Теодолиттерді зерттеу 10 страница

Жарыққашықтықөлшеуіш импульсті жарыққашықтықөлшеуіштерге қатысты болады. Өлшеу нәтижесі цифрлық таблодан шығады.Сәулеленудің көзі болып сәулеленудің толқын ұзындығы 0.86 мкм болатын жартылайөткізгішті лазерлі диод табылады. СТ5 жарыққашықтықөлшеуішінің структуралық схемасы 2-суретте көрсетілген. Өлшеу жұмыстары 2 жиілікте орындалады: fM1 = 14985.5 кГц және fM2 = 149.855 кГц. Соған байланысты біріншісі дәл өлшеу үшін 10м шамасында қолданылады, ал екіншісі қосымша ретінде шамамен 1 км-дей болады. Қабылданған сигналды өзгерту үшін сәйкесінше төмен жиілікті импульстер жиілігі қолданылады: fr1 = 14984 кГц және fr2 = 149.84 кГц. Гетеродинді өзгертулер нәтижесінде төмен жиілікті импульстер тіреу және сигналдық каналдарда мынадай болады: F01 = fc = 1498.55 Гц және F02 = fc2 = 14.985 Гц. Уақытша аралық өлшемдер үшін алынған толтыру импульстерінің қолдану жиілігі fтол = 7492.75 кГц.

 

       

 

2-сурет. СТ5 жарыққашықтықөлшеуішінің структуралық схемасы

1 – беруші генератор, 2 – жиілікті бөлгіш, 3, 13, 20 – коммутаторлар, 4 – күшейткіш-құрастырғыш, 5 – лазерлі диод, 6 – сәулеленудің тұрақтандыру құрылғысы, 7 – бипризма, 8 – объектив, 9 – шағылдырғыш, 10 – фотоэлектронды көбейткіш(ФЭК), 11 – қосымша генератор, 12 – гетеродинді жиіліктің бөлгіші, 14 – гетеродинді жиіліктің күшейткіш-құрастырғышы, 15 – кідіріс схемасы, 16 – төмен жиілікті фильтр, 17 – күшейткіш, 18 – түзету схемасы, 19 – есеп түйіні, 21 – қоспа(смеситель), 22 – фазалық детектор, 23 – сандық табло, 24 – ОКЗ–АРАҚАШЫҚТЫҚ қосқышының түйіні, 25 – микротелефон, 26 – жоғарғы вольтті ток көзі.

Беруші генераторда 1с жиілікпен fM1 амплитуда бойында өзгерген коммутатор 3 арқылы импульстер күшейткіш-құрастырғышына 4 беріледі де, құрастыру жиілігінің импульстері түрінде лазерлі диодқа 5 өтеді. Тұрақтандыру құрылғысы лазерлі сәулелену қуаттылығымен басқарылады. Призманың 7 шетінен шағылысқан сәулеленген жарық импульсі объективке бағытталады да, параллельді шоғыр күйінде шағылдырғышқа дейін өтіп, қайтіп келеді. Объектив ФЭК 10 фотокатодының экранына шағылысқан сәулелер шоғырын фокустайды. Қабылданған өзгерген сәуле ФЭК-те электрлік импульске өтеді де, көмекші төменгі жиіліктің fr1 кернеуінің импульстерінің ФЭК электрод өзгергішіне беріліуінің арқасында төмеңгі жиілікті fc1 енрнеудің импульстері қайта құрылып ол төмеңгі жиілікті фильтр 16, күшейткіш-шектегіш 17 арқылы тұрақты түзетпе 18 түзету схемасына, содан кейін есептік түйінге 19 енгізіледі. Қосымша жиіліктің fr1 кернеу импульстері тізбектің шығар жерінде құрылады: қосымша генератор 11, коммутатор13, импульстердің күшейткіш-құрастырғышы 14. Сигналды импульстермен бірге есеп түйініне масштабты жиілікті кернеуден құралған зерттеу жиіліктен, қосымша жиілікті гетеродин – қосымша генеретордан және де зерттеу жиіліктің толтыру fтол импульстерінен тұратын тіреу импульстері беріледі. Тіреу импульсі мен сигналды импульс арасындағы уақыт аралығы осы аралықта жатқан толтыру импульстер санын анықтау арқылы өлшенеді. Қосымша генератордың жиілік тұрақтылығы жиіліктің фазалық автоқұру жүйесі арқылы іске асырылады. Масштабты жиілік fM2 қосымша жиілік fr2 және толтыру жиілігі fтол жиілік бөліктері fМ1 және жиіліктің декадты бөлшектері fr1 арқылы алынады. Масштабты жиіліктердің коммутациясы мен оларға байланысты қосымша генератордың жиіліктері және де ОКЗ – арақашықтығы 24 ауыстырып қосу құрылғысын басқару есептеу түйіні 19 арқылы іске асырылады. Әрбір жиіліктегі fM1 және f M2 «арақашықтық» және ОКЗ-дағы есеп беру айырмашылығы көрсетіледі. Түзету үлгісіндегі потенциометрге тұрақты түзетпенің нольдік мағынасы орнатылады. Есептеу түйіні әрбір масштабты жиілікте өлшеу нәтижесін өңдейді, соңғы нәтижені есептеп шығарады және цифрлы табло жинаушыға анықтама береді. Таблодағы өлшеу нәтижесінің жарық түсіру бастауы микротелефонның дауысты сигналы арқылы шығарылады. Шағылдырғыштан шағылыстырушы сигналдың көрінуі де, орнатылған шектен төмен ток көзі кернеуінің азаюы да дыбыстық сигналмен білінеді. Шағылдырғышқа дәл қарау бағыттау аспабының көрсеткіші арқылы шығарылады.   Жарыққашықтықөлшеу схемасының барлық қуат алуы (питание) стабилизатор арқылы жүргізіледі. (ВИП-БТАҚ). Іздеу мен шағылысқа бағыттау кезіндегі қолдану күшін азайту үшін жиілікті бөлу көзі мен есептеу торабы сөндіріледі. Сәуле таратушыға бұл кезде кернеу жеке генератордан беріледі. Өлшеу мен бұру (новодение) кестесіндегі (режим) сигнал деңгейі әрбір режимнің күшею коэфицентін таңдаумен теңеледі. Сигналдың деңгейін жалпы реттеу «Сигнал» резисторы арқылы жүргізіледі. Есептеу кезінде табло индикаторы сөнеді, есептеу процессі таблоның оң жағындағы жыпылықтап тұрған жарықпен анықталады.

