Экономические системы распределения и обмен собственностью

Выделяют три основных типа взаимоотношений между производственными системами: симбиотическая дополнительность, иерархическое дополнение и прямая конкуренция. Симбиотическая дополнительность характеризует отношения двух разных систем производства, когда каждая из них предоставляет необходимые другой необходимые товары и услуги, при чем ни одна из этих систем не является доминирующей. Иерархическая дополнительность характеризуется доминированием одной из сторон. Здесь взаимодействие между системами, как и в первом случае, характеризуется их взаимным дополнением, но их взаимовлияние неравноправно. Такой тип связей характерен для обмена между обществами, которые сильно отличаются друг от друга типом хозяйства, уровнем развития технологий, наличием ресурсов, масштабами общества и пр. Иерархическая дополнительность включает существование экономически сильного общества или государства, которая будет контролировать ресурсы, производство другой стороны, другого государства с менее развитой экономики.

Прямая конкуренция возникает между двумя обществами, когда возникает вопрос об использовании тех или иных ресурсов, рынков сбыта и пр.(эконом.системы с точки зрения антропологии)

Экономические системы – это совокупность взаимосвязанных экономических элементов, образующих определенную целостность, экономическую структуру общества; единство отношений, складывающихся по поводу производства, распределения, обмена и потребления экономических благ. Выделяют следующие особенности экономической системы:

1) взаимодействие факторов производства;

2) единство фаз воспроизводства – потребления, обмена, распределения и производства;

3) ведущее место собственности.

Для того чтобы определить, какой тип экономической системы доминирует в данной экономике, необходимо определить ее главные составляющие:

1) какая форма собственности считается преобладающей в экономической системе;

2) какие методы и приемы используются в управлении и регулировании экономикой;

3) какие применяются методы в наиболее эффективном распределении ресурсов и благ;

4) каким способом происходит установление цен на товары и услуги (ценообразование).

Функционирование любой экономической системы осуществляется на основе организационно-экономических отношений, которые возникают в процессе воспроизводства, т. е. в процессе производства, распределения, обмена и потребления. К формам связей организации экономической системы относятся:

1) общественное разделение труда

2) кооперация труда

3) централизация

4) концентрация

5) интеграция

Социально-экономические отношения – это связи между людьми, которые возникают в процессе производства и формируются на основе различных форм собственности на средства производства.

Одной из наиболее распространенных является следующая классификация экономических систем.

1. Традиционная экономическая система – это система, в которой все основные экономические вопросы решаются на основе традиций и обычаев. Такая экономика существует до сих пор в территориально удаленных странах мира, где население организовано по племенному укладу. В данной экономике огромную роль играет иностранный капитал. Для такой системы характерна активная роль государства.

2. Командная или административно-плановая экономика – это система, в которой доминируют общественная (государственная) собственность на средства производства, коллективное принятие экономических решений, централизованное руководство экономикой посредством государственного планирования. В качестве координирующего механизма в такой экономике выступает план.

3. Рыночная экономика – экономическая система, основанная на принципах свободного предпринимательства, многообразия форм собственности на средства производства, рыночного ценообразования, конкуренции, договорных отношений между хозяйствующими субъектами, ограниченного вмешательства государства в хозяйственную деятельность. Такая система предполагает существование многоукладной экономики, т. е. комбинирование государственной, частной, акционерной, муниципальной и других видов собственности.

4. Смешанная экономика – экономическая система с элементами других экономических систем. Данная система оказалась наиболее гибкой, приспособленной к изменяющимся внутренним и внешним условиям. Основные черты данной экономической системы: обобществление и огосударствление части хозяйства в национальном и интернациональном масштабах; экономическая деятельность на базе количественной частной и государственной собственности; активное государство.

Все перечисленные выше типы экономических систем существуют не отдельно, а находятся в постоянном взаимодействии, образуя при этом сложную систему мирового хозяйства.

Собственность — признанное верховенство, главенство и власть над физическим объектом, процессом или идеей. Наиболее типичными типами собственности являются собственность личная и коллективная. Чем более развито общество, чем более детально выделена его социальная структура и развиты технологии, тем большее внимание уделяется личной собственности. В так называемых примитивных обществах, в обществах, где еще не оформились или слабо оформились структуры социальной системы, большее значение имеет коллективная или общественная собственность.

Нормальное функционирование общества зависит от здоровья и благополучия людей, составляющих это общество. Распределение продуктов производства обусловлено уровнем развития общества, особенностями окружающей среды, наличием или отсутствием ресурсов. Распределение продуктов производства зависит от системы ценностей, принятой в данном обществе, и тесно связано с понятием богатства. Богатство — объекты или ресурсы, которые имеют непосредственную ценность или обменную ценность. Богатство является универсальной характеристикой человеческого общества, существует в той или иной мере во всех обществах. Распределение богатства в рамках общества является итогом обмена ресурсами, товарами, идеями и услугами. В любом обществе, независимо от уровня развития, социальной структуры, системы ценностей существует определенная зависимость людей друг от друга, отдельного человека от общества. Удовлетворение тех или иных потребностей зависит от других людей (например, в любом обществе ребенок зависит долгое время от своих родителей, родственников, соседей, т.к. он не может себя обеспечить пищей, одеждой, жильем и пр.) и оформляется в виде обмена (синхронного или диахронного, т.е. обмен вещь на вещь или услуга на услугу в течение долгого времени — сначала родители кормят детей, потом дети обеспечивают родителям спокойную старость). Процесс обмена базируется на принципе взаимности (взаимный обмен товарами и услугами) и выступает в форме перераспределения и рыночного обмена. выделяют следующие формы взаимного обмена: обычный взаимообмен, сбалансированный обмен и негативный взаимообмен. Обычный взаимообмен характеризуется явлением дарения, когда дар не предполагал ответного взаимного отдаривания. Отдаривание происходило не регламентировано. в более поздний период. Такая форма взаимообмена характерна, например, для отдельной семейной группы или небольшого общества. Сбалансированный обмен предполагает обмен продуктами, товарами, услугами: земледельцы обменивают у скотоводов зерно на шкуры и мясо. Такая форма обмена позволяет восполнять недостаток ресурсов или технологий. Сбалансированный обмен характеризуется быстрым оборотом продуктов. Негативный взаимообмен является по сути попыткой использовать в своих целях чужие способности, продукты труда и пр.Перераспределение является так же формой обмена в обществе. Для перераспределения необходимым является накопление Перераспределение может быть как прямым (простой обмен) так и сложным — особенно в развитых обществах — например, налогообложение, благотворительность. В процессе налогообложения согласно принятым в обществе законам граждане отдают властям определенную часть своего дохода, а власти в свою очередь обязан защитить своих граждан от внешней угрозы, обеспечивать законность и порядок, развивать инфраструктуру и пр. Дарение так же может является средством перераспределения (потлач).

Рыночный обмен — форма обмена, когда обязательным условием обмена является определение цены товара, продукта, услуги. Рыночный обмен предполагает наличие денег, которые обеспечивают легкость и быстроту обмена. Выделяют универсальные и специальные деньги. К специальным деньгам относят те объекты, которые служат средством обмена только при определенных обстоятельствах либо на них можно обменять ограниченное число товаров и услуг (использование крупного рогатого скота, шкур животных в качестве денег). Универсальные деньги отличаются приспособленностью, удобством для любого вида операций.

