Тарбиелеудiн адiстерi, тасiлдерi жане куралдары. Олардын классификациясы

Тарбие – жеке тулганы максатты калыптастыру процесi, бул процесте тукымкуалаушылык, бейiмдiлiк пен микро-ортанын озгерiстерi жонге келтiрiледi. Барлык балалар тарбиелiк-бiлiм беру мекемелерiнен отедi, ол мекемелер педагогикалык процестi сауатты курастырып, окушылардын жан-жакты кызмет-арекетiн жемiстi уйымдастырады, себебi ол жеке тулганын дамуынын шешушi шарты болып табылады.

Тарбие адiсi (гректiн «методос» - жол деген соз) – окушылардын тулгалык касиеттерiн калыптастыруга багытталган тарбиешiлер мен тарбиеленушiлердiн озара байланысты педагогикалык жумыс тасiлдерi.

Адiстердi мугалiм тарбиенiн максатына, мазмунына балалардын жас жане дербес ерекшелiктерiне, тарбиелiк денгейiне карай iрiктейдi. Адiстер тарбие максатына жетуге, окушыларды когамдагы тартiп ережелерiн уйретуге, адамдармен карым – катынас жасауга, олардын жаксы тажiрибесiн алуга комектеседi.

Когамдагы алеуметтiк – экономикалык озгерiстерге байланысты тарбие максаты мен мазмунынын озгеруi адiстер жуйесiн жанартады. Казiргi кезде адiстер жуйесiнiн ондаган жiктелiсi бар, олардын бiреулерiнiн тажiрибелiк, ал екiншiлерiнiн теориялык манызы басымырак.

Тарбиелеу максаттарына артурлi жолдармен жетуге болады. Тарбиешi тарбиеленушiмен, олардын куш-куатына, мумкiндiктерiне, ынталарына суйене отырып, iстеген жумысында канша жол тапса, сонша тарбие максатына жету тасiлi ашылады. Курастыру, тандау жане тарбие адiстерiн дурыс пайдалану – касiптiк педагогиканын аскар шыны болып есептеледi.

Казiргi кезде тарбие адiстерiнiн тиiмдi жетiлуi бiр максатка, мазмунга негiзделген тарбие багытын колдайды. Осыган орай тарбие адiсiнiн уш тобын болiп ажыратуга болады:

1. Тулганын акыл-ойын калыптастыру адiстерi: этика туралы ангiме-сухбат, тусiндiру, сендiру, пiкiр-талас, онеге-орнек.

2. Iс-арекеттердi уйымдастыру жане когамдык, кукыктык тажiрибе калыптастыру адiстерi: жаттыктыру, талап, уйрету, тапсырма беру (ситуация тугызу).

3. Iс-арекетке жане мiнез-кулыкка ынталандыру адiстерi: мактау жане жазалау, жарыс.

Тарбие тасiлдерi дегенiмiз – жалпы адiстiн бiр болiгi, жеке дара арекет, накты iс. Тасiлдер – бул тарбиешiнiн койылган максатка тез жету ушiн тарбиеленушiмен бiрге салатын сокпак жолы. Тарбие тасiлдерiн жане адiстерiн дурыс колдану – педагогикалык шеберлiк денгейiнiн манызды сипаттамасын бiлдiредi. Адiстер мен тасiлдер бiр-бiрiмен тыгыз байланысты.

Тарбие тасiлдерi оз ерекшелiктерi бойынша былай жiктеледi:

1. тарбиенiн максаттарын, мiндеттерiн, оларга жетудiн жолдарын усыну.

2. акпараттык – агартушылык.

3. багдарлау – iс – кызмет.

4. катынас.

5. багалау.

Тарбиенiн максаттары мен мiндеттерiн жане оларга жетудiн жолдарын усыну тасiлiн колданып мугалiм окушыларды идеялык адамгершiлiк козкарастармен каруландырып, оз енбегi мен ужым енбегiн жоспарлауга, уйымдастыруга, енбекпен iс – кызмет максаттарына жету жолдарын тандауга, iс – кызметтiн сапасы мен натижелерiн олардын алдагы максаттарга сайкестiгiн аныктауга уйретедi.

Багдарлау – iс – кызметтiк тасiл окушыларды енбекке даярлауга кызмет етiп, енбек белсендiлiгiн тугызып, iс – кызметке жауапкершiлiкпен карауды, халык игiлiгiн молайту жолында енбек ету кажеттiгi сенiмiн калыптастырады. Балалар кунделiктi iс – кызметке катысып, когамнын материалдык саласында адамгершiлiк жане енбек багдарларын дурыс тандап дамытады.

Карым – катынас тасiлi (коммуникативтiк тасiл) – балалар мен ересектердiн iс – кызмет кезiндегi катынасына негiзделiп, окушылардын когамдык мiнез – кулык нормаларын игеруiне комектеседi. Окушылар тартiп ережелерi жонiндегi акпаратты топта, сыныпта, мектепте курастырып, оны томенгi жане жогары сынып окушылары, мугалiмдер, ата – аналар, ересек адамдар арасында жетiлдiредi.

Багалау тасiлi комегiмен мектеп окушылары адамдардын кимыл - арекеттерiн, козкарастарын, сенiмдерiн, тартiп – багыттарын айкындауга, негiздеуге, оз iс – кызметiн, оку мен енбектегi жетiстiктерiн, адамгенршiлiк сапаларын оздерi багалауга жаттыгады. Мугалiм багалауды, озiне - озi бага берудi калыптастыруга камкорлык жасайды. Бага беру алынган бiлiмдi жеке тажiрибемен байланыстырып, оган жана касиет бередi.

Тарбие куралдары дегенiмiз – окушынын адамдык касиеттерiн калыптастыратын, мугалiм мен баланын санасына тауелсiз материалдар. Тарбие адiстерi тарбие процесiнiн болiктерi ретiнде корiнедi, олар педагогикалык куралдар бiрлiгiн курайды.

Тарбие куралдары:

• iс - арекет турлерi (оку, ойын, енбек);

• педагогикалык техника (тiл, ым, кимыл);

• заттар (ойыншыктар, компьютерлер);

• рухани жане материалдык мадениет (онер, когам, омiр);

• букаралык акпарат куралдары.