Жеке адамнын дамуы, тарбиесi жане калыптасуы. Жеке адамнын даму факторлары

Тукымкуалаушылык – ата-анадан балага берiлетiн касиеттер мен сапалар жиынтыгы. Жеке тулгынын дамуында жане калыптасуында тукымкуалаушылык аса зор кызмет аткарады. Бул арада тукымкуалаушылыктын манi оте зор – ь\баланын аиа-анасынан н/е ата-бабаларынан калган биологиялык ерекшелектердiн жиынтыгы. Тукымкуалаушылык жер бетiндегi тiршiлiклiн тарихи жане белгiлi бiр турдiн (бiздiн жагдайымызды – адамнын) омiрiнiн таризын аныктайды. Адамнын тукым куалаушылыгы 2 турге болiнедi: жалпы адамзаттык (тiк журу бейiмбiлiгi, сана, акыл, сезiм мушелерi дамуынын бейiмдiлiгi, шартсыз рефлекстер, насiлдiк жане улттык белгiлер) жане даралык (жуйке жуйесiнiн турi, анатомиялык-физиологиялык бейiмдiлiктер).

Баланын орталык жуйке жуйесiндегi туа бiткен ерекшелiктерн жокка шыгаруга болмайды. Гылыми деректерге караганда, ми жане сезiм органдарынын курылысы мен функцияларындагы кейбiр айкын ерекщелiктер ар турлi арнайы кабiлеттердiн себепшiсi. Мысалы, музыкага дарынды адамдардын миынын катпарларында ерекше цитоархитектоникалык аймактарына нерв клеткаларынын жаксы дамыгандыгы байкалган. Ал музыка дыбысын ажырата алмайтын адам миында ондай нерв клеткаларынын топтануы болмайды. арине, будан адамнын музыкага кабiлетi тiптен дамымай калады деген угым калыптаспау тиiс. Турлi кабiлеттердiн бiрi нышан аркылы дамиды, ал бiрi iс-арекеттiн накты тасiлдерi мен арнайы жаттыгу жумыстары аркылы калыптасады.Адамда туа бiтетiн – касиеттер (шартсыз рефлекстер – дененi устап журу, тiлдiн дамуы, ойлауга, енбектенуге кабiлеттiлiк т.б.) нышан турiнде болады. Организмнiн анатомиялык, физиологиялык ерекшелiктерiнiн, демек кабiлетiнiн дамуына кажеттi табиги мумкiншiлiктердi нышан деймiз. Нышан оздiгiнен дамымайды, оны дамыту тарбиеге жане алеуметтiк жагдайларга байланысты. Педагогика насiлдiк дене физиологиялык касиеттерi мен нышандардын ыкпалын жокка шыгармайды, бiрак оларды жеке адамын дамуындагы шешушi фактор деп есептемейдi. Тарбие – жеке адамды дамытудагы басты факторлардын бiрi. Тарбие баланын жас жане дара ерекшелiктерiне, дайындыгы мен даму дарежесiне лайык iске асырылады. Тарбие аркылы адамнын iс-арекетiн уйымдастыру ушiн, тарбиешi тарбиенiн куралдары мен адiстерiн жане формаларын iздестiредi, оларды тиiмдi етiп пайдаланады. Тарбие оте курделi процесс, сондыктан онын манiн аныктауда бiрнеше козкарастар бар. Олар томендегiдей:Тарбие – максатты турде тулга бойында козкарастар мен сенiмдер, касиеттер мен кундылыктар, мiнез-кулык нормаларын калыптастыруга багытталган тарбиешi мен тарбиеленушiлердiн озара арекеттесу процесi.

Тарбие - максатты, арнайы уйымдастырылган жан-жакты уйлесiмдi дамыган тулганы калыптастыру процесi.

Тарбие - максатты турде, адамзаттын омiр суру барысында жинактаган алеуметтiк тажiрибесiн, урпактан урпакка алмастыру процесi.Тарбие - тулганы калыптастыруга багытталган когамдык институттардын (отбасы, балабакша, мектеп, когамдык бiрлестiк) балага асер ету процесi.

Тарбие процесi барысында тулганын алеуметтенуiне жагдай жасалады, онын манызды касиеттерi мен сапалары, кабiлеттiлiктерi, бiлiм мен дагдылары калыптастырылады. Тарбие процесi барысында, баланын бойындагы туа бiткен нышандардын дамуына жагдай жасалады. Бiрак дурыс уйымдастырылмаган тарбие процесi, баланын бойындагы туа бiткен жаксы касиеттердiн дамуына тежеу жасайды, тiптi оларды туншыктырып тастайды.

Тарбие тарихи жане алеуметтiк сипатка ие. Адамзат дамуынын ар кезенiнде тарбиенiн максаты мен сипаты озгерiп отырады. Тарбиенiн максатын аныктауга асер ететiн негiзгi фактор, когам кажеттiлiктерi болып табылады.

Тарбие процесi тукымкуалаушылык пен алеуметтiк ортанын керi асерiн тузетуге, олардын жаксы асерлерiн одан арi дамытуга багытталган. Сондыктан тулга дамуына асер ететiн факторлардын iшiнде тарбие басты орын алады.