Рыночный обмен характерен для многих обществ. Обмен товарами и услугами между отдельными странами и регионами, между обществами, находящимися на разных уровнях развития называют торговлей. современное развитие мировой цивилизации характеризуется возникновением и развитием всемирной торговли и всемирных рыночных связей. Торговые отношения интегрируют разные общества в общемировую систему.

17. Грамадская струтура: канцэпцыі грамадскай і сацыяльнай струтктуры. Асоба і грамадства. Сацыяльныя дачыненні, сацыяльныя сувязі, групы і інстытуты.

Грамадства

Дзеці-маўглі, пустэльнікі, людзі, асуджаныя на адзіночнае турэмнае зняволенне і выкінутыя на бязлюдны востраў... Але большасць з нас праводзіць сваё жыццё разам з іншымі людзьмі. Менавіта ў складзе групы мы адаптуемся да наваколля і забяспечваем сабе ўмовы жыццядзейнасці. Toe, як мы ўспрымаем свет і што мы ў ім робім, адлюстроўвае пераважна характар нашых узаемаадносінаў з іншымі. Грамадства ёсць структурна аформленая сістэма ўзаемадзеянняў паміж людзьмі.

Аналіз сацыяльнай структуры

Тэрмін сацыяльная структура адносіцца да аформленай сістэмы ўзаемадзеяння асобных частак грамадства ў межах адзінага цэлага. Калі мы зірнем на будову грамадстваў, то ўбачым, што групы з падобнымі стратэгіямі выжывання звычайна маюць і падобныя сацыяльныя структуры. Мясцовыя ўмовы, такія як даступнасць рэсурсаў і клімат, і гістарычныя абставіны таксама будуць уплываць на ступень іх падабенства. Так, майянскія супольнасці індзейцаў кекчы ў гарах Гватэмалы і на раўнінах паўднёвага Беліза маюць падобныя сістэмы сваяцтва, эканамічнага і рэлігійнага жыцця. Але паколькі ў паўднёвым Белізе большая тэрыторыя, там сацыяльныя

структуры больш гнуткія, чым у Гватэмале. Нягледзячы на адрозненні, у гэтых супольнасцях, як і ва ўсіх астатніх дробных грамадствах, існуе спецыфічны спосаб арганізацыі людзей у сацыяльныя адзінкі, спосаб, які адрознівае іх ад грамадстваў буйных.

Найперш адзначым, што дробныя грамадствы выяўляюць высокую ступень унутранай згуртаванасці. Апошняе тлумачыцца тым, што людзі там узаемадзейнічаюць пераважна ў форме асабістага кантакту, што мае сваім следствам абмежаванасць падзелу працы. Усе ведаюць усіх, кожны робіць у асноўным тое ж, што і астатнія, і мае такі ж, як і ва ўсіх, жыццёвы досвед. У дадатак да гэтай гамагеннасці, ці падабенства сярод людзей, існуе значнае падабенства і адзінак

сацыяльнай арганізацыі. У шашонаў, напрыклад, сям'я і група збіральнікаў ёсць фактычна адно і тое ж.

I наадварот, калі грамадства расце, яно страчвае сваю гамагенную прыроду, і яго структура пачынае разгаліноўвацца за кошт спецыялізаваных адзінак. У традыцыйнай індзейскай вёсцы басейна Амазонкі пераважная частка вытворчасці і абмену ежы ажыццяўляецца ў межах адной сям'і. У ЗША, наадварот, працэс вытворчасці ежы ахоплівае фермерскія гаспадаркі, ранча, мноства іншых дапаможных інстытутаў. Транспартаваннем харчу і яго абменам займаецца шэраг іншых спецыялізаваных службаў.

Аналіз сацыяльных функцый

Пад функцыяй мы маем на ўвазе мэты і вынікі, запланаваныя і рэальныя наступствы пэўных перакананняў і дзеянняў. Хаця адна функцыя можа мець першаснае значэнне, усё ж большасць

перакананняў і дзеянняў у залежнасці ад канкрэтнай сітуацыі служыць самым розным функцыям. Шлюб, напрыклад, выконвае розныя функцыі для маладых, для іх бацькоў і для грамадства ў цэлым.

Сацыёлагі адрозніваюць два віды грамадскіх функцый: яўную ілатэнтную. Яўная функцыя — гэта найбольш відавочныя і дакладна вызначаныя мэты або вынікі. Так, яўная функцыя мыцця адзення — каб яно стала чыстым. За латэнтнай функцыяй стаяць менш відавочныя мэты. Мыццё адзення жанчынамі можа выконваць латэнтную функцыю — выяўляць майстэрства і працавітасць, якія вызначаюць сацыяльнае становішча жанчыны сярод яе раўні, а як форма цяжкай працы можа сімвалізаваць існуючы грамадскі погляд, што жанчыны ніжэйшыя за мужчын.

Асоба і грамадства

Свой разгляд адзінак грамадства мы можам пачаць з асобы. Асоба — гэта будаўнічая цаглінка грамадства, паколькі кожнае грамадства ў пэўнай ступені з'яўляецца прадуктам дзейнасці яго членаў. Але апошнія не дзейнічаюць паасобку. Асобы — гэта сацыяльныя дзейнікі, на чые паводзіны ўплывае грамадскае асяроддзе. Таму больш правільным будзе разглядаць грамадства як выяўленне калектыўных паводзін яго членаў. Гэтыя калектыўныя паводзіны ў значнай ступені вызначаюцца пэўнымі ўзорамі і абумоўлены сацыяльнымі варункамі, якія ствараюцца людзьмі і на людзей уплываюць.

Паколькі грамадства (у гэтым аспекце) — паняцце досыць абстрактнае, то ўстойлівасць яго залежыць ад паўтаральнасці людскіх учынкаў. Грамадства ўвесь час як бы ўзнаўляецца. Мадэль

сялянскай сям'і ў Японіі, напрыклад, будзе існаваць датуль, пакуль кожны асобны японец будзе прытрымлівацца пэўнага ладу жыцця і паводзіць сябе адпаведна з пэўнай мадэллю сямейнай арганізацыі.

Грамадства — гэта вынік рашэння людзей наконт таго, з кім, калі і як яны будуць узаемадзейнічаць. На такія дамовы ўплывае цэлы шэраг фактараў, частка з якіх можа засноўвацца на існуючых грамадскіх мадэлях паводзін. Адным з такіх фактараў з'яўляецца

індывідуальнае ўспрыняцце: як чалавек разглядае сваё асяроддзе і тую сітуацыю, у межах якой ён мусіць дзейнічаць, і як ацэньвае магчымыя варыянты паводзін. Другі фактар — гэта гістарычны прэцэдэнт, паколькі на тое, што робіць чалавек, амаль заўсёды ўплываюць звычкі і традыцыі мінулага. Важнасць, якую людзі надаюць гэтай пераемнасці, залежыць ад ацэнкі імі папярэдняга вопыту, яго адпаведнасці сучасным умовам і ад пастаянства іх кантактаў і фізічнага асяроддзя. Трэці фактар — гэта індывідуальныя або групавыя мэты. Мы ўзаемадзейнічаем з іншымі для таго, каб дасягнуць якой-небудзь мэты. Калі мяняюцца нашы асабістыя ці групавыя мэты, мяняюцца і ўзоры нашых грамадскіх паводзін.

