2015-09-06
4035
Найбольш старажытны пласт бел. лексікі складаюць словы агульнаславянскай мовы, якія узніклі у агульнаславянскі перыяд. У колькасных адносінах агульнаславянскі пласт невялікі: ён ахоплівае прыкладна 2000 слоў. Групы агульнаславян. слоў:1) назвы людзей, частак цела: чалавек, унук, сват, галава, вока 2)назвы адрэзкаў часу: восень, зіма, год, месяц 3)назвы геаграф. аб’ектаў і з’яў прыроды: зямля, лес, снег, вецер 4) назвы раслін: бяроза, дуб, клён 5) назвы жывых істот: каза, конь, кот 6) назвы прылад працы: каса, молат, піла 7)назвы прадуктаў харч.: хлеб каша, мёд 8)назвы прадметаў быту: стол, бочка, вядро 9) назвы дзеянняў: везці, несці, жыць 10) назвы лікавых велічын: адзін, два 11) займеннікі: я, ты, вы Усходнеслав. пласт значна большы па колькасці слоў. Тэматычныя групы: 1)назвы птушак, звяроў: верабей, галка, сабака, кошка 2)назвы бытавых прадметаў і гаспадарчых прылад: карзіна, лодка, сані 3)назвы страў, прадуктаў харч: пірог, цеста, корж 4)назвы раслін: куст, сад, ліст 5) назвы людзей паводле роднасці: дзядзька, пляменнік 6) назвы колераў, якасцей, улас-цей: карычневы, буры, цёмны, харошы 7) лічэбнікі: сорак, дзевяноста Уласнабел. лексіка адносіцца да перыяду фарм. бел. народнасці. Тэматычныя групы: 1) назвы атмасферных з’яў і паняццяў: золак, надвор’е, спёка 2)назвы часавых і прасторавых паняццяў: сакавік, летась, палетак 3) назвы абстрактных паняццяў: абавязак, асяроддзе, звычай 4) назвы тэрміналагічнага х-ру: байка, дзейнік, клічнік. Да уласнабел. адносяцца словы: абапал, бусел, гаспадар, клопат, хвароба, абрус, вясёлка і інш.
30. Бел. лексіка, запазычаная са славянскіх моў. Прыметы паланізацыі.
Найбольш тыповыя прыметы паланізмаў: спалуч дл(кавадла, вяндліна), спалуч. ен(эн), ён(он), ян(ан) на месцы польскіх насавых галосных (арэнда, маёнтак, вандроўка), гук ц на месцы усходнеслав. гука ч(цуд, моц); суф. -унак(кірунак, гатунак); спалуч. лу паміж зычнымі (тлум, слуп). Значную групу у бел.мове складаюць запазычанні з рускай мовы (чарцёж, пыласос, дзекабрысты). Сувязь бел. і украінскага народаў спрыялі пранікненню у бел мову укрінізмаў: бадзёры, боршч, чубаты. Асобныя словы трапілі ў бел. мову з іншых слав. моў: бавоўна, робат, полька-з чэшскай, вурдалак – з сербскай
31. Бел. лексіка запазычаная з неславянскіх моў
Вельмі старажытнімі запазычаннямі у бел. мове з’яўл. цюркска-татарскія словы. Да іх адносяцца с/г назвы (баклажан, гарбуз, кабан), вайсковыя (арда, барабан, каравул), бытавыя словы (дыван, халат, сарафан). Сярод іншамоўн. слоў у бел. лексіцы сустрак-цца скандынаўскія словы. Гэта назвы рыб (акула, сіг), асобных прадметаў (круг, якар), уласныя імены (Алег, Ігар, Глеб). Фіна-угорскія словы у бел. мове не шматлікія: камбала, кілька, морж, тундра, нарты. Грэч. словы найчасцей абазнач. разнастайныя навук. паняцці: дыялектыка, арафметыка, паэма, алфавіт. Нямецкія словы: фронт, штык, штрых, флейта, шпроты. Франц. словы: паліто, манікюр, рэжым, дэсант. Англ.: плед. тост, трактар, футбол, джаз. Італ.: барока, капэла, карнавал. Асноўныя прыметы запазыч. слоў:1)наяўнасць у слове гука ф: фабрыка,шафер, ліфт 2)спалуч. пачатковых галосных аа, ау, аэ: аазіс, аул, аэробіка 3)пачатковыя э, о непрыставачная а: эгаізм, опера абзац 4)спалуч. зычных кс, пс, ск, мп, мв: лексіка, псіхіка,сімвал 5) прыстаўкі а, ан, анты, эў: анемія, антыцыклон, эўкаліпт 6) суфіксы ад, ід, ік, іск, ос, ас: лампада, піраміда, графіка, хаос, пафас 7)суфіксы ум, ус, тар, ур, цы, ат: прэзідыум, конус, градацыя 8)канцавыя спалуч. анс, ёр, аж, яж: сэнс, маёр, багаж, пляж
32. Лексіка бел. мовы паводле сферы ужыв-ння. Лексіка суч. бел мовы у адносінах сферы ужывання неаднародная. У ей выдзял. 2 групы: агульнаўжывальная лексіка і абмежаванага ужывання. Да агульнауж. аднос. словы вык-нне якіх не залежыць ад месца жыхарства, прафесіі, сац. станов. людзей, неабмежавана моўнай сітуацыяй, праналежнасцю да той ці інш часціны мовы. У межах агульнауж. лексікі вылуч. розныя лексікасемантычныя разрады слоў: амонімы, сінонімы, антонімы, паронімы. Агульнауж. лексіка з’яўл. найбольш важнай часткай слоўніка нац. мовы. Агульнауж. словам характэрна даступнасць, зразумеласць, універсальнасць, дакладнасць, шырокае ужыванне ў той ці інш сферы дзейнасці. Да лексікі абмеж. ужывання адносяць словы уласцівыя мове пэўнай тэрыторыі або сац. абмеж групе людзей, а таксама словы вык-нне якіх абумоўлена спецыфікай іх лексічнага значэння. У межах абмеж. лексікі выдзял. жаргонная і аргатычная лексіка.
33. Дыялектызмы і іх разнавіднасці. Стыліст. вык. дыялект. лексікі. Дыялектная – гэта лексіка спецыфічная для бел народных гаворак і дыялектаў. Аснову кожнай гаворкі склад. словы агульнауж-я, а тая частка лексікі якая адрозніваецца ад агульнауж. і склад. дыялектную лексіку. Асобнае дыялектнае слова уведзенае у літ тэкст, але поўнасцю неасвоена літ мовай наз. дыялектызмам у залежнасці ад таго якія моўныя гаворкі адлюстраваны ў слове, выдзял. наступныя віды дыялектызмаў: фанетычныя, словаўтваральн., лексічныя, семантычныя. Фанетычныя адлюстр гукавыя асаблівасці народных гаворак. Напр. для гаворак гродзеншчыны характэрна наяўнасць ненаціскнога о на канцы слова (блізко, мало, много). З’яўл. прыстаўнога гука г там дзе яго няма у літ мове (гараць-араць, гостры-востры). Граматычн. дыялектызмы перадаюць асаблівасці граматыкі і адрознів ад слоў літ мовы некаторымі грамат формамі. напр. на месцы канчатка ы у назоўніках муж. роду мн. ліку вымаўляецца канчатак э: валасы – валасэ, браты – братэ. Словаўтвар. дыялектызмы адрознів. ад літ слоў дыялектнымі марфемамі: тутака, тамака, цяперака. Лексічн. дыя-мы падзял. на уласна-лексіч. і этнаграфічныя. Уласналексічн. маюць адпаведнікі у літ мове, але адрозніваюцца ад іх сваім марфалаг. складам: файны-прыгожы, дуйка-мяцеліца. Этнаграф-ыя – мясцовая назва мясцов. рэчы. Яны не маюць адпаведнікаў у літ мове і іх можна растлум. толькі апісальна з дап. інш слоў. Семантычныя – агульнанародныя словы, якія ужыв. у пэўнай мясцовасці з інш значэннем чым у літ мове: чалавек – муж, чайка – лодка.
