Аэропортта

6 7 8 9 10 11 12

— Исђнмесез, Галия сећелем, Салих энем!

— Исђнмесез, Рђшит абый! Ничек килдегез?

— Яхшы! Сез ничек яшисез? ђти-ђниегез ни хђлдђ?

— Без исђн-сау. Кайткач сљйлђшербез.

— Яхшы, балалар. Нђрсђ белђн кайтабыз?

— Машина белђн.

3. — Бу Казанмы?

— Юк, бу ђле Лаеш районы гына. 10 минуттан Казанга керербез.

— Казанда ничђ район бар?

— ќиде.

— Сез нинди районда яшисез?

— Идел буе районында.

— Ул аэропорттан еракмы?

— Юк, бик ерак тњгел.

— Бу нинди урам?

— Бу — Гарифќанов урамы.

— О-о-о, Казанда урамнар бик кић икђн! Америкада алар тар.

— Без Гани Сафиуллин урамында яшибез.

— Гани Сафиуллин кем булган?

— Ул герой, генерал... Менђ бу — безнећ йорт. Без алтынчы катта яшибез.

— Лифт эшлиме?

— ђйе, ђйе, эшли.

4. — Рђхим итегез, Рђшит абый. Керегез, кызлар.

— Исђннђрмесез! Фатирыгыз бик зур икђн!

Салих: — ђйе. Без инде монда биш ел яшибез. Элек ике бњлмђле фатирда яшђдек.

Галия: — Бераз ял итегез. Хђзер чђй эчђрбез.

Рђшит: — Ничек яшисез, Салих энем, балалар исђн-саумы?

Салих: — Исђн-сау. Маратныћ кызы ђлфиягђ инде љч яшь. Гњзђлнећ улы бар. Булат исемле. Аћа бер ай. Рљстђм ђле љйлђнмђгђн. Кљзгђ ул да љйлђнергђ уйлый.

Рђшит: — Бик ђйбђт. ђ ђтилђрећ ни хђлдђ?

Салих: — Алар да сау-сђламђт. Актаныштан иртђгђ килергђ тиешлђр. Иртђгђ аэропортка барырбыз. ђ сез Америкада ничек яшисез?

Рђшит: — Яхшы. Лђкин Казанны бик сагынабыз. Мин инде пенсиядђ. Алия кызым Аризона университетын бетерде. Хђзер зур банкта эшли. Ул кияњдђ. Айнур шул университетныћ юридик факультетында укый. Мин аларга Татарстан турында књп сљйлим. Лђкин аларныћ Казан, Татарстан турында књбрђк белђселђре килђ.

Салих: — Яхшы, без Казанныћ књп кенђ тарихи џђм истђлекле урыннары белђн танышырбыз. Кремльне карарбыз, Сљембикђ манарасына барырбыз, музейларга керербез.

Рђшит: — ђ мђчетлђр эшлиме?

Салих: — Эшли, эшли. ђтилђр килгђч, анда да барырбыз.

Алия: — Минем Казанныћ њзђк банкын књрђсем килђ. Ул кайда урнашкан?

Салих: — Бауман урамында.

Алия: — Ул урам Кремльдђн еракмы?

Салих: — Юк, якын гына. Анда да барырбыз.

Айнур: — ђ университетка керђбезме?

Салих: — ђлбђттђ. Мин њзем тарих факультетында эшлим.

Университетныћ тарихы, књренекле кешелђре белђн танышырбыз, музеена керербез.

Айнур: — ђ сездђ китапханђлђр бармы?

Салих: — ђйе, университетныћ Лобачевский китапханђсе бар. Университет бинасы янында Милли китапханђ урнашкан.

Сорауларга ќавап бирегез:

1. Галия ханым нигђ ял итђргђ бармый?

2. Галия ханымнарга кемнђр килђ?

3. Алар ничђ кљнгђ килђлђр?

4. Рђшит абый Казанга кемнђр белђн килђ?

5. Салих ђфђнделђр нинди районда яшилђр?

6. Алар кайсы урамда торалар?

7. Рђшит абыйныћ Алия исемле кызы кайда эшли?