Сацыяльныя дачыненні

Мы выкарыстоўваем слова дачыненні (або адносіны) для абазначэння любой упарадкаванай мадэлі ўзаемадзеяння паміж індывідуумамі. Калі мы разглядаем такія мадэлі ў кантэксце грамадства, то прыходзім да паняцця сацыяльных дачыненняў. Узаемаадносіны паміж жанчынай і яе дачкой можна назваць адносінамі маці і дачкі, і яны пэўным чынам урэгуляваны ў тым ці

іншым грамадстве. Аднак замест таго каб разглядаць адносіны канкрэтнай маці са сваёй дачкою, мы павінны адзначыць існаванне мноства відаў адносін паміж мацяркамі і дочкамі, якія будуць

залежаць ад самых розных характарыстык дзвюх асоб і ладу іх жыцця. У такіх грамадствах, як ЗША. адносіны маці і яе дачкі-дашкольніцы будуць мяняцца з ростам і сталеннем апошняй. Ступень варыятыўнасці залежыць ад памераў грамадства, але ў любым выпадку яна будзе мець месца. У сувязі з паняццем "сацыяльныя дачыненні" ўзнікаюць два галоўныя пытанні: "Паміж кім яны ўзнікаюць?" і "Чаго яны датычаць?". Адказы на гэтыя пытанні часта фармулююцца ў тэрмінах статуса і ролі. Статус, ці сацыяльнае становішча, абазначае, кім з'яўляюцца людзі адносна адзін аднаго. Скажам, існуюць статусы настаўніка і студэнта. Сацыёлагі адрозніваюць прадвызначаны і набыты статусы. Прадвызначаны статус чалавек звычайна атрымлівае ад нараджэння. Дзяўчынка, народжаная ў бацькоў нуэраў, аўтаматычна становіцца нуэркай. Набыты статус дасягаецца праз індывідуальную дзейнасць і на падставе асабістага выбару. У нашым грамадстве чалавек становіцца настаўнікам у выніку самастойна прынятага рашэння, паспяховага заканчэння навучальнага курсу і ў рэшце рэшт — удалага працаўладкавання.

Статус можа быць як прадвызначаным, так і набытым. Факт нараджэння пераемніка трона яшчэ не азначае, што прынц абавязкова стане каралём. Паводзіны, якіх грамадства ад нас чакае ў дадзенай сістэме дачыненняў,— гэта наша роля: кола дзеянняў, якія атрымліваюць у канкрэтным кантэксце пэўныя мэты і функцыі. Кароль павінен кіраваць, падданы — быць пакорлівым уладзе караля. Такую "павіннасць", аднак, нельга зразумець па-за межамі грамадства. Канкрэтную манеру паводзін караля ці падданага будуць вызначаць гістарычная традыцыя і іх становішча на дадзены момант.

Сваяцкія сувязі пры гэтым таксама фактар немалаважны. Кароль да ўсяго можа не толькі кіраваць, але і прасіць за сваіх падданых перад багамі ці "даваць дабро" на пэўныя гатункі пячэння ці гарбаты. Але мадэлі паводзін, як і патрабаванні да іх, могуць мяняцца. Як статус, так і роля каралевы Элізабет II вельмі адрозніваюцца ад статуса і ролі Генры VIII; адрозненні сталі вынікам зменаў у эканоміцы, новых формаў сацыяльнага расслаення і трансфармацыі ўсяго англійскага грамадства.

Такія ролі бываюць не абавязкова парнымі. Каралі маюць кантакты не толькі з уласнымі падданымі, але і з іншымі суб'ектамі, і ў залежнасці ад гэтага мяняюцца ролі і караля, і суб'ектаў. Больш таго, звычайна асоба мае некалькі статусаў і выконвае шэраг роляў, кожная з якіх можа ўплываць на астатнія. Кароль можа быць яшчэ бацькам, членам каманды па крыкету, мужам ці пілотам самалёта.

Важным фактарам у вызначэнні статусаў і роляў з'яўляюцца маштабы грамадства. У дробных, з параўнальна невялікай спецыялізаванасцю грамадствах выбар вызначаных і даступных для асобы статусаў і роляў куды больш абмежаваны, чым у буйных. Такія качавыя народы, як шашоны, адрозніваюць сваіх супляменнікаў толькі па ўзросту, полу і сваяцтву. Больш таго, статусы і ролі могуць спалучацца і ўтвараць новыя статусна-ролевыя варыянты. Так, усе мужчыны-шашоны сярэдняга ўзросту, хутчэй за ўсё, будуць мець адзін і той жа статус і выконваць аднолькавыя ролі. Гэта рэзка кантрастуе са становішчам мужчыны такога ж узросту ў развітым індустрыяльным грамадстве, дзе ён можа быць абсалютна ўсім — ад славутага бізнесмена да бадзягі - жабрака.

Інстытуты

Інстытутамі называюцца заснаваныя на агульных прынцыпах сферы жыццядзейнасці з той ці іншай ступенню ўпарадкаванасці. Існуе шмат прынцыпаў, паводле якіх могуць быць арганізаваны інстытуты, але антраполагі ў якасці галоўных вылучаюць чатыры з іх. Адны інстытуты займаюцца пытаннямі эканомікі і ўласнасці — спосабамі вытворчасці і размеркавання тавараў. Сярод гэтых інстытутаў — сельская гаспадарка, банкі і рынкі. Існуюць інстытуты, што забяспечваюць грамадскі кантроль праз палітыку і права. Пад гэтую катэгорыю падпадаюць урады, суды і паліцыя. Трэцюю катэгорыю складаюць інстытуты, якія займаюцца сфераю

звышнатуральнага — магіяй і рэлігіяй. Да іх адносяцца храмы, манастыры і да т. п. Да чацвёртай катэгорыі належыць такі інстытут, як сям'я, заснаваны на кроўным сваяцтве — адносінах спадкаемства і шлюбу. Апошні асабліва цікавіць антраполагаў, паколькі яму належыць асноўная роля ў дробных грамадствах.

Цалкам верагодна, што ў любым інстытуце можа быць задзейнічана некалькі арганізацыйных прынцыпаў. Сям'я, напрыклад, можа быць звязана з грамадскім кантролем, з эканамічнымі адносінамі, a ў шэрагу грамадстваў — і са сферай звышнатуральнага. Але ўсе яны будуць хутчэй другаснымі, а не галоўнымі прынцыпамі арганізацыі сям'і.