34. Спец. лексіка, яе разрады Да лексікі абмеж выкарыст. адносіцца пласт спец. лексікі, якой карыстаюцца у асноўным прадстаўнікі пэўнай галіны навукі, прафесіі ці роду заняткаў. Асноўнымі разрадамі з’яўл словы-тэрміны і прафесіяналізмы. Тэрмін-слова, якое абазначае спец. паняцце са сферы навукі, культуры, вытворчасці. Сістэма тэрмінаў якой-небудь вобласці навукі наз тэрміналогіяй. Да своеасаблівых асаблівасцей тэрмінаў адносяцца: 1)сістэмнасць 2)наяўнасць пэўнага значэння 3)тэндэнцыя да адназначнасці ў межах свайго тэрміналагічнага поля 4)адсутнасць эмац-экспрэсіўнай афарбоўкі 5)стылістычная нейтральнасць. Тэрміны бываюць агульназразумелыя і вузкаспецыяльныя. Агульназразумелыя шырока ужываюцца ў мове, сэнс іх вядомы і неспецыялісту. Большасць тэрмінаў вузкаспецыяльныя іх зразумеюць толькі спецыялісты (семантыка, асіміляцыя). Значнае месца у тэрміналогіі займаюць тэрміны іншамоўнага паходжання (лацінскага ці грэчаскага). Спосабы утварэння тэрмінаў розныя. Шырока выкарыстоўваецца суфіксальны, прэфіксальны, прэфіксальна-суфіксальны, аснова і словаскладанне. Словы і выразы уласцівыя мове прадстаўнікоў якой-небудзь прафесіі або сферы дзейнасці назыв. прафесіяналізмамі. Яны найчасцей выкарыст. у гутарковай мове. Параўнальны аналіз тэрмінаў і прафесіяналізмаў паказвае што словы гэтых 2 разрадаў спец. лексікі маюць аднолькавыя і розныя рысы. Да ліку прымет якія іх збліжаюць адносяцца наступныя: 1)тэрміны і прафесіяналізмы абмежаваны ва ужыванні 2) яны здольны называць адны і тыя ж прадметы і працэсы 3)спец. лексіка у адрозненні ад міжстылевай з’яўл прыметай стылю 4) шляхі утварэння тэрмінаў і прафесіяналізмаў аднолькавыя. Разам з тым існуе значная колькасць істотных адрозненняў паміж тэрмінамі і прафесіяналізмамі: 1) тэрмін выключна афіцыйнае узаконеная назва у пэўнай галіне навукі, а прафес-мы – словы распаўсюджаныя у гутарковай мове 2) яны адрозніваюцца сферай выкарыстання: тэрміны выкар. у пісьмовай мове, а прафес-мы у вуснай 3) прафес-мы амаль заўседы маюць эмацыянальныю афарбоўку, тэрміны стылістычна-нейтральную
35. Жаргонная і аргатычная лексіка. Жаргон-сац. разнавіднасць мовы якой карыстаюцца прафесійныя групы, сац. праслойкі людзей, аб’яднаныя адным інтарэсам. Жаргонная лексіка фарміруецца на базе слоў літ. мовы, шляхам яе пераасэнсавання і метафарызацыі. Словы і выразы жаргоннай мовы якія выкарыстоўв. паза межамі жаргона наз. жарганізмамі. Існуе напр. жаргонная лексіка спарцменаў, ваенных, гандляроў, студэнтаў. Адной з разнавіднасцей жаргоннай лексікі з’яўл. жаргатычная лексіка – мова нізоў грамадства дэкласаваных груп і крымінальнага асяроддзя. Асноўная ф-я гэтай лексікі – быць сродкам адасаблення, аддзялення ад носьбітаў мовы, людзей інш. сфер дзейнасці. Аргатычная лексіка стваралася на базе натуральных моў і іх граматык. Аднак выпрацоўваўся спецыяльны моўны код незразумелы для інш. людзей. Аргатычная і жаргонная лексіка не ўваходзяць у лексічную сістэму бел. мову, але яна выкарыст. у мастацкай літаратуры для характар-кі герояў нейкага пэўнага асяроддзя.
