклары сызлый, ђдип абыйныћ ућ кулы авырта.

— ђ синећ нђрсђ?

— Минем аяк бармакларым авырта.

БИРЕМНђР

1. Татарча языгыз:

голова		болит
шея		ноет
волосы		болеет
лицо		лежит
глаза		лечит
брови		болезнь
ресницы		здоровье
уши		больной
нос		больница
рот		аптека
губы		лекарство
зубы		короткий
язык		длинный
лоб		густой
рука		черный
нога		красный
пальцы		белый

2. Тђрќемђ итегез:

баш		авырый
књз		авырта
муен		сызлый
керфек		ак
маћгай		кызыл
бит		кара
каш		хастаханђ
борын		даруханђ
колак		озын
ирен		кыска
теш		куе
кул		ята
аяк		дђвалый
бармак		авыру
сђламђтлек		дару