Савіч-заблоцкі

Войслаў [Суліма-Савіч-3 а б л о ц к i Вайніслаў Казімір Канстанцінавіч; псеўданімы: Грамадзянін з Белай Русі, Граф Суліма, Павел Завіша,Paweł Zawisza, Полоцкий Гаврил о; 15.3.1850 (паводле іншых звестак 1849) — пасля 1893]

Паэт, празаік, публіцыст. Нарадзіўся ў маёнтку Панчаны Дзісенскага пав. Вілен-скай губ. (цяпер Міёрскі р-н Віцебскай вобл.) у багатай памешчыцкай сям'і. Баць-ка яго памёр рана, i С.-З. выхоўваўся ў дзе-да ў маёнтку Мікалаева Гарадоцкага пав. (цяпер Шумілінскі р-н). Дзед не звяртаў на ўнука асаблівай увагі i не мог плённа ўплы-ваць на яго. Той рос на руках у дваровых, што спрыяла яго збліжэнню з народам. Паміж дзедам i маці за С.-З. ішла з пера-менным поспехам упартая барацьба, звяза-ная з пэўнымі маёмаснымі інтарэсамі. Ву-чыўся С.-З. ў Віленскай гімназіі i ў замеж-ных універсітэтах (Прага, Лейпцыг, Страс­бург). Відаць, тэта было кароткачасовае на-вучанне са статусам вольнага слухача. С.-З. рана пранікся ідэямі вызваленчага руху i нацыянальнага абуджэння беларускага на­рода. Паводле яго ўласных слоў, у 1868 ён узначаліў нацыянальна-асветную суполку «Крывіцкі вязок», што ўтварылася ў Пе-цярбургу i займалася выданнем беларускіх кніг, збіраннем фальклору, падрыхтоўкай слоўніка i г.д. Улады забаранілі суполку, а яе ўдзельнікаў абвінавацілі ў «сацыялізме i прапольскіх сімпатыях». С.-З. апынуўся пад наглядам паліцыі ў Варшаве, дзе на-друкаваў на польскай мове сатырычную паэму «Праўдападобная гісторыя» (1871) i гіста-рычныя творы пра Каперніка (1873). Адна-часова яго вабіла беларуская паэзія. У 1873 ён даслаў у пецярбургскі часопіс «Вестник Европы» тры свае лірычныя вершы разам з пісьмом, у якім гаварыў пра старажытнасць беларускай мовы i неабходнасць яе літара-турнай распрацоўкі на новым этапе. У пісьме таксама паведамляў пра намер вы-даць «Пісьмы з Варшавы» на рускай мове. 3 самага пачатку сваей літаратурнай дзей-насці С.-З. зарэкамендаваў сябе як пісь-меннік трохмоўны (беларуская, польская i руская), што было характэрным для бела-рускіх літаратараў 2-й паловы 19 ст. Пра наступны перыяд свайго жыцця ён пісаў у аўтабіяграфічнай нататцы, называючы сябе ў трэцяй асобе: «Сатыры i імправізацыі зрабілі яму шмат ворагаў у Заходнім краі, прытым фінансавае становішча яго ў выш­ку марнатраўства маці моцна пахіснулася.

Гэта прымусіла яго ў 1875 выселіцца за мяжу, дзе ён да 1888 жыў, знаходзячыся то ў Аўстра-Венгрыі, то ў Германіі, то ў Егіп-це, то ў Францыі» (Пачынальнікі. Мн., 1977. С. 452). У гэты перыяд С.-З. актыўна супрацоўнічаў у- многіх французскіх, ня-мецкіх i польскіх газетах i часопісах. Матэ-рыяльнае становішча яго было надзвычай цяжкае. 3 архіўных матэрыялаў i іншых