36. Паняцце пра актыўную і пасіўную лексіку. Адны прадметы з’явы паняцці існуюць спрадвечна і словы якія іх назыв. актыўна выкарст. носьбітамі мовы, другія адміраюць і разам з імі знікаюць іх назвы, трэція узнікаюць і з’яўл. новыя словы для іх абазн. Знікненне і узнікненне – з’ява заканамерная для любой мовы якая сведчыць пра развіцце і удасканальванне мовы. З улікам гэтага у лексічным складзе мовы вылуч. 2: словы актыўнага ужывання і словы, якія рэдка ужыв. і астаюцца у пасіўным запасе. Актыўную лексіку складаюць самыя агульна-ужыв. словы, значэнне якіх зразумела усіх носьбітам мовы. Уяўленне аб частаце ужыв. слоў актыўным ці пасіўным іх выкарыстанне у мове даюць спец. даведнікі, важнейшымі з якіх з’яўл. частотныя слоўнікі: напр. аўтары Мажэйка і Супрун “Частотнага слоўніка бел. мовы” Так, напр. гэта словы, якія, абазн. часткі цела чал-ка, назвы адрэзка часу, стан надвор’я, назвы тыдня, месяцаў, назвы асоб па прафесіі, назвы роднасці і сваяцтва і інш. Гэта перелік найбольш частых назоўнікаў дае магчымасць переканацца што ў цэнтры лексікі нашай мовы прадстаўлены словы, звязаныя з жыццем чал-ка наогул. На другім месцы па ужыв. з’яўл. дзеясловы. Да пасіўнай лексікі адносяць словы, выкарст. якіх абмежавана асаблівасцямі абазначаных імі з’яў, назвы рэдкіх рэалій, вузка-спец. тэрміны, а таксама словы, якія выходзяць з мовы або толькі з’явіліся ў ёй.
37.Устарэлыя словы, ужыванне іх у мове. Віды архаізмаў.Гістарызмы -назвы тых прадметаў,з’яў,паняццяў,якія зніклі з сучаснай рэчаіснасці.Да іх адносяцца назвы грамадска-палітычных паняццяў,характэрных для мінулых эпох(баярын, войт, валока), назвы прылад працы(саха,сукала,ступа)зброі(дзіда,калчан).Гістарызмамі могуць быть словы,якія ўзніклі не так даўно,але ў сувязі са зменамі ў грамадстве выйшлі з ўжытку(камбед,лікбез,непман). Архаізмы -словы,якія з’яўляецца ўстарэлымі назвамі тых прадметаў і паняццяў,што існуюць у сучаснай рэчаіснасці,але абазначаюцца новымі словамі(раць-войска;аэраплан-самалёт).Устарэлыя словы ўжываюцца ў падручніках і навуковых працах па гістарычнай праблематыцы,а таксама ў мастацкіх творах пра мінулыя эпохі.За кошт устарэлых слоў ствараецца каларыт эпохі,ўзнаўляецца каларыт эпохі,ўзнаўляюцца рэальныя гістарычныя абставіны.
38. Неалагізмы, умовы ўзнікнення іх. Наватворы ці аказіяналізмы. Словы, зн-ні слоў і наменатыўныя словазлучэнні, что з’явіліся ў мове ў пэўны канкрэтны перыяд функцыявання наз-ца неалагізмамі. Узнікнення слоў абумоўленна некалькімі прычыннамі:1.соц.неабходннасцю ў абаз-ні новых прадметаў, з’яў, паняццяў перасэнсаваннем ранейшых зн-ў слоў і словазлучэнняў,імкненняў да эканоміі моўных сродкаў.Ствараюцца неалагізмы на аснове лексічнага матэрыялу, шляхам афіксаціі асноваскладання, абравіяцыямі,набыцця слова новых зн-ў,а таксама запазычанне слоў з іншых моў.Вызначаюць 2 катэгорыі неалагізмаў: лексічныя, семантычныя. Лексічныя-словы,якія з’явіліся ў мове нядаўна (файл, інтэрнэт). Семантычныя-словы,новыя зн-ні,якіяразвіваюцца ў семантыцы ўжо даўно існуючых слоў.Ад неалагізмаў трэба адрозніваць лексічныя наватворы, прыдумманыя пісьменнікамі і паэтамі,публіцыстамі з мэтай павышанныя мастацкай вобразнасці слова, такія моўныя адзінкі наз-ца аказіяналізмамі.