Працэс стварэння ўпарадкаваных мадэляў называецца інстытуцыяналізацыяй, або стандартызацыяй мадэляў сумеснай дзейнасці. Калі, напрыклад, прарок ці рэлігійны лідэр здолее ўпарадкаваць перакананні і звычаі людзей згодна свайму вучэнню, дык можна сказаць, што гэтае рэлігійнае вучэнне і сфарміраваная на яго аснове грамадская група прайшлі інстытуцыяналізацыю. Універсальная форма інстытуцыяналізацыі — праз сваяцтва.

Сацыяльныя сувязі

Нягледзячы на існаванне сацыяльна абумоўленых адносін, жыццё людзей не можа быць цалкам змадэлявана і зведзена да стандарту. Асоба ніколі не бывае адно пасіўным акцёрам, які

выконвае сваю сацыяльную ролю. Людзі могуць дзейнічаць творча, і этая іх творчасць часткова выяўляецца ў выкарыстанні людзьмі іх сацыяльнага асяроддзя. Каб лепш зразумець, як людзі

ўзаемадзейнічаюць з грамадскім акружэннем, антраполагі звяртаюцца да сацыяльных сетак, ці сістэмы грамадскіх сувязяў, у межах якой мы дзейнічаем.

Спрабуючы знайсці новую працу або адшукаць сабе пару, мы ўвесь час актывізуем патэнцыяльныя сувязі асабістай сацыяльнай сеткі. Аналіз гэтага вымярэння грамадскага жыцця — міжасабовых сувязяў — з'яўляецца істотным аспектам даследаванняў інстытуцыяналізаваных адносін. Ён дазваляе нам падняцца над узроўнем фармальных структур — бюракратыі, сваяцкіх груп і да т.п. — і больш падрабязна разгледзець, якім чынам функцыянуюць такія інстытуты.

Мадэлі фармавання грамадскіх сетак бываюць рознымі. У майя паўднёвага Беліза сацыяльныя сеткі грунтуюцца перш за ўсё на сваяцтве і "кампадразга" (compadrazgo — грамадскія сувязі,

усталяваныя праз апекаванне над дзецьмі ў выніку хрышчэння або канфірмацыі; кумаўство) і, у меншай ступені, на сяброўстве. Часта сувязі, якія утвараюцца ў такіх вясковых асяроддзях, бываюць складанымі (multiplex). Напрыклад, чалавек можа быць звязаны з іншымі на аснове сваяцтва, "кампадразга" і сяброўства. Чым больш кропак судакранання, тым мацней сувязі, тым большая ступень адказнасці і большая свабода выкарыстоўваць закладзеныя ў аснову гэтых сувязяў правы. Майя паўднёвага Беліза больш упэўнена просяць дапамагчы ў сельскагаспадарчай працы людзей, з якімі злучаны многімі сувязямі, чым тых, з якімі звязаны менш.

У буйных грамадствах чалавечыя сувязі таксама досыць складаныя, але асабістыя сеткі часцей прадугледжваюць аднамерныя сувязі, напрыклад, адміністратар — служачы. Такія сувязі мы называем простымі (simplex). Простыя сувязі маюць месца таксама і ў малых грамадствах, але там існуе тэндэнцыя да іх умацавання з дапамогаю дадатковых крытэрыяў. Майя з паўднёвага Беліза звычайна шукаюць патрона сярод гандляроў і дзяржаўных чыноўнікаў, каб тыя дапамагалі ім у гандлёвай сферы і адносінах з урадам. Яны імкнуцца да больш блізкіх адносін праз "кампадразга" і просяць свайго заступніка быць хросным бацькам дзіцяці. Гэтая сувязь, аднак, не мае такога значэння, як у межах паселішча. Бо ніхто не дадумаецца папрасіць свайго ўплывовага кума папрацаваць на полі ці перакрыць трысняговы дах хаціны. Можна сказаць, што змест "кампадразга" ў гэтых дзвюх сітуацыях розны.

Сацыяльныя групы

Звычайна мы ўжываем слова "група" ў шырокім сэнсе, але антраполагі больш асцярожныя ў выкарыстанні гэтага тэрміна. Калі яны гавораць пра групу, то, як правіла, маюць на ўвазе тое, што лепш было б назваць карпаратыўнай групай. Карпаратыўная група ў ідэале — пастаяннае ўтварэнне; яе члены набіраюцца на аснове агульнапрызнаных прынцыпаў, маюць агульныя інтарэсы ці ўласнасць, прызнаюць нормы і законы, якія замацоўваюць іх правы і абавязкі ў адносінах адзін да аднаго, да іх уласнасці або інтарэсаў. Карпаратыўнай групай з'яўляецца патрыярхальны род, дзе членства фарміруецца на аснове сваяцтва і прынцыпу спадкаемства па

мужчынскай лініі ад агульнага продка. Прафесійны саюз — таксама карпаратыўная група, але яна збірае людзей дзеля спецыфічных задач, згодна з іх прафесійнай прыналежнасцю і пры ўмове следавання пэўным нормам паводзін. Хоць і патрыярхальны род, і прафесійны саюз — карпаратыўныя групы, але членства ў першай з'яўляецца абавязковым, у другім —добраахвотным. Гэта істотнае адрозненне робіць групы прынцыпова рознымі па сваім характары.

Прадвызначаныя групы

Да прадвызначанай групы чалавек належыць ад нараджэння, тут выбару быць не можа. Аб'яднанне людзей з рознымі мэтамі на аснове прадпісаных правіл з'яўляецца галоўным прынцыпам фарміравання груп у дробных грамадствах. 3 ростам грамадства групы становяцца больш адвольнымі і спецыялізаванымі. Самыя распаўсюджаныя з ліку прадвызначаных шматмэтавых груповак заснаваны на прынцыпах узросту, полу і сваяцтва.

УЗРОСТАВЫЯ ГРУПЫ. Сацыяльныя паводзіны ў найбольшай ступені залежаць ад такога фактару, як узрост. Ва ўсіх грамадствах існуе шэраг агульнапрызнаных і заснаваных на ўзросце катэгорый — узроставых перыядаў. Большасць грамадстваў падзяляе сваіх жыхароў на катэгорыі згодна з іх узростам — юнацтвам, сталасцю і старасцю. Шмат дзе ўзроставыя катэгорыі ўдасканалены, і кожная з іх абумоўлівае пэўныя формы паводзін асобы, яе "павіннасць". Дзеля адбыцця гэтай "павіннасці" прадугледжаны спецыяльныя правы і прывілеі; аднак не абавязкова, каб асобы аднаго ўзросту ўтваралі карпаратыўную групу.

