Ана-топрагъымызгъа биз борджлумыз

Бизим борджларымыз пек чокъ. Шифа авасынен нефес аламыз, ешиль епек отларда юремиз, денъиз орман байырларгъа барамыз, сейир этемиз. Биз бу борджларымызны одемек ичюн Ватанымызны къорчаламакъ керекмиз.

Фикир юрсетюв — учь болюктен ибарет: биринджисинде метиннинъ гъаеси ола. Бу гъаени исбатламакъ керек. Делиллер экинджи болюкте ола биле. Учюнджи болюкте исе — нетидже. Нетиджеге бизни муэллиф алып бара.

Фикир юрсетюв — джедвели:

1) Эсас гъаеси (тезис). Не ичюн?

2) Исбатлав (делиллер).

а) ...; б)...; в)....

Шу себеп иле.

3) Нетидже.

Оджа: Къырымтатар тили, рус тили дерслеринде сиз джевап бергенде насыл нутукъ шекиллеринен файдаланасынъыз? Исбатланъыз.

 

5.  Метинни окъунъыз.

       Симферополь — Къырымнынъ меркез шеэри. Онынъ эски ады Акъмесджит.

Шимди Симферополь балабан ве дюльбер шеэр. Юксек биналар, мейданлар, эйкеллер, парклар ве шадырванлар шеэрни пек яраштыра.

Кенъ ве тегиз сокъакъларында чешит машина, автобус, троллейбуслар юрелер. Сокъакълар бою сачылгъан тереклер, гульзарлар раатлыкъ багъчалары — Симферопольнинъ ешиль урбасыдыр. Шеэрнинъ ортасындан Салгъыр озени кече. Салгъыр боюндаки, пытакъларыны сувгъа эгильткен сюгют тереклери, усталыкънен япылгъан дюльбер копюрлер, шеэрге даа зияде гузеллик къошалар.

Къырымгъа кельген адамлар эписи шеэрнинъ мусафири олалар.

 Мында учакъларнен, треннен ве автобус, троллейбусларнен кельген адамлар истеген тарафларгъа кетелер. Йыл-йылдан Симферополь осе ве гузеллеше.

(В. Бекирова)

II. Суаллерге джевап беринъиз:

1. Метиннинъ эсас гъаеси?

2. Гъаени исбатламакъ ичюн муэллиф насыл делиллер косьтере?

3. Насыл нетиджеге муэллиф бизни кетире?

4. Метин насыл шекильде язылгъан? Джевабынъызны исбатланъыз.

Эв вазифеси. Фикир юрютюв метинни тапып, агъзавий шекильде икяе азырланъыз.

 

Н.И.№14

 

Дерс мевзусы: Агъзавий сесленюв (отзыв)

Дерснинъ макъсады: 1.Талебелерни сесленювнен, иш шекили оларакъ, таныштырмакъ. 2. Талебелернинъ агъзавий ве язма нутукъларыны зенгинлештирмек, инкишаф этмек. 3. Сесленювге аит олгъан талапларнен таныштырмакъ ве оларны инкишаф этмек. 4. Къырымтатар масалларгъа меракъ, севги ашламакъ.

Дерс теминаты: масаллар джыйынтыгъы, келишкен ресимлер, видео материаллар.

                                       Дерснинъ кетишаты

1. Дерснинъ мевзу ве макъсадыны илян этюв.

Оджанынъ сёзю

Бизим аятта инсанлар арасында чешит тюрлю вакъиалар олып кече. Бу вакъиаларгъа биз агъзавий я да язма шекилинде баа къоймакъ, къыймет кесмек керекмиз. Эр бир адамнынъ озь дюнья бакъышы олгъан себебинден, бизге сесленюв (отзыв) деген шекиль керек оладжакъ.

 

Ашада сесленювге (отзыв) аит олгъан талапларнен таныш олынъыз.

1. Достынъызны нуткъыны дикъкъатнен динъленъиз я да окъунъыз.

2. Макъсатны, мевзуны, эсас гъаесини тапынъыз.

3. Нутукъкъа умумий баа къоюнъыз:

а) олгъан мевзу сизни меракъландырдымы?

б) мевзу толу ве ачыкъ берильгенми?

в) нутукъта эсас гъаеси козьде тутуламы?

г) нутукънынъ тили зенгин, салмакълымы?

4. Муэллифке башта нутукънынъ догъру ве яхшы тарафлары, сонъра исе      хаталарыны айтынъыз.

Бегенген масалым» мевзугъа багъышлап, агъзавий шекилинде сесленюв азырланъыз.

Дефтерлерине яздырув.

          План

1.  Масалнынъ серлевасы.

2. Масалнынъ мундереджеси.

3. Къайсы къараманлар мусбет, къайсы менфий чизгилернен тасвирленген?

4. Масалнынъ энъ меракълы парчасыны икяе этинъиз.

5. Бу масалда халкънынъ насыл умюти дуюла?

 

Эвге вазифе:  Юкъарыдаки планны козь огюнъизде тутып, язма шекилинде сесленюв азырланъыз.

 

 

Н.И.№15

 

Дерс мевзусы:    Ресим устюнде чалышув

Дерснинъ макъсады:

1.Ресим усьтюнде чалышмагъа огретмек. 2. Ресимлернинъ мундериджесини анъламагъа ве талилини инкишаф этмеге огретмек.  

 

3. Къырымтатар рессамларынынъ иджадына севги, урьмет, меракъ догъурмакъ.

Дерс теминаты: И. Заатовнынъ «Къырымтатар рессамлары» китабы,

                         Зарема Трасинова «Эски Къырым ёллары» ресими

                                                 

                                      Дерснинъ кетишаты

Дерснинъ мевзу ве макъсадыны илян этюв.

2. Оджанынъ сёзю:

    Зарема Трасинова — белли земане рессамларындан биридир. О тувгъан Къырым табиатына, халкъымызнынъ тарихына, омюрине ве адетлерине багъышлап, бир чокъ аджайип ресимлер яратты.

Онынъ ресимлери озюнинъ ве ватандашларынынъ севимли юртуна, онынъ муджизевий табиатына сынъырсыз севгисини тасвир этелер. Зарема Трасинованынъ ресимлери къырымтатар тилинде чыкъкъан пек чокъ китап, журнал ве дерсликлерни яраштырмакъта.

Иште «Эски Къырым ёллары» ресими. Бу ресимге бакъкъанда, бизлер къырымтатар халкъынынъ аятындан бир левханы тасавур этемиз.

3.  Ресимге бакъып, суаллерге джевап беринъиз:

1) Ресимде Къырымнынъ не ери тасвирленген?

2) Ресимде нелерни коресинъиз?

3) Ресимде кимни коресинъиз? О не япа?

4) Эвлер насыл ерлешкен?

5) Ресимнинъ тёринде нени коресинъиз?

  6) Ресимде насыл тереклерни коресинъиз? Оларнынъ къайсы бири сизлерге таныш?

7) Ресимге сизлер даа насыл серлева къояр эдинъиз?

4. Ашагъыдаки исимлерге керекли сыфатларны тапынъыз: дагъ, къыр, ёл, къую, минаре, сельбилер, араба, эвлер, джами, атлар, кой.

5. Юксек дагълар, ташлы ёл, чукъур къую, могедекли араба, эки атлы араба — сёз ибарелернен джумлелер тизинъиз.