Лекция №11

«Өндірістік жарық».

1. Жалпы мәлемет.

2. Өндірістік жарықтану түрлері ж/е оның нормалауы.

1. Жарық ағынды, жарықты, жарық күшін сипаттайтын негізгі көрсеткіштері болып жарықтану ж/е қанық болады.

Жарық ағыны деп көзбен бағаланатын жарық энергиясының ағынын айтады.

Жарық ағынның өлшем бірлігі болып Люмен [Лм] қабылданды.

Жарық күші деп жарық ағынның кеңестік тығыздығын айтады. Оның өлшем бірлігі – Канделла [Кд] қабылданған. Канделла – арнайы эталон б - ша қойылатын негізгі жарықтехникалық бірлігі.

Жарықталғандық Е жарық ағыннық жабындық тығыздығын сипаттайды ж/е жабынға түсетін ф жарық ағынның оның ауданына S қатынасымен анықталады, яғни Е=Ф/ S;

Жарықталғандық жарықтанатын беттік қасиеттерінен (түсі, пішіні ж/е т.б.) тәуелсіз. Бірден жарық ағыны (кеңестік тепе – тең болғанда) ашық ж/е қара түсті беттерде тең жарықталғандығын жасайды.

Жарықталғандығының өлшем бірлігі ретінде беттің 1 м² б-ша 1 мм тең жарық ағыны таратылған жарықталғандыққа тең Люкс [Лк] қабылданған 1 Лк тең жарықтану кезде көп жұмыстар жасалынбай алады (салыстыру үшін – айлы түнде жер бергінің жарықталғандығы шамамен 0,2 Лк айналысында, ал сәулелі күні 100000 Лк дейін жетеді).

Көру үшін негізінде жабынның жарықталғандығы емес, бұл беттен қайтарылған ж/е көз қарашығына түсетін жарық ағыны мақызды, яғни жарықты көзбен сезу деңгейі көздің торшаларындағы жарық ағынның тығыздығына тәуелді.

Сондықтан түсінігі еңгізілген, деп берілген бағытта беттің элементімен шығарылатын У жарық күшінің бұл беттіқ сол бағытқа перпендикулярды жазықтыққа проекциясының S ауданыны қатынасын айтады

Я=Ү/ S·cosІ

мұнда І – жарықтап тұратын беттің нормалінабұрышы.

Затқа түсетін жарық ағыны жартылай қайтарылады ж/е жартылай сіңіріледі. Бұл қасиеттер қайтарылу, сіңірілу, жіберілу коэффициенттерімен Lқ, Lс, Lж сипатталады ж/е сәйкесті затпен қайтарылатын Фқ; сіңірілетін Фс ж/е тсіберілетін Фж жарық ағынның Ф түсетіне қатынасы айтады, яғни Lқ=Фқ/Ф; LсФс/Ф; Lж=Фж/Ф.

Айтылған коэффициентердің мәндері кейбір беттер мен материалдардық түстері үшін келесідей болады: айна – 0,85; 0,15;0; әйнектер 0,08; 0,02; 0,9 көк бет – 0,1; 0,9; 0.

Адамның көру органдары жарықтың әр түрлі үйреніп кете алады. Белгілі жарықталғандық деңгейіне көздіқ үйрену процессін адаптация деп атайды, ал қайта адаптацияның уақыты әдетте 1-3 сек болады ж/е жарық талғандыққа тәуелді.

Жарық спектралды құрамына қарай қоздырғыш әсер етіп жылу сезімін (сарғыш – қызыл) н/е тежеу процесстерін (көкшіл) күшейтіп, сонымен бірге тыныштандыратын болып әсер ету (сары – жасыл) мүмкін.

Жарықты қабылдау психофизиологиялық ерекшеліктеріне ж/е оның адам организміне әсері б- ша негізделген өндірістік жарықталғандыққа қойылатын гигиеналық талаптар келесікер болады:

1. Жасанды көздермен жасалынатың жарықтық спектральды құрамы күнделікке жақындатылған болу тиіс.

2. Жарықтану деңгейі жеткілікті болып гигиеналық нормаларға сәйкес болу керек.

3. Жарықталғандық жарық көздерінің ж/е жұмыс зананың илгіндегі заттардық жалтырауын болдырмау керек.

4. Бөлмеде жарықталғандық деңгейінің тұрақтылығы ж/е бір қалыптылығы қамтамасыз етіпу тиіс.

2. Өндірістік жарықтану түрлері ж/е оның нормалары.

Жұмыс орындар табиғи ж/е жасанды жарықпен жарықталу мүмкін. Жиі аралас жарықтану қолданылады. Бұл кезде нормалар б-ша жеткіліксіз табиғи жарық жасандымен толтырылады.

Табиғи жарықтану – сыртқы ж/е қоршау қурылыстардық жарық саңылаулардан түсетін аспаннық таратылған жарықпен (тіке н/е қайтарылған) бөлмешелердің жарықтануын айтады.

Табиғи жарықтану жақдағы, жоғардағы ж/е аралас болу мүмкін.

Жаңдағы жарықтану терезедең алыстанған н/е оның қасында орналасқан учаскілердің жарықталғандығында бір қалыпсыздықты тудырады. Бір қалыпты жарықтану жоғарғы ж/е аралас табиғи жарықтанумен қамтамасыз етіледі.

Табиғи жарықтану К табиғи жарқтану коэффициенті бойынша нормаланады. Ол берілген жазықтытағы нүктеде бөлменің ішінде Е ішкі табиғи жарықтану толың ашылған аспаны кезіндегі Ес жарықтану қатынасымен анықталады ж/е % арқылы шығарылады: К= 100·Еі/Ес.Нормамен К коэф-ті б-ша көздін жұмыстарының 8 разряды қойылған.