У шэрагу грамадстваў, асабліва ў Афрыцы, карпаратыўныя групы складаюцца з людзей адных і тых жа ўзроставых катэгорый. У такія ўзроставыя групы ўваходзяць аднаполыя асобы прыкладна аднаго ўзросту, якія ўсведамляюць сваё падабенства і падтрымліваюць цесныя адносіны на працягу ўсяго свайго жыцця. Структуры ўзроставых груп у розных грамадствах розныя. У адных прытрымліваюцца лінейнай прагрэсіі, калі дзеці пэўны перыяд належаць да асобнай групы і разам праходзяць праз шэраг узроставых перыядаў. У іншых распаўсюджана цыклічная мадэль, якая дапускае магчымасць перыядычнага папаўнення групы. Шмат дзе роля ўзроставых груп параўнальна невялікая, а іх уплыў на грамадскія працэсы — нязначны. Ньякуса з Паўднёва-Усходняй Афрыкі маюць добра распрацаваную сістэму ўзроставых груп. Хлопцы, якія разам раслі і працавалі, у 12 гадоў пакідаюць дамы сваіх бацькоў і пасяляюцца ў асобнай вёсцы. Пакуль не ажаніліся і не стварылі ўласнай гаспадаркі (прыкладна ў 25 гадоў), яны харчуюцца дома ў сваіх бацькоў і працуюць на іхняй гаспадарцы. Малодшыя браты неўзабаве ідуць следам за старэйшымі, папаўняючы супольнасць, пакуль яна не стане дастаткова вялікай. Прыкладна праз дзесяцігоддзе, калі ў рэгіёне будзе існаваць цэлы шэраг новых узроставых паселішчаў, бацькі ладзяць цырымонію перадачы ўсёй улады сваім сынам.

АДНАПОЛЫЯ ГРУПЫ. Ва ўсіх грамадствах, разам з узроставым, існуе падзел людзей паводле полу. У дробных грамадствах, дзе людзі зыходна падзелены на групы, такі падзел мае свой сэнс, і функцыя жыццезабеспячэння можа быць перадаверана прадстаўнікамі аднаго полу другому. Групы, сфарміраваныя паводле полавай прыкметы, ёсць і ў буйных індустрыяльных грамадствах (напрыклад, Ліга жанчын-выбаршчыц, хлопчыкі-скаўты, брацтвы і жаночыя клубы), але членства ў іх звычайна добраахвотнае, і служаць яны пэўным спецыялізаваным мэтам. За апошнія дзесяцігоддзі ўзніклі тысячы спецыялізаваных і добраахвотных груп, што займаюцца такімі праблемамі, як палітычная няроўнасць жанчын, іх празмерная працоўная нагрузка, становішча мацярок-адзіночак і неаднолькавыя правы мужчын і жанчын пры найманні на працу.

Структура і значэнне аднаполых груп, зноў-такі, могуць быць вельмі рознымі нават у межах дробных грамадстваў. У мундуруку бразільскай Амазоніі хатнімі справамі займаецца група цесна звязаных паміж сабой жанчын двух пакаленняў. Як правіла, гэта жанчыны з адной вёскі, якія разам раслі. На іх плячах ляжыць большая частка гаспадарчых клопатаў — сумесны догляд пасеваў, перапрацоўка маніёкі і гатаванне ежы. Такая група адрозніваецца ўстойлівасцю і ў значнай ступені — самадастатковасцю.

Мужчыны-мундуруку ў выніку шлюбу прыходзяць з іншых вёсак. Свой вольны час яны бавяць у вялікім мужчынскім доме, што ўвогуле характэрна для дробных грамадстваў. Мужчынскія групы не такія згуртаваныя, як жаночыя, паколькі мужчыны прыйшлі з розных вёсак і розных сваяцкіх груп. Мужчынскія саюзы не моцныя і таму, што гаспадаркай (паляваннем) мужчыны займаюцца аднаасобна ці ў складзе малых груп.

Інтэграцыя ў больш развітыя грамадствы зменшыла ролю аднаполых груп. Апошнім часам становішча такіх плямён, як мундуруку, перш-наперш залежыць ад збору каўчуку як сродку

існавання. Каўчукавыя дрэвы раскіданы на вялікіх плошчах, і цяпер шмат мундуруку жывуць ізаляванымі нуклеарнымі сем'ямі, каб быць бліжэй да месца збору каўчуку. Некаторыя з іх перайшлі жыць у паселішчы місіянераў. Такія перамяшчэнні прывялі да разбурэння асобных аднаполых груп і замены іх на новыя формы грамадскай арганізацыі.

Добраахвотныя саюзы

Сацыяльна-мэтавыя групы, членства ў якіх не вызначаецца прадпісаннем, — найбольш характэрная рыса жыцця ў буйных грамадствах. У дробных жа, дзе членства ў большасці груп

прадвызначана, такія добраахвотныя саюзы сустракаюцца не часта, тым не менш, некаторыя іх тыпы сустракаюцца і там.

ДОБРААХВОТНЫЯ ГРУПОЎКІ Ў ДРОБНЫХ ГРАМАДСТВАХ. У некаторых дробных грамадствах, якія рэгулярна ваююць, утвараюццаспецыялізаваныя ваенныя саюзы, хоць галоўнымі вайсковымі адзінкамі застаюцца ўсё тыя ж сваяцкія ці ўзроставыя групы. У чэенаў традыцыйна было пяць такіх утварэнняў: "ліс", "сабака", "шчыт", "лось" (ці "грукат капытоў") і "цеціва", кожнае са сваімі ўласнымі правадырамі, строямі, песнямі і танцамі.

Таемныя брацтвы — яшчэ адзін від добраахвотнага згуртавання ў дробным грамадстве. Прыкладам можа служыць брацтва пора ў Ліберыі і С'ера-Леоне. Пра членаў гэтага брацтва

гавораць, што яны ўступаюць у блізкі кантакт са звышнатуральным і валодаюць магічнай сілай. Яго лідэры належаць да ліку ўладу маючых, і таемнае брацтва служыць для замацавання іхняга статуса ў грамадстве. Моладзь, якая праходзіць ініцыяцыю, каб трапіць у гэтае брацтва, на працягу некалькіх гадоў жыве ў лесе, дзе ў "лясной школе" вывучае эзатэрычныя рытуалы, гісторыю свайго народа з пункту гледжання брацтва, а заадно атрымлівае карысныя навыкі выжывання.

Існуюць таксама рэлігійныя секты, такія, як у тупі-гуарані ў Бразіліі, аб чым паведамлялі першыя еўрапейскія даследчыкі і перасяленцы. Прарокі тупі-гуарані гуртавалі вакол сябе вялікую колькасць прыхільнікаў і потым адпраўляліся на пошукі зямлі запаветнай. Так званыя карга-культы паўднёвых астравоў Ціхага акіяна даюць яшчэ адзін прыклад такога добраахвотнага саюза.

ДОБРААХВОТНЫЯ ГРУПОЎКІ, УРБАНІЗАЦЫЯ I ІНДУСТРЫЯЛІЗАЦЫЯ. Добраахвотныя групоўкі ў буйнамаштабных грамадствах сталі вынікам двух працэсаў:

урбанізацыі і індустрыялізацыі. Расслаенне, адчужанасць і адасобленасць у сучасных развітых грамадствах вымушаюць згуртоўвацца людзей адпаведна іх інтарэсам. Антраполагідаследавалі шмат падобных утварэнняў, аднак асаблівую іх увагу заўсёды прыцягвалі саюзы, утвораныя этнічнымі меншасцямі і нядаўнімі гарадскімі мігрантамі.