8. Ул нинди университет бетергђн?

9. Галия ханымныћ каенаталары кайда яши?

10. Алар Казанга килђлђрме?

11. Галия ханым белђн Салих ђфђнденећ ничђ баласы бар?

12. Аларныћ исемнђре ничек?

13. Рђшит ђфђнде Казанга нигђ килгђн?

14. Алиянећ Казанда нђрсђ књрђсе килђ?

15. Айнурныћ Казан университетын књрђсе килђме?

16. Салих ђфђнде кайда эшли?

БИРЕМНђР

1. Тђрќемђ итегез:

Истђлекле урыннар		Болгар мђчете
Милли китапханђ		Татарстан дђњлђте
Сљембикђ манарасы		Дђњлђт музее
Шђџђр њзђге		Рђсем сђнгате
Тукай џђйкђле		Сђнгать музее
Ирек мђйданы		Идел буе районы
Университет тукталышы		Мђскђњ районы
Идел елгасы		Вахитов районы
Елга порты		Яћа Савин районы
Тимер юл вокзалы		Киров районы
Киров књпере		Авиатљзелеш
Банк бинасы		районы

2. Мђкальлђрне ятлагыз џђм тђрќемђ итегез:

Бер калган эш кырык елга калыр.

Калган эшкђ кар явар.

Башланган эш — беткђн эш.

3. Мђзђкне тђрќемђ итегез.

Ысул

— Йђ, нихђл дус? Йоклый алмыйм дип зарланган идећ. Мин ђйткђн ысулны сынап карадыћмы?

— Карадым.

— Ничђгђ хђтле санадыћ?

— 17420 гђ хђтле.

— Шуннан соћ рђхђтлђнеп йоклагансыћдыр, ичмасам!

— Юк, эшкђ барырга вакыт ќитте.

Коммуникатив биремнђр.

1. Используя материалы урока, составьте небольшой рассказ о Казани.

2. Представьте, что к вам приехали друзья из Германии. Проведите вместе с ними экскурсию по городу Казани.

3. Расспросите своих друзей об их стране.

4. Поинтересуйтесь, понравился ли им наш город.

5. Спросите у друга, какие исторические места Казани он знает.

6. Скажите, в каком районе города Вы живете.

7. Расскажите, какие достопримечательности есть в вашем районе.

8. Расскажите о своих планах на будущее лето.

Дђрес бетте. Сау булыгыз.

ЕГЕРМЕ БЕРЕНЧЕ ДђРЕС

Исђнмесез! Хђерле кљн!

Склонение существительных с аффиксом принадлежности III лица в направительном падеже:

1. существ. (имен.п.) + существ.-ы-(н)-а

+ существ.-е-(н)-ђ

+ существ.-сы-(н)-а

+ существ.-се-(н)-ђ

Тукай урам-ы-(н)-а Сђнгать музе-е-(н)-а Казан университет-ы-(н)-а Шђџђр њзђг-е-(н)-ђ Болгар мђчет-е-(н)-ђ Опера театр-ы-(н)-а Музыка мђктђб-е-(н)-ђ Актлар зал-ы-(н)-а Министрлар кабинет-ы-(н)-а Сђйдђшев музе-е-(н)-а Илџам Шакиров концерт-ы-(н)-а Ветеринария академия-се-(н)-ђ Медицина университет-ы-(н)-а Актаныш район-ы-(н)-а Колхоз базар-ы-(н)-а Яшелчђ кибет-е-(н)-ђ Елга порт-ы-(н)-а Тимер юл вокзал-ы-(н)-а

на улицу Тукая в музей искусств в Казанский университет в центр города в мечеть Булгар в Оперный театр в музыкальную школу в актовый зал в Кабинет Министров в музей Сайдашева на концерт Ильгама Шакирова в ветеринарную академию в медицинский университет в Актанышский район на колхозный рынок в овощной магазин в речной порт на железнодорожный вокзал

Бњген мин колхоз базарына барам.

Кызым музыка мђктђбенђ укырга керде.

ђти елга портына билет алырга китте.