Бақылау режимінде ату құралы көрсеткіші бойынша тоқ беру көзінің кернеуі бағаланады. Ал сандық таблодан кварцтық резонатор жиілігінің температуралық өзгеруін есепке алатын түзету коэффиценті анықтайтын көрсеткішін алады. СТ5 жарықпен қашықтықты өлшеуіште ақпаратты жинақтаушыға қосылу мүмкіндігі бар. Қорытындыны жинақтаушыға жазу кезінде есепті блоктағы кезекті қорытындының есептеу циклын есептеу блогында автоматты түрде блокталып қалады, ол бірдей бөгеттердің болмауын қамтамасыз етеді және жазудың дұрыстығын қамтамасыз етеді.

                               Бақылау сұрақтары:   

1.Құрамына не кіреді?

2.Аспаптың негізгі түсініктері.

3.Құрылымын зерттеу.

4.Тексерме тәртібі және түзету енгізу.

5.Ұзындық өлшемін алу әдісі немен түсіндіріледі.

Ұсынылатын әдебиет

1. Әдістемелік нұсқа.

  

СӨЖ арналған бақылау тапсырмалары [1, 2]

1. Өлшем алу журналын өңдеу және ұзындық өлшеу.

№12зертханалық жұмыс

Жұмысты орындау тәртібі:

1. Түсініктемесі мен құрамын зерттеу.

2. Құрылымын зерттеумен танысу.

3. Аспаптың тексермесі мен түзету еңгізуін тексеру.

4. Ұзындық өлшеудің әдістемесін және бағдарлауын түсіну.

 Жарық қашықтық өлшеуші мен қашықтық өлшегендегі ұстанымдар

Жарық қашықтық өлшеуші, қашықтықты өлшеуде жарықтың атмосферадағы тұрақты таралу тездігінің жоғарғы көрсеткішіне негізделген. Жарық С туындысы және оның таралу t уақытындағы жол ұзындығымен анықталады. Қашықтықты өлшеуде жарық өзінің таралу S  жолды екі рет басып өтеді: жарық берушіден, жарық қайтарғышқа және жарық қайтарғыштан жарық берушіге дейінгі жол – бұл қашықтық S төмендегі формулада анықталады:

 (1)

Жарық қашықтық өлшеушілер, жарық шығару сипаттамасына байланысты импульстік (үзілмелі жарық шығару) болып бөлінеді.

Қабылданған әдістегі қашықтықты өлшегенде, жарықтың таралу уақытын дәл анықтау жетіспеушілікке алып келеді, сондықтан фазалық жарық қашықтық өлшеуіштерде уақыт өлшеуде жанама әдіс қолданады:

 (2)

бұл жерде,  - белгі беру тербелісінің фазасы;

f – тербеліс жиілігі.