Сучасныя гарадскія мігранты звычайна ўтвараюць саюзы на рэгіянальнай, этнічнай, рэлігійнай ці прафесійнай аснове. Гэтыя саюзы садзейнічаюць занятасці і грамадскаму ўладкаванню іх членаў. Але роля такіх саюзаў можа быць рознай. Антраполагі спрабавалі выявіць ступень іх значнасці для прадстаўнікоў той ці іншай супольнасці. Абнер Коэн у сваім даследаванні заходнеафрыканскіх этнічных саюзаў адзначыў, што толькі невялікая ў працэнтных адносінах колькасць мігрантаў далучылася да гэтых саюзаў і што дзейнасць саюзаў была вельмі слаба звязана з іхнім штодзённым жыццём. Даследаванне Коэна змушае нас быць асцярожнымі пры ацэнцы сучасных добраахвотных груп у кантэксце жыцця буйнамаштабных грамадстваў.

Безумоўна, добраахвотныя ўтварэнні не абавязкова павінны непасрэдна ўздзейнічаць на штодзённае жыццё сваіх сяброў. Гэта лёгка прасачыць на прыкладзе з рабочымі прафсаюзамі, што з'явіліся ў сувязі з новымі ўмовамі працы ў індустрыяльных грамадствах. На жыццё працоўных у многіх краінах прафсаюзы ўздзейнічалі менавіта ўскосна, гэта значыць — шляхам удзелу ў стварэнні прымальных умоў працы і, відавочна, праз асабістыя перамовы наконт памераў заробку і іншыя працоўныя патрабаванні. Менавіта падчас канфліктаў і перамоў рабочыя пачынаюць усведамляць важную ролю прафсаюзаў у іх жыцці. Прыблізна тое ж можна

сказаць і пра палітычныя партыі. Палітычныя партыі ўскосна ўплываюць практычна на ўсе бакі жыцця людзей у сучасных грамадствах; пры гэтым пераважная большасць людзей непасрэднага ўдзелу ў дзейнасці партый не бярэ і рэальна ўдзельнічае ў палітычным жыцці толькі падчас выбараў. У гэтым іх адрозненне ад прадвызначаных груп дробных грамадстваў, дзе сувязь паміж

групоўкамі і штодзённым жыццём куды больш цесная.

Людзі як сацыяльныя істоты фарміруюць сваё грамадскае асяроддзе і ў сваю чаргу фарміруюцца ім. Гэтае ўзаемадзеянне можна прасачыць, разгледзеўшы яго структуру і функцыі. Пад функцыяй мы маем на ўвазе мэту і вынікі, запланаваныя і рэальныя наступствы пэўных перакананняў і дзеянняў. Гэтыя дзеянні могуць служыць як відавочным, ці яўным, функцыям, так і менш відавочным, альбо латэнтным.

Асоба — гэта асноўная будаўнічая цаглінка грамадства. Грамадства ёсць вынік дамовы людзей адносна таго, з кім, калі і як яны будуць узаемадзейнічаць. Сацыяльныя дачыненні —

упарадкаваныя мадэлі ўзаемадзеянняў паміж людзьмі — звычайна аформлены ў адпаведныя інстытуты. Статус выяўляе сацыяльнае становішча — кім з'яўляюцца людзі адносна адзін аднаго, між тым як роля асобы датычыцца тых відаў дзейнасці, якія адпавядаюць пэўнай мэце і функцыі ў тым або іншым кантэксце. Людзі арганізаваны ў разнастайныя групы. Да абавязковых (прадвызначаных) груп яны належаць ад нараджэння згодна з узростам, полам і паходжаннем. У невялікіх грамадствах такія групы звычайна бываюць трывалымі і шматмэтавымі. У вялікіх

грамадствах больш пашыраны добраахвотныя саюзы, якія служацьсамым разнастайным функцыям.

18. Процессы вхождения индивида в общество и культуру обозначаются понятиями «социализация» и «инкультурация». Эти понятия перекрывают друг друга по содержанию, поскольку оба означают освоение людьми элементов их социокультурного окружения: культурного пространства и времени, функциональных объектов, технологий деятельности, взаимодействия, коммуникации, символических структур, нормативных образований.

Между дисциплинами существуют определенные различия в точке зрения на освоение культуры: внимание к массовым процессам в социологии, к первичным группам и индивидам в психологической антропологии.

С этой точки зрения в процессе инкультурации индивид «осваивает традиционные способы мышления и действий, составляющие культуру и отличающие его общество от других человеческих групп». Этот сложный процесс начинается в раннем детстве приобретением навыков овладения своим телом и элементами непосредственной жизненной среды и продолжается всю жизнь. «Каждый человек проходит через процесс инкультурации..., поскольку без него не может существовать как член общества»!. Понятие же «социализация» связывается с освоением социальных норм.

В социализации и инкультурации принято выделять две основных стадии: первичную, или детскую (обычно включая подростковый возраст) и вторичную, или социализацию взрослых (включая процессы ресо-циализации в психиатрических клиниках и пенитенциарных учреждениях).

На первом этапе дети впервые осваивают самые общераспространенные, жизненно

необходимые элементы своей культуры. Задача взрослых здесь — сформировать у нового поколения навыки, необходимые для нормальной социокультурной жизни. Задача детей — максимально полно овладеть «азбукой» культуры. Для этого периода в любой культуре существуют специальные приспособления, которые минимизируют степень риска при использовании детьми полученных знаний и навыков в их повседневной практике.

Таким образом, первый уровень инкультурации способствует сохранению стабильности культуры, поскольку трансляция старшим и воспроизведение новым поколением уже имеющихся культурных образцов контролируют беспрепятственное проникновение в совместную жизнь людей случайных и новых элементов. Второй уровень социализации обеспечивает членам общества возможность принять на себя ответственность за экспериментирование в культуре, за внесение в нее изменений различного масштаба. Взаимодействие процессов инкультурации на этих двух уровнях и обеспечивает нормальное функционирование как личности, так и культурной среды.

Социализация, инкультурация ребенка, предпосылка трансформации его во взрослую,

способную к адекватному участию в социокультурной жизни личность составляют одну из центральных проблемных областей психологической антропологии. Этим определяется специфика теоретических оснований и предмета исследования по отношению к другим областям социальной и культурной антропологии.

Светапогляд — сістэма абагульненых поглядаў на прыродны і сацыяльны свет, на месца ў ім чалавека і яго адносіны да асяроддзя, да самога сябе і іншых людзей, а таксама асноўныя жыццёвыя пазіцыі, каштоўнасныя арыентацыі, перакананні і ідэалы, абумоўленыя гэтымі поглядамі. Светапогляд — неабходны складнік чалавечага ўсведамлення.

Пазнавальна-інтэлектуальны бок светапогляду складае светаразуменне. Носьбітамі светапогляду з'яўляюцца асобы і сацыяльныя супольнасці. Інфармацыйны бок светапогляду складаюць веды пра свет і чалавека. Перакананні з'яўляюцца стрыжнем светапогляду і сведчаць пра сталасць светапогляду асобы ці сацыяльнай супольнасці.