крыніц вядома, што ў 1875—76 ён жыў у Галіцыі, у Львове пазнаёміўся з польскім рэвалюцыянерам БЛіманоўскім, супрацоў-нічаў там з выдаўцом часопіса «Ruch literacki» («Літаратурны рух»), колішнім паўстанцам 1863 А.Гілерам, у Тарнове рэ-дагаваў польскую газету «Gwiazda» («Зор­ка»). У 1876 «за сацыялістычмыя прошукі» яго выслалі з Кракава ў Познань. У тым жа годзе ён напісаў у Празе польскамоўную паэму «Аповесць пра мае часы», прысвеча-ную Беларусі напярэдадні паўстання 1863—64. У 1880-я гады ён жыў у Парыжы, спрабаваў выдаваць там газету на француз-скай мове, чытаць лекцыі пра славянства на рускай мове. У 1882 у сувязі з юбілеем польскага паэта Б.Залескага падараваў яму верш «Беларуская пея» (песня), a ў 1883 мовазнаўцу Л.Нядзвецкаму — свой рука-пісны зборнік «Вязанка эпіфамаў» (скла-даўся з твораў, напісаных у Швецыі, Аў-стрыі, Егіпце, на Корсіцы). У 1885 надру-каваў у Познані гістарычную аповесць «Полацкая шляхта». У 1885—86 супрацоў-нічаў з варшаўскай газетай «Chwila» («Хві-ліна»). У той жа час выдаў у Парыжы бра-шуру «Яшчэ Польшча не запнула, пакуль існуе Расія», чым выклікаў вялікую незада-воленасиь польскай эміграпыі. Летам 1887, калі жыў у вялікай беднасці ў Бруселі (Бельгія), папрасіў дазволу ў царскага ўрада вярнуцца з эміграцыі. У канцы снежня 1887 вярнуўся на радзіму, дзе за ім быў ус-таноўлены тайны нагляд. У 1888—89 пра-цаваў у рэдакцыі газеты «Виленский вест­ник». У 1889—91 жыў у сваёй цёткі ў маён-тку Губіна Лепельскага павета, вёў перапіс-ку з мовазнаўцам Я.Карловічам, рускім гіс-торыкам К.Бястужавым-Руміным. Летам 1891 аглядаў метэаралагічную станцыю вя-домага вучонага Я.Наркевіча-Ёдкі ў маён-тку Над-Нёман (цяпер Уздзенскі р-н), але візіт, як пісала прэса, закончыўся сутык-неннем з гаспадаром. У тым жа 1891 пры-ехаў у Мінск, пасяліўся ў Нова-Маскоў-скай гасцініцы, перапісваўся са славістамі П.Кулакоўскім i А.Будзіловічам. У лістапа-дзе 1891 апынуўся ў Пецярбургу «з наме-рам далучыцца да праваслаўнай царквы, веравызнання яго беларускіх продкаў». Там пазнаёміўся з гісторыкам i выдаўцом М.Сямеўскім i пакінуў аўтабіяграфічны за-піс у яго вядомым альбоме «Знаёмыя. Кні-га аўтографаў». У 1892 у часопісе «Благовест» надрукаваў нарыс «Шчаслівейшая Марыся» з серыі «Беларускія нарысы».

Апошні вядомы дакумент, звязаны з С.-З. — адрасаванае яму пісьмо рэдактара «Биржевых ведомостей» М.Коншына ад 3.2.1893, у якім газета адмовілася надрука-ваць яго пераклад з польскай мовы пад назвай «Пятруша» нібыта з-за нелітаратур-насці яго мовы.

Жыццё i творчасць С.-З., яго супярэчлі-выя ідэйна-грамадскія пошукі адлюстроў-ваюць нялёгкія шляхі станаўлення беларус-кай літаратуры i нацыянальнай культуры таго часу. Яго беларускамоўная творчасць знайшла належнае месца на старонках гіс-торыі роднага пісьменства. Асобныя рука-пісы i дакументы зберагаюцца ў архівах i бібліятэтках Мінска, Вільнюса, Масквы, Санкт-Пецярбурга, Львова, Польшчы.

Літ.: Пачынальнікі. Мн., 1977. С. 451—462.

Г.В.Кісялёў.