39.Падзел лексікі з экспрэсіўна-стылістычнага боку. Навуковы стыль -разнавіднасць літаратурнай мовы, якая выкарыстоўваецца з мэтай даходлівага,доказнага апісання навуковых адкрыццяў,тэхнічных дасягнення.У галіне лексікі навуковы стыль харак-ца шырокім ўжываннем навуковых і тэхнічных тэрмінаў,адназначных,нявобразных слоў. Афіцыйна-справавы стыль- разнавіднасць літаратурнай мовы,якая забяспечвае афіцыйныя зносіны людзей і рэалізуецца ў галіне права і заканадаўства,у службовай перапісцы ўстаноў,грамадзян з установамі.Для гэтага стылю харак-ны строгасць у адборы слоў і выразаў, сцісласць(акт,вынеслі прысуд, абавязалі, даведка). Публіцыстычны стыль - разнавіднасць літаратурнай мовы,якая выкарыстоўваецца ў грамадска-палітычнай літаратуры,мітынгах,па радыё і тэлебачанні з мэтай перадачы інфармацыі.Для гэтага стылю харак-ны эмацыянальнасць, вобразнасць ацэнак,дзейнасць,пабуджальнасць да дзеяння. Мастацкі стыль -разнавіднасць літаратурнай мовы,якая выкарыстоўваецца ў прозе,паэзіі,драматургіі змэтай эстэтычнага ўздзеяння на людзей,з мэтай задавальнення духоўных патрэб грамадства. Гэты стыльвызначаецца вобразнасцю, эмацыянальнасцю, здольнасцю выклікаць розныя пачуцці. Для мастацкага стылю характэрны народна-паэтычныя словы-матуля, дачушка, зямелька, сэцайка. Гутарковы -гэта стыль штодзённых зносін людзей,якія рэалізуецца без папярэдняй падрыхтоўкі ў вуснай дыялагічнай форме ў неафіцыйных умовах.
40.Фразеалогія як раздзел мовазнаўства.Яе аб’ем, адносна прыказак,крылатых слоў,састаўныхтэрмінаў. Раздел мовазнаўств,які вывучае зн-не фразеалагізмаў,іх структуру,адносіны да слова і словазлучэння,іх паходжанне і ўжыванне ў мове,наз-ца фразеалогіяй. Аб’ект вывучэнняфразеалогіі-фразеалагізмы,або фразеалагічныя адзінкі.У вузкім плане да фразеалогіі адносяць толькі ўласна фразеалагізмы тыпу абое рабое,ні рыба ні мяса,з лузду з’ехаць,вочы мазоліліць. У шырокім плане ў аб’ёме фразеалогіі ўключаюць, прыказкі, крылатыя выразы,афарызмы.Агульнае падабенства гэтых выслоўяў з фразеалагізмамі ў тым,што яны таксама ўжываюцца як гатовыя моўныя комплексы, а не ствараюццца ў час маўлення,маюць агульнавядомае,замацаванае за імі зн-нне.Аднак фраземы істотна адрозніваюцца ад гэтых устойлівых выразаў.Па-першае,яны сінтаксічна непадзельныя,па-другое,словы ў іх страцілі сваё самастойнае лексічнае значэнне.
41.Фразеалагізм і яго сутнасць.Крыніцы узнікнення фразеалагізмаў. Фразеалагізм- устойлівая,узнаўляльная,не менш як двухкампанентная сінтаксічная адзінка з цэласным зн-нем.Фразеалагічны склад сучаснай беларусккай мовы фарміраваўся і ўзбагачаўся на працягу многіх стагоддзяў.Фразеалагічныя адзінкі ўтвараюцца шляхам перасэнсавання свабодных словазлучэнняў,у выніку чаго апошнія набываюць цэласнае вобразна-пераноснае зн-не,а словы,што ўваходзяць у іх склад,страчваюць сваё першаснае зн-не ( зубы скаліць, вешаць галаву,гнуць спіну).Большую частку фразеалагічнага запасу белюмовы складаюць спрадвечна беларускія фразеалагізмы,сярод якіх вылучаюцца:агульнаславянскія фразеалагічныя адзінкі(з галавы да ног);усходнеславянскія(лезці на ражон).У бел.мове шмат запазычаных фразеалагізмаў(ні рыба ні мяса, з вышыні птушынага палёта)Фразеалагічны склад бел.мовы рухомы:ён пастаянна папаўняецца,узбагачаецца як за кошт фразеалагізмаў з народна-гутарковай мовы, так і за кошт запазычанняў.