Ад характару светапогляду залежыць арыентацыя чалавека ў розных сферах жыццядзейнасці: сацыяльна-палітычнай, прававой, маральнай, рэлігійнай, філасофскай, навукова-тэарэтычнай. Змест светапогляду залежыць ад таго, якой сферы дзейнасці чалавек адцае перавагу. Паводле зместу і грамадскай значнасці адрозніваюць паслядоўна-навуковы і ненавуковы, атэістычны і рэлігійны, прагрэсіўны і рэакцыйны светапогляды, якія па-рознаму ўздзейнічаюць на нормы паводзін, адносіны чалавека да працы, да іншых людзей, побыт, густы, інтарэсы.

Сярод тыпаў светапогляду вылучаюць данавуковы (звычайны), які фарміруецца з дзяцінства ў працэсе набыцця жыццёвага вопыту пад уздзеяннем непасрэдных умоў жыцця і функцыянуе ў форме стыхійных, тэарэтычна не аформленых традыцыйных уяўленняў пра свет, і агульнакультурны, які ўключае міфалагічны, рэлігійны, філасофскі, навукова-тэарэтычны светапогляды, што дамінуюць на пэўных гістарычных этапах.

Міфалагічны светапогляд характарызуецца антрапамарфізмам, ачалавечваннем навакольнага асяроддзя, адушаўленнем сіл прыроды і выяўляецца ў паданнях пра багоў і герояў, злых духаў і інш., а таксама ў міфічных абрадах (гл. міфалогія).

Рэлігійны светапогляд звязаны з верай у звышнатуральны сусветны пачатак (гл. рэлігія). Светапогляд новага і навейшага часоў характарызуецца спалучэннем рэлігійнага, філасофскага і навукова-тэарэтычнага тыпаў. Філасофскі светапогляд тэарэтычна абагульняе духоўны і практычны вопыт у форме агульных паняццяў — катэгорый і стварае катэгарыяльныя мадэлі свету. Тэарэтычная аснова светапогляду — філасофія. Яна абагульняе дасягненні навук аб прыродзе і грамадстве, садзейнічае пераадоленню фрагментарнасці ведаў і дасягненню цэласных уяўленняў аб свеце. Цэнтральная праблема светапогляду — суадносіны свету і чалавека — разглядаецца як пытанне суадносін матэрыі і свядомасці. Навукова-тэарэтычны светапогляд узаемадзейнічае з філасофскім, абагульняе прыродазнаўчыя, тэхнічныя, сацыяльна-эканамічныя і культурна-гістарычныя веды і стварае адзіную навуковую карціну свету.

Існуе шмат сістэм каштоўнасцяў, звязаных з гістарычнымі, нацыянальнымі, класавымі, рэлігійнымі (канфесійнымі), дзяржаўнымі і іншымі падыходамі. Але ў кожнай сістэме пры-сутнічаюць каштоўнасці, што ўзнікаюць як праявы духоўнага развіцця ўсіх людзей. Сістэма каштоўнасцяў канкрэтнага чалавека фармуецца пад уплывам этнічных, рэлігійных, палітычных, сацыяльных фактараў у працэсе адаптацыі чалавека да ўмоў грамадскага жыцця з яго сістэмай калектыўных каштоўнасцяў.

Агульначалавечыя каштоўнасці можна ўмоўна падзяліць на некалькі групаў:

1) каштоўнасці, звязаныя з правам чалавека на жыццё і з тым, што дапамагае рэалізацыі гэтага права. Старажытны тэзіс "Не забі!" увасоблены ў міжнародных рухах за скасаванне смяротнага пакарання, абортаў;

2) каштоўнасці, што характарызуюць асобнае чалавечае жыццё, — чалавечая непаўторная індывідуальнасць, імкненне да самавыяўлення, шчасце, годнасць;

3) духоўныя каштоўнасці: вера, мастацтва, навука і інш. Гэтая група каштоўнасцяў характарызуецца існасцю, прыгажосцю, дабрынёю;

4) палітычныя каштоўнасці: стабільнасць, справядлівасць, абароненасць, свабода, раўнапраўе, дэмакратыя, законнасць, нацыянальны суверэнітэт;

5) сацыяльна-эканамічныя каштоўнасці: дабрабыт, магчы бых пластоў градамства (інвалідаў, састарэлых, удоваў), мацярынства, дзяцінства;

6) экалагічныя каштоўнасці, звязаныя з неабходнасцю раўнавагі чалавека і прыроды, захавання прыроды як унікальнай з'явы матэрыяльнага свету, крыніцы забеспячэння жыцця чалавека.

20. Грамадская структура: палітыка, палітычныя арганізацыі, палітычная ўлада, палітычная барацьба, палітычная супольнасць і эліты.

Политика — это объективно обусловленное и целенаправленное участие больших масс людей, организованных социальных групп и личностей в делах государства, в решении проблем, относящихся к жизни общества в целом.

Поли́тика (др.-греч. πολιτική «государственная деятельность», от греч. πόλις «город, государство»:

Деятельность органов государственной власти и государственного управления, отражающая общественный строй и экономическую структуру страны.

Вопросы и события общественной, государственной жизни.

Определённым образом направленная деятельность государства или социальных групп в различных сферах: экономике, социальных и национальных отношениях, демографии, безопасности и т. д.

Политика — общее руководство для действий и принятия решений, которое облегчает достижение целей. Политика направляет действие на достижение цели или выполнение задачи. Путём установления направлений, которым нужно следовать, она объясняет, каким образом должны быть достигнуты цели. Политика оставляет свободу действий.

Политика определяет отношения с другими субъектами политических интересов (государств, корпораций, во всех сферах взаимоотношений). Основу политики отражает конституция или генеральное планирование крупных организаций со сложной иерархией и многопрофильной разветвлённой структурой. Политика внешних и внутренних отношений взаимосвязаны и отражают основы самоорганизации и управления.

В современную эпоху политика стала похожа больше не на управление, а на манипуляции со сложной иерархией элит и псевдоэлит, что подчинено многофакторной рефлексии на разноуровневые и многопрофильные сигналы (стимулы) в реальных условиях природных изменчивых факторов и поступков, в том числе и неадекватных поступков субъектов общества.

Научное изучение политики ведётся в рамках политологии.

Политика — форма общественного сознания, выражающая корпоративные интересы сообщества, и проявляющаяся в гражданском обществе (государстве) в виде течений, движений, профсоюзов и других общественных организаций и объединений по специфическим интересам. Наиболее совершенные и организованные из них партии и церковь.

Помимо партий неотъемлемым элементом любого демократического общества являются общественно-политические организации и движения.

Общественно-политические организации - добровольные объединения граждан, возникающие по их инициативе и для реализации их интересов.

Основными характерными чертами общественных организаций являются следующие:

• Общественные организации не имеют властных отношений и не могут выносить обязательных решений и требовать их выполнения.

• В отличие от политических партий, они не ставят целью овладеть государственной властью, но их деятельность может приобретать политический характер.

• Это добровольные организации граждан, возникшие по их инициативе.

• Государство не вмешивается в их деятельность, но регулирует ее в соответствии с действующим законодательством.

Общественно-политические объединения действуют на основе следующих принципов:

добровольность; сочетание личных и общественных интересов; самоуправление; равноправие участников; законность; гласность.

Общественно-политические движения - объединения, коалиции, союзы различных общественных групп для совместного решения интересующих их проблем.