Тимер юл вокзалына ќиденче троллейбус бара.

Актаныш районына Президент килгђн.

а) — Кич белђн татар театрына барабызмы?

— ђйе, барабыз.

ђ) — ђйтегез ђле, елга портына ничек барырга?

— Икенче троллейбус белђн.

б) —Кызлар, колхоз базарына керђбезме?

— Юк, яшелчђ кибетенђ генђ барабыз.

в) — Улыгыз укырга кая керђ? — Казан университетына. г) — Сез кая барасыз? — Елга портына. — Нигђ? — Билет алырга. д) — Кичђ без Илџам Шакиров концертына бардык. — Яхшы булдымы? — ђлбђттђ. е) — ќђен ял итђргђ кая барасыз? — Актаныш районына кайтабыз.

Илџам Шакиров

существ. (-ныћ/-нећ) + существ.-ы-(н)-а

+ существ.-е-(н)-ђ

+ существ.-сы-(н)-а

+ существ.-се-(н)-ђ

ђби-нећ туган кљн-е-(н)-ђ Директор-ныћ бњлмђ-се-(н)-ђ Апам-ныћ кул-ы-(н)-а Укытучы-ныћ љстђл-е-(н)-ђ Сећлем-нећ туе-(н)-а Марат-ныћ квартира-сы-(н)-а

на день рождения бабушки в комнату директора на руки моей старшей сестры на стол учителя на свадьбу моей младшей сестры на квартиру Марата

Галия ханым-ныћ ље-н-ђ в дом Галии ханум

Абыем-ныћ сумка-сы-н-а в сумку старшего брата

а) — Марат, бу китапны укытучыныћ љстђленђ куй ђле.

— Ярар.

ђ) — Рљстђм, син кичђ кайда булдыћ?

— Авылга сећлемнећ туена кайттым.

б) — Гафу итегез, Галия ханымныћ дђресенђ керергђ мљмкинме?

— Ул директор бњлмђсенђ керде.

в) — Гњзђл, тарагыћ бармы?

— Юк шул, абыемныћ сумкасына салганмын.

г) — Маратныћ квартирасына телефон куйдылармы?

— Куйдылар.

— Кайчан?

— Дњшђмбе кљнне.

— Номеры нинди?

— 36-72-14.

II. дин

религия

дин эшлеклесерелигиозный деятель ислам дине религия ислам имам духовный наставник иманвера мђдрђсђмедресе

Сљйлђшђбез!

а) — Рђшит абый, бњген ќомга, мђчеткђ барабыз.

— Нинди мђчеткђ барабыз?

— Мђрќани мђчетенђ.

— Ул кайсы урамда урнашкан ђле?

— Каюм Насыйри урамында.

— Сездђн еракмы?

— Юк, бик ерак тњгел.

— Мђрќани кем булган?

— Ул књренекле дин эшлеклесе, философ, тарихчы булган. Ул 1818 нче елда туган. Бохарада џђм Сђмђркандта укыган. Аннары Казанда яшђгђн џђм эшлђгђн. 1849 нчы елда Мђрќани Казанныћ беренче мђчетенећ имамы булган. Мђдрђсђдђ дђ эшлђгђн.

— Кызык. ђ Казанда тагын нинди мђчетлђр бар?

— О-о-о, алар бик књп: Болгар мђчете, Cолтан мђчете, Печђн базары мђчете...

— Районнарда мђчетлђр тљзелђме?

— Бик књп тљзелђ, чљнки хђзер ислам диненећ роле зур.

— Татарстанда ничђ мђчет бар?

— 700 дђн артык.

— Мђчеткђ хатын-кызлар йљриме?

— Йљри.

ђ) — Рђшит абый, иртђгђ мђдрђсђгђ барабыз.

— Анда кемнђр укый?

— Анда кызлар да, малайлар да укый.

— Казанда мђдрђсђлђр књпме?

— Шактый књп.