(1) және (2) формулалар негізінде

фазалық жарық қашықтық өлшеуіштерде бекітілген жиіліктермен қабылданған және жіберілген тербелістегі фаза айырмаларын өлшейді. Осы жағдайда өлшенуге тиісті болған сызық қашықтықты мына формулада анықталады:

бұл жерде,  - f жиіліктегі толқын ұзындығы;

N+  - толық цикльдағы (N) және цикл ( ) үлесіндегі фазалар айырмасы.

 мөлшерін радиотехникадағы белгілі әдістермен өлшейді, ал циклдағы фазаның толық N санын, жиіліктегі үш белгілі  өлшенген мәліметтермен есептейді.

 

Бақылау сұрақтары:   

1.Құрамына не кіреді?

2.Аспаптың негізгі түсініктері.

3.Құрылымын зерттеу.

4.Тексерме тәртібі және түзету енгізу.

5.Ұзындық өлшемін алу әдісі немен түсіндіріледі.

  

Ұсынылатын әдебиет

1. Әдістемелік нұсқа.

 

СӨЖ арналған бақылау тапсырмалары [1, 2]

1. Өлшем алу журналын өңдеу және ұзындық өлшеу.

 

6 Оқытушымен студенттің өздік жұмысының тақырыптық жоспары

ОСӨЖ тақырыбының атауы	Сабақтың мақсаты	Сабақтың түрі	Тапсырманың мазмұны	Ұсынылатын әдебиет
1	2	3	4	5
3 семестр
1-тақырып Пәннің максаты мен міндеті	Тақырып бойынша білімді тереңдету	Есептерді шығару	Геодезиялық аспаптардың даму тарихы	[1] бет   5,14,25,32
2-тақырып Геометриялық оптиканың негізгі ұсыныстар.	Тақырып бойынша білімді тереңдету	Есептерді шығару	Айна, тeric паралель пластинқалар, призма оптика лық сыналар.	[1] бет. 41,54.69
3-тақырып Оптикалық жүйелер	Тақырып бойынша білімді тереңдету	Аспапты үйрену	Линзалар. Аберрация түрлер	[1]бет. 95-102
4-тақырып Геодезиялық аспаптардың оптикалық бөлшектер	Тақырып бойынша білімді тереңдету	Аспапты үйрену	Көру түтігі- нің тутпар- лық	[1] Бет. 95-102
5 -тақырып Геодезиялық аспаптардың есеп алу күрылымы	Тақырып бойынша білімді тереңдету	Есептерді шығару	Есеп алу кү- рылымының түрлер. Верньер.	[1] бет104-109
6 -тақырып Бағдарлау кұрылымы. Деңгейлер, олардың түpi және кұрылымы	Тақырып бойынша білімді тереңдету	Аспапты үйрену	Деңгейдің бөлікті анықтау	[1] бет. 104-118
1	2	3	4	5
7-тақырып Остіқ жуйелермен механикалық күрылым.	Тақырып бойынша білімді тереңдету	Аспапты үйрену	Деңгейді тузе ту винттер жә не жіп торлар	[1] бет. 156-167
8-тақырып. Редуцириялау кұрылым. Автоматты редуцириялау кұрылым.	Тақырып бойынша білімді тереңдету	Есептерді шешу	Қайтакелтіру номограммалар	[1] бет199-208
9-тақырып Геодезиялық аспаптармен жұмыс істеу жалпы ұсыныстар.	Тақырып бойынша білімді тереңдету	Есептерді шешу	Аспаптарды ашу менжинау,тазалау мен майлау жалпы ережелер	[1] бет. 209-255
10-тақырып Теодолиттер.	Тақырып бойынша білімді тереңдету	Аспапты үйрену	Теодолиттердің негізгі аспаптык қателіктер және оларды зерттеу.	[1] бет. 266-289
11-тақырып Нивелирлердің түрлер және жалпыұсыныстар. Жоғары дәлдңті ниве лирлер, дәл және техни калық нивелирлер.	Тақырып бойынша білімді тереңдету	Аспапты үйрену	Тексеруді және нивелирдің аспаптық кателіктерді зерттеу	[1] бет. 291-293
4 семестр
12-тақырып Қашықтықты өлшеу аспаптар.	Тақырып бойынша білімді тереңдету	Есептерді шешу	Қашықтықты өлшеу механикалық аспаптар	[1] бет. 320-341
13-тақырып Жарықтық қашықтықты өлшегіштер.	Тақырып бойынша білімді тереңдету	Аспапты үйрену	Жарықтық кашықтықты олшегіштердің турлер.	[1] бет125.293 Лекция
14-тақырып Тахеометрлер мен кипрегельдер.	Тақырып бойынша білімді тереңдету	Аспапты үйрену	Номограммалық тахео­метрлер мен кипрегельдер.	[1] бет 2207-215
15-тақырып Көру дурбілердің оптикалық сипаттамаларын зерттеу	Тақырып бойынша білімді тереңдету	Аспапты үйрену	оптикалық сипаттамаларын зерттеу	[1]бет. 58-96
16 тақырып. Деңгейлерді зерттеу	Тақырып бойынша білімді тереңдету	Өлшем алу жур- налын өңдеу	Ұзындық өлшеу	[1] бет.191-205
17. тақырып Теңгермелерді зерттеу	Білімді тереңдету	Өлшем алу	Ұзындық өлшеу	[1] бет. 178-188
18. тақырып Теодолиттің осьтік жүйелерінің Heriзri турлерін зерттеу	Тақырып бойынша білімді тереңдету	Өлшем алу жур- налын өңдеу	Ұзындық өлшеу	Әдістемелік нусқа
1	2	3	4	5
19 тақырып. Теодолиттерді зерттеу	Тақырып бойынша білімді тереңдету	Өлшем алу жур- налын өңдеу	Ұзындық өлшеу	[1]бет. 246-259
20. тақырып Нивелірлерді зерттеу	Тақырып бойынша білімді тереңдету	Өлшем алу жур- налын өңдеу	Ұзындық өлшеу	[1]бет. 320-344
21 тақырып.МСД-іМ жарықтық кашықтық өлшегішті зерттеу	Тақырып бойынша білімді тереңдету	Өлшем алу жур- налын өңдеу	Ұзындық өлшеу	Әдістемелік нусқа
22.тақырып СТ-5 жарықтық кашықтық өлшегішті зерттеу	Тақырып бойынша білімді тереңдету	Өлшем алу жур- налын өңдеу	Ұзындық өлшеу	[ [1]бет. 250-255
23.тақырып Тахеометрлер мен кипрегельдерді зерттеу	Тақырып бойынша білімді тереңдету	Өлшем алу жур- налын өңдеу	Ұзындық өлшеу	Әдістемелік нусқа
24.тақырып ТА-5 электрондық тахеометрді зерттеу.	Тақырып бойынша білімді тереңдету	Өлшем алу жур- налын өңдеу	Ұзындық өлшеу	[1]бет251 -286