Общественное движение:

может структурно не оформляться;

может объединять организации различной политической ориентации;

как правило, носит временный характер (для решения определенных задач).

Общественно-политические движения можно подразделять на:

национальные (в рамках одной страны); региональные; континентальные; мировые.

Среди общественно-политических организаций особое место занимают профсоюзы.

Профессиональный союз - это негосударственная общественная организация людей труда одной и той же профессии или занятых в одной отрасли производства.

Основные функции профсоюзов:

защита экономических и социальных интересов трудящихся;

культурное просвещение и воспитание;

социализация трудящихся;

представление интересов наемных работников по вопросам их труда и быта.

Наиболее активными общественно-политическими и демократическими движениями являются следующие: женское, антивоенное, экологическое, правозащитное, молодёжное, национальное движения.

Власть как важнейший элемент социальных отношений фокусирует в себе следующие основные признаки:

— это вид управления, регулирования и контроля, способность распоряжаться силами, возможностями, ресурсами, которыми располагает человеческое сообщество;

— это средство упорядочения социальных отношений, проявление человеческой культуры, связанное с мерой, правилом, нормированием отношений людей, с принятием или наложением на них определенных ограничений в поведении и деятельности;

— несомненен волевой характер власти, благодаря ей действия людей приобретают целенаправленность, власть изменяет поведение через изменение мотивов и целей людей;

— власть явно связана с дифференциацией, структурированностью человеческих сообществ, выражается в отношениях асимметрии, иерархии, в арсенале ее действий могут быть жестокость, подавление, эксплуатация. Существует очевидная опасность бесконтрольной власти, порождающая большое значение ее регулирования и контроля.

Во-первых, это мощный управленческий ресурс, выражающийся в способности власти ограничивать роль случайности в социальной жизни, т.е. осуществлять управление.

Во-вторых, это ресурс влияния, воздействия на других людей со стороны тех, кто властью обладает, наделяющий их способностью осуществления своей роли вопреки сопротивлению других людей.

Политическая борьба — вид политического взаимодействия, в котором люди демонстрируют свои Притязания на одни и те же ресурсы власти, на одни и те же статусные позиции в политической иерархии, на право влиять на массы, в том числе путем распространения определенных политических ценностей. П. б. — это неотъемлемое свойство политики. Чем сложнее структура отношений политической власти, тем разнообразнее формы П. б., в которую вовлекаются не отдельные политические деятели, а партии, организации, социальные группы. П. б. в обществе может быть разнообразной: борьба между политическими партиями за влияние на массы, борьба фракций в парламенте за внесение поправок в законопроект, борьба между правительством и депутатами парламента при обсуждении закона о государственном бюджете и т. д. и политические конфликты, выливающиеся в открытое противостояние сторон, сопровождающиеся агрессивными действиями вплоть до вооруженных столкновений.

Политическая элита — это относительно немногочисленный слой людей (своего рода управляющий класс), занимающий руководящие посты в органах государственной власти, политических партиях, общественных организациях и т.п. и влияющий на выработку и осуществление политики в стране.

Политическая элита есть властвующая часть общества, правящий слой. Данным понятием обозначаются группы лиц, имеющих высокое положение в обществе, активных в политической и иных сферах деятельности, обладающих авторитетом, влиянием, богатством. В основном это профессиональные политики высокого ранга, наделенные властными функциями и полномочиями. Это также высшие государственные служащие, подготовленные к участию в разработке и реализации политических программ, к выработке и осуществлению стратегии общественного развития.

21. Грамадская структура: дзяржава – паходжанне і заняпад. Бездзяржаўнае грамадства. Дзяржа́ва: адмысловая арганізацыя грамадства, аб'яднанага агульнымі сацыяльнымі і культурнымі інтарэсамі. Займае акрэсленую тэрыторыю, мае ўласную сістэму кіравання, валодае ўнутраным і вонкавым суверэнітэтам.

«Дзяржава – гэта незалежная цэнтралізаваная сацыяльна-палітычная арганізацыя для рэгулявання сацыяльных адносін. Яно існуе ў складаным, стратыфікаваным грамадстве, размешчаным на вызначанай тэрыторыі і які складаецца з двух асноўных страт – кіраўнікоў і кіраваных. Адносіны паміж гэтымі пластамі характарызуюцца палітычным панаваннем першых і падатковымі абавязаннямі другіх. Гэтыя адносіны ўзаконеныя падзялянай, прынамсі, часткай грамадства ідэалогіяй, у аснове якой ляжыць прынцып узаемадзеяння»

Паходжанне дзяржавы. Адзінага меркавання аб прычынах узнікнення дзяржавы не існуе. Існуюць некалькі тэорый, якія тлумачаць паходжанне дзяржавы, аднак ні адна з іх не можа з'яўляцца канчатковай ісцінай. Тэорыі паходжання дзяржавы (Х. Й. М. Классена):

• Натуральнага паходжання

• Тэалагічная тэорыя

• Патрыярхальная тэорыя

• Тэорыя грамадскай дамовы

• Тэорыя гвалту

• Матэрыялістычная (марксісцкая) тэорыя

• Псіхалагічная тэорыя

• Расавая тэорыя

• Арганічная тэорыя

• Ірыгацыйная тэорыя

Характарыстыкі дзяржавы: Кожная дзяржава звычайна характарызуецца формай дзяржаўнага кіравання, формай дзяржаўнага ладу (спосаб тэрытарыяльнай арганізацыі дзяржавы ці дзяржаў, што ўтвараюць саюз: унітарная дзяржава, федэрацыя, канфедэрацыя), палітычным рэжымам і інш.

Безгосударственное общество — общество, не управляемое государством. Анархия является разновидностью такого общества, где помимо государства отсутствует любая иерархия, включая этническую, экономическую, религиозную, идеологическую и сексуальную. Однако даже если какое-либо безгосударственное общество не является анархией, обычно в таких обществах всё равно нет сосредоточения власти, а если такая власть есть, то она ограничена. Имеющий власть в таком обществе обычно не удерживает её долго, а общественные механизмы, существующие для принятия решений или разрешения конфликтов, достаточно малы. Большую часть человеческой истории люди жили в безгосударственных обществах. В современном мире безгосударственные общества также существуют, хотя различные государства стараются изо всех сил ассимилировать такие общества.

В археологии, антропологии и истории безгосударстенное общество означает сообщество людей без сложной структуры и централизованного управления, например племя, клан, банда или вождество. Основной критерий «сложности» сообщества определяется степенью разделения труда, когда большинство людей занято в специализированном производстве или другой специальной деятельности и связано с другими посредством сферы торговли и услуг, регулируемой с помощью договоров и законов. Дополнительным критерием служит количество населения — чем оно больше, тем больше различных договоренностей требуется для регуляции взаимоотношений.

Археологические данные свидетельствуют о том, что государство возникло из безгосударственной общины только тогда, когда достаточно большое количество населения более или менее совместно и на общей территории перешло к оседлому сельскохозяйственному обществу от кочевого общества охотников и собирателей.

22. Этнічнасць: раса, этнічная ідэнтычнасць, этнічныя сімвалы, этнічныя дачыненні