III. фђн	наука
фђнни	научный
галим	ученый
белгеч	специалист
белгечлек	специальность
ђдђбият	литература
ђзерлђнђ	готовится
укыта	обучает
чит тел	иностранный язык
ил	страна, государство
гарђп	араб, арабский
фарсы	перс, персидский
имтихан	экзамен
керњ имтиханы	вступительный экзамен
кљнчыгыш	восток, восточный
шђрык	восток; восточный
кљнбатыш	запад, западный
авыл хуќалыгы	сельское хозяйство
мђдђният	культура
артык	более
чамасы	приблизительно
керђшен	крещеный

Диалоглар

1. — Салих энем, Казанда ничђ югары уку йорты бар?

— Унбиш чамасы.

— Ниндилђр?

— Бездђ хђзер 4 академия бар, 5 университет џђм бик књп институтлар бар.

Алия: — Салих абый, ђ нинди академиялђр бар?

— Ветеринария академиясе, авыл хуќалыгы академиясе, архитектура џђм тљзелеш академиясе, сђнгать џђм мђдђният академиясе.

Айнур: — Казанда медицина университеты бармы?

— Бар.

— Тагын?

— Педагогика университеты, техник џђм технологик университетлар бар.

— Ић борынгы университет кайсы?

— Ић борынгы университет — Казан дђњлђт университеты. Ул — Казанныћ фђн њзђге.

— Анда нинди факультетлар бар?

— Университетта унбиш факультет эшли: татар филологиясе, тарихы џђм кљнчыгыш теллђре факультеты, рус филологиясе факультеты, механика- математика, хисаплау математикасы џђм кибернетика факультетлары, физика, химия, биология, экология, география, геология факультетлары, журналистика, социология џђм психология факультеты, юридик факультет, тарих, экономика факультетлары.

— Бу факультетларда ничђ студент укый?

— 12 мећнђн артык.

— О-о-о, бигрђк књп.

— Укытучылар књпме?

— Анда 200 дђн артык профессор эшли.

— Университетта чит ил кешелђре укыймы?

— ђйе, Германиядђн, Бельгиядђн, Америкадан, Кытайдан, Англиядђн студентлар џђм аспирантлар бар.

— Минем университетка барасым килђ.

— Дњшђмбе кљнне барырбыз.

2. Казан университетында

— Бњген Казан дђњлђт университетына барачакбыз.

— Бик яхшы.

— Менђ без университет янында. Бу — университетныћ ић борынгы

бинасы.

— Шундый матур! Бу бинада нинди факультетлар урнашкан?

— Биология, экология факультетлары, юридик факультет. Университетныћ књп санлы музейлары да бар.

— Нинди музейлар?

— Университетта геология музее, этнография музее, зоология музее, университет тарихи музее эшли.

— Университетта газеталар чыгамы?

— ђйе.

— Газета ђйбђтме?

— Студентлар џђм укытучылар газетаны бик яраталар.

— Газетаныћ исеме ничек?

— “Казан университеты”.

— Татар филологиясе факультеты кайда урнашкан?

— Икенче бинаныћ унберенче катында.

— Факультетта нинди белгечлеклђр бар?

— Факультет татар теле џђм ђдђбияты укытучылары, татар теле, ђдђбияты џђм тарих укытучылары, татар теле, ђдђбияты џђм гарђп теле укытучылары, татар теле, ђдђбияты џђм тљрек теле укытучылары, татар теле, ђдђбияты џђм кытай теле укытучылары ђзерли.

— Анда нинди фђннђр укыталар?

— Татар филологиясе факультетында татар теле џђм ђдђбияты, кљнчыгыш теллђр: тљрек, гарђп, фарсы, кытай теллђре укытыла.

— Студентлар тагын нинди чит теллђр љйрђнђлђр?

— Инглиз, француз, алман теллђре.

— Университетта элек татар теле укытылганмы?

— ђйе. Университет ачылгач, анда шђрык факультеты булган. Анда татар теле, тљрек теле, санскрит, ђрмђн, уйгыр, монгол, кытай теллђре укытканнар.

— ђ татар телен кемнђр укыткан?

— Профессор Александр Казембек, Илья Березин, Хљсђен Фђезханов, Мљхђммђтгали Мђхмњдов. Бу галимнђр унтугызынчы гасырда эшлђгђннђр.