7 Межелік бақылау және қорытынды аттестация кезеңінде студенттердің білімдерін бақылауға арналған материалдар

7.1 пән бойынша жазба жұмыстарының тақырыптамасы

Бақылау жұмыстарының тақырыптамасы

1.Вертикальды және горизонтальды бұрыштарды жеке әдіспен өлшеудің реті; жергілікті жерге байланысты ара қашықтықты лентамен өлшеу дәлдігі.

2.Топографиялық түсірістердің міндеті, түсірісті жүргізудің реті.

3.Геометриялық нивелирлеудің мәні, бекеттегі жұмыстар.

 

7.2 Өзін өзі бақылауға арналған сұрақтар

1	Пәннің максаты мен міндеті
2	Геодезиялық аспаптардың даму тарихы
3	Геометриялық оптиканың негізгі ұсыныстар.
4	Геометриялық оп-тиканың негізгі заңдар.
5	Оптикалық бөлшектер. Айна, айна жүйелер, тeric паралель пластинқалар, призмалар, призма жүйелер, оптикалық сыналар.
6	Оптикалық бөлшектеріндегі сәуле жүрісі
7	Оптикалық жүйелер.
8	Центрленген оптикалық жуйесінің нeriзri нүктелер
9	Тегіз және фокустық арлықтар
10	Жүйенің оптикалық куші
11	Линзалар.
12	Әрекет ететін және дала диафрагмалар тұралы түciнігi
13	Оптикалық жүйесіндегі бейнелеу жетімсіздіктер
14	Оптикалық жүйесіндегі бейнелеу жетімсіздіктер және олармен күресу шаралар
15	Аберрация түрлер.
16	Геодезиялық аспаптардың оптикалық бөлшектер
17	Үлкейткі әйнектер
18	Микроскоп
19	Сыртқы және iшкi фокустау мен көру түтіктер
20	Көру түтіктердің объективлермен окулярлар
21	Көру түтіктер жіп торлар
22	Көру түтіктерін зерттеу
23	Ұлғайтуды, көру түтіктің кушін шешетін көру алаңды, бейне са-пасын
24	Көру түтігінің тутпарлық және аберрациялық есептерін шешу
25	Көру түтіктін нысаналау дәлдігін анықтау