42.Тыпы фразеалагізмаў паводле семантычнай залежнасці кампанентаў. Фразеалагізмы Вінаградавым падзелены на 3 тыпы: фразеалагічныя зрашчэнні; фразеалагічныя адзінствы; фразеалагічныя спалучэнні. Фразеалагічныя зрашчэнні харак-ца,як абсалютна непадзельныяякія не магчыма вывесці са зн-м слоў кампанентаў якія ўваходзяцьу яго склад(як піць даць;з боку прыпек у).Фразеалагічнае адзінствы-семантычна непадзельныя з уласным зн-нем,але ў іх гэтае зн-не матываванае і састаўныя часткі ўспрымаюцца,як асобныя словы кожнае са сваім лексічным зн-нем і выраразна відаць іх пераноснае значэнне(намыліць шыю; паставіць на ногі).Фразеалагічныя спалучэнні-такія звароты, адзіны сэнс якіх складаецца са слоў кампаненіаў якія уваходзяць у яго склад.Існуюць яшчэ фразеалагічныя звароты, яны падобныя да свабодных словазлучэнняў, але адроз-ца ад іх тым,што не ствараюцца у час гутаркі,а выкарыстоўваюца,як гатовыя моўныя адзінкі са сваім зн-нем(ліквідаваць запазычаннасць).
43.Мнагазначнасць, аманімічнасць, сінанімічнасць і антанімічнасць фразеалагізмаў. З’ява мнагазначнасці уласціва як славам так і фразеалагізмам.Прыкладна 4-я частка лексікі мнагазначныя словы.Вельмі часта адны і ты я ж выразы у адных назвах мнагазначныя у другіх аманімічныя.Фразеалагічныя сінонімы абозначаюць адно і тоя паняцце маюць тоеснае зн-не належыць да однаго сімантычыка граматычнаго тыпу,але звычайна адрозніваюцца адзін ад другога стылістычнай афарбоўкай.Антанімія у фразеалогіі значна радзейшая,чым сінанімія.Фразеалагічныя антонімы-выразы з супрацьлеглым зн-нем(за вочы-у вочы)
44.Тыпы фразеалагічнай варыянтнасці. У галіне фразеалогіі часта назіраецца з’ява,як варыятнасць або здольнасць аднаго і того фразелагізма выступают у 2-х і больш разнавідных узаемазамяняльных у любым кантексте.У залежнасці ад того, што змяняецца ў фразеалагізме увесь кампанент ці только яго фармальны бок выдзяляюць 5 тыпаў варыятнасці: лексічная;марфалагічная; словаўтваральная;фанетычная;акцэтная. Найбольш пашыраны тып- лексічная варыятнасць гэта зн-ць у фразеалагізме мяняецца адзін кампанент; марфалагічная -разнавіднасць склонавых,лікавых і інш.формаў аднаго з лексічных кампанентаў (вачамі-вачымі); словаўтваральная -адрозніваюцца адзін од другога словаўтваральнай структурай(косці-костачкі); фанетычныя -адроз-ца паміж сабой зычным ці галосным гукам; акцынтная адроз-ца паміж сабой пастаноўкай націскам.
45. Тыпы фразеалагізмаў па структуры,па суадносці з часцінамі мовы. У бел.мове адроз-ца разнастайныя структурна-граматычныя тыпы фразеалагизмаў. Найбольш тыповымі з’яўляюцца звароты,якія з’яўляюцца словазлучэннямі:прыметніка і назоўніка;друх назоўнікаў;дзеяслова і назоўніка і г.д.У залежнасці ад семантыкі і сінтаксічнай функцыіі фразеалагічныя адзінкі могуць быць суаднесены з той ці іншай часцінай мовы.На аснове адпаведнай часціны мовы фразеалагізмы дзеляцца на 4 групы: субстантыўныя,як і назоўнікі з якім суадносіцца называе асобу ці прадмет(свой брат, апошнія словы); дзеяслоўныя -шматлікія фразеалагізмы,аб’яднаныя уласцівасцю наз-ць дзеянне,або стан (развесіць вушы); абвербіярныя -па прыметах суадносіцца с прыслоўям (як след); аб’ктыўныя -суадносяцца с прыметнікаі і аб’ядноўваецца зн-м якаснай хар-кі прадмета ці асобы(адзін у адзін).