— Казан университетында тагын нинди зур галимнђр эшлђгђн?

— Университетта књренекле химиклар Бутлеров, Зинин, Арбузовлар, географ Симонов, лингвист Бодуэн де Куртенэ, физик Завойский эшлђгђн.

— Кызык!

— Хђзер Казан университетында керњ имтиханнары бара.

— Быел юридик факультетка конкурс зурмы?

— Зур.

— Бер урынга ничђ кеше?

— Бер урынга 10 кеше.

— О-о-о, бик књп.

3. — Рђшит абый, Сезнећ татар театрына барасыгыз килђме?

— ђлбђттђ. Кызлар, театрга барабызмы?

— Барабыз, барабыз.

— Мин бњген кичкђ билет алдым.

— Нинди спектакль?

— “Зђћгђр шђл”.

— Авторы кем?

— Драматург Кђрим Тинчурин.

— Ничђ билет алдыћ?

— Биш билет.

— Бик яхшы булган. Кемнђр бара?

— Сез барасыз, кызлар бара, Галия џђм мин барабыз.

— Спектакль сђгать ничђдђ башлана?

— Кич белђн сђгать ќидедђ.

4. — Рђшит абый, Сезгђ спектакль ошадымы?

— Ошады. ђ иртђгђ концертка барабызмы?

— ђлбђттђ.

— Кем концерты була?

— Тинчурин театрында Салават Фђтхетдинов концерты була.

— ђ! Ул Америкага да килгђн иде бит. Ул безгђ бик ошады.

— Монда да аны бик яраталар. Ул — књренекле артист.

— Салават њзе Казанда яшиме?

— Юк, ул гаилђсе белђн Чаллыда яши.

— Хђзер Казанда гастрольдђме?

— ђйе. Ул монда ике атна булачак.

— Яхшы.

5. — Туганнар, ашагач, Сђнгать музеена барачакбыз. — Ул музей нинди урамда? — Карл Маркс урамында. — Ул сездђн еракмы? — Ерак. Анда уникенче трамвай бара, лђкин без машина белђн барабыз. — Музейда нинди рђссамнарныћ рђсемнђре бар? — Беренче катта рус рђссамнарыныћ рђсемнђре, ђ икенче катта Бакый Урманче књргђзмђсе урнашкан. — Бакый Урманче кем ул? — Књренекле татар рђссамы. — Аныћ картиналары књпме? — Шундый књп! — О-о-о! Минем бик књрђсем килђ! — Музейга Икенче татар корылтае кљннђрендђ Санкт-Петербургтан Кубрат ханныћ алтын џђм кљмеш ђйберлђрен алып килделђр. Без дђ бардык.

Сђнгать музее

— Кызганыч, ул вакытта без Казанда булмадык.

IV.

-са/-сђ — аффиксы условного наклонения, универсальное средство для выражения условия.

Барса — если пойдет алса — если возьмет чыкса — если выйдет

килсђ — если придет ђйтсђ — если скажет китсђ — если уйдет

ђгђр — если

Мин бар-са-м Син бар-са-ћ Ул бар-са	Без бар-са-к Сез бар-са-гыз Алар бар-са-лар

Мин кил-сђ-м Син кил-сђ-ћ Ул кил-сђ	Без кил-сђ-к Сез кил-сђ-гез Алар кил-сђ-лђр

Билет булса, театрга барырбыз.

ђгђр син килсђћ, сљйлђшербез.

Ул ђйтсђ, мин эшлђрмен.

ђгђр без кайтсак, ђни љчпочмак пешерер.

Сез укысагыз, имтиханны яхшы бирерсез.

Алар татарча ђйтсђлђр, без аћларбыз.

а) — Вакытыћ булса, безгђ килђсећме?

— ђгђр бђлеш пешерсђћ, килђм.

ђ) — Имтихан бирсђћ, авылга кайтасыћмы?

— Бирсђм кайтам, бирмђсђм кайтмыйм.

б) — Сорасам ђйтерсећме?

— ђйтермен. Сора.