46.Фразеаграфія. Хар-ка фразеалагічных слоўнікаў. Фразеалагізмы,як моўныя адзінкі апісваюцца ў даведніках-фразеалагічных слоўніках.Раздзел мовазнаўства,які займаецца тэорыяй і практыкай складання гэтых слоўнікаў і іх апісанне наз-ца фразеаграфіяй. Паміж фразеалогіяй і фразеаграфіяй існуюць цесныя сувязі,фразеалагічныя слоўнікі складаюцца на аснове тых дасягненняў якія мае сучасная фразеалогія і ў сваю чаргу даюць правераны матэрыял для дальнейшага даследавання.Фразеалагічныя слоўнікі:аднамоўныя(тлумачальны слоўнік, слоўнік сінонімаў,антонімаў,слоўнік мовы пісменніка); двухмоўныя;шматмоўныя. Фразеалагізмы вынесеныя ў загаловак тлумачаццца, мае граматычную, стылістычную хар-ку.Найбольш поўны бел.фразеалогія наўшла сваё адлюстраванне Федароўскага “Люд Беларускі на Русі”(1935).У гэты слоўнік слоўнік увайшлі фразеалагічмы, прыказкі, словы з пераносным зн-нем.Увесь змешчаны матэрыялнумеруецца і падаецца ў алфавітным парадку і суправаджаецца паметай.Фразеалагічныя слоўнікі складзеныя на матэрыяле літ.мовы не аднатыпныя паводле свайго прызначэння.Тут ёсць тлумачальныя,этымалагічныя і асобнае месца займаюць слоўнікі мовы пісменніка.Прыкладам такіх слоўнікаў з’яўляецца Лепешаў,Янкоўскі “Фразеалагічны слоўнік для сярэдняй школы”(1973).Асобнае месца сярод фразеаагічных слоўнікаў займаюць мавы пісменніка.У 1993 выйшаў першы такі слоўнік “Фразеалагічны слоўнік мовы твораў Я.Коласа”.Гэта 1-шы у бел.лексікаграфіі слоўнік,які ўключае поўную функцыянальнасемантычную і лексікаграматычную хар-ку аднаго аўтара, крыніцай слоўніка стаў 12 томны збор твораў Я.Коласа.
47.Перакладныя,тлумачальныя,дыялектныя слоўнікі. У дыялектным слоўніку адлюстроўваецца лексіка адной гаворкі або группы гаворак(слоўнік Сцяцко”Народная лексіка”). У тлумачальным-адрюстроўваецца лексіка мовы канкрэтнага гістарычнага перыяду, у іх тлумачыцца зн-не слова,даецца яго апісанне, указваецца месца націску(“Тлумачальны слоўнік у пяці тамах”).Перакладна-словы адной мовы тлумачацца словамі іншай обо некалькіх іншых моў(“Беларуска-рускі слоўнік”).
48.Арфаграічныя слоўнікі,слоўнікі сінонімаў,марфемныя і інш.Будова слоўнікавага артыкула розных слоўнікаў. Арфаграфічны -у словах пазначаецца націск,прыводзяцца некаторыя граматычныя формы,даюцца граматычныя паметы,калі правапі залежыць ад лексічнага зн0ня слова, то у дужках даюцца кароткія тлумачэнні. Сінонімаў -сіннімічныя рады размешчаны у алфавітным парадку,першым у радзе ідзе асноўнае слова,якое ужываецца ва усіх стылях мовы, пасля ідуць стылістычна нейтральныя, а за тым стылістычна афарбаваныя.У марфемным -паказана ад якой асновы,якім спосабам утварылася слова.
