Фронталь суаль-джевап

а) Насыл нутукъ услюплерини биз билемиз?

(агъзавий, ильмий, бедий, публицистик, ресмий-иш)

б) Ильмий услюпнинъ эмиети – илим ве техникада олгъан иришмелерни бельгилемек, яшайышта олгъан чешит – тюрлю вакъиаларнынъ себебини тайинлемек.

 

в) Ильмий услюпнинъ хусусиетлери: исбатлыкъ, эсас къысымыны айырмакъ, мантыкълылыкъ (последовательность), догърулылыкъ.

г)  Ильмий услюп не ерде къулланыла? (илим ве техникада)

 

д) Ильмий услюпте насыл ишлер языла? (ильмий лекциялар, рефератлар, марузалар, дерсликлер, китаплар, энциклопедиалар).

3. Мешгъулиет беджерюв:

«Джумленинъ баш азалары» мевзуда   язылгъан метинни окъунъыз.

Насыл услюпке аит? Джевабынъызны исбатланъыз.

 Муптеда ве хабер – джумленинъ баш азалары. Олар джумленинъ грамматик негизи олур.

Муптеда – джумленинъ баш азасы. Ким? Не? суаллерине джевап бере. Муптеда баш келиште исим ве башкъа дигер сёз чешитлеринен ифаделене билир.

Хабер – джумленинъ баш азасы. Не япа? Не япаджакъ? деген суаллерге джевап бере. Хабер предметнинъ иш-арекетини бильдире.

Пекитюв.

Метинге план тизмек  (дефтерлерине язув).

                   План

1. Джумленинъ баш азалары.

2. Баш азаларынынъ суаллери.

3. Баш азаларынынъ хусусиетлери.

4. Джумленинъ экинджи дередже азалары.

5. Оларнынъ джумледеки ролю.

Таблицанен чалышув.

Предмет	Терминлер
Ана тили	Сёз, ялгъама, морфология, имля, муптеда, джумле, дереджелик, тамыр….
Эдебият	Ривает, тенъештирюв, лятифе, эпитет, къыяс, меджаз, роман, икяе…

 

6. Эвге вазифе:

Исим акъкъында бильген малюматларны хатырланъыз. «Исим» деген мевзуда икяе азырланъыз.

 

НИ №10

Дерс мевзусы:        Предметнинъ тасвири; предмет тасвири иле икяе – беян.

Дерснинъ макъсады: 1. Талебелернинъ нутукъларыны зенгинлештир- 

мек. 2. Предметни тасвир этмеге, план тизмеге огретмек.                             3. Этрафтаки барлыкъны, табиатны къорчалав.

Дерс теминаты:  ресимлер, тасвир этиледжек предмет.

 

                                Дерснинъ кетишаты.

Дерснинъ мевзу ве макъсадыны илян этюв.

Фронталь суаль-джевап.

а) Насыл нутукъ шекиллерини сиз билесинъиз?

б) Нени тасвир этмек мумкюн? (предметлерни, джанлыларны, чешит арекетлерни).

Метинлерни окъунъыз. Метинлер къайсы нутукъ шекилине аиттир?

1. Масал – халкъ агъыз яратыджылыгъынынъ айрыджа меракълы ве балаларгъа уйгъун жанрыдыр. Эвель заманларда уйкенлер балаларны этрафларына топлап, масал айтып эглендире, зевкъландыра ве файдалы насиатлар бере эдилер.  Лякин масаллар тек эглендирюв ичюн яратылмагъан. Асырлар бою халкъ масалларда озюнинъ арзу-истеклерини, дуйгъу, хаялларыны, омюр акъкъында тюшюнджелерини акс эткен экенлер.

                                                                                               

2. Бир кунь Ахмет ахайнынъ къадыны озь акъайындан сорай:

- Не ичюн сен эр вакъыт, Бойкагъа кеткенде къасеветли корюнесинъ, андан къайткъанда исе, къуванып келесинъ? Шу юксек дагъда сени не къувандыра?

- Билесинъми не? - дей Ахмет ахай озь апайына.  

- Бойкада аювлар чокъ, олар бири-бирлеринен ойнашалар. Иште, оларнынъ ойнашкъанларыны корип, мен де къуванам.

                                                                           («Балчокъракъ» лятифеси)

                                                                                    

3.      Кой…Тувгъан кой… Бу гузель ер Эсманынъ акъылында къаранлыкъ, къоркъунч нокъталардан башкъа бир шей ташламай. О гузель ешиль дагълар, бол к ольгели багъчалар, багълар, йылтырап чешит тюркюлер айтып акъкъан сувлар, пек татлы, севинчли

тюркюли вакъытлар кечирильген тютюн тарлалары - бутюн бунлар чечеклер, гуллер силинген               (А. Одабаш. «Унутмайджакъ»)

- Аятта предметлерни тасвир этмеге пек чокъ керек ола.

Тасвир – бу предметнинъ аляметини айдынлатув. Аляметлер исе чешит тюрлю ола: ренк, лезет, ольчю, къокъу ве иляхре. Тасвир иле муэллиф предметке дуйгъуларыны бильдире.

Пекитюв.

Метинни окъунъыз. Метин икяе ве тасвир иле олгъаныны исбатланъыз. Икяенинъ эсас гъаесини анълатынъыз. Бу метинде тасвир насыл роль ойнай?

 

Кузь наратчыгъы.

Баарьде, язда нарат корюнмей эди, лякин кузьде корюнди. Отларны, япракъларны четке чекип, эр бир ерге козь этти.

Тереклерден япракълар тёкюльмекте.

Чокъ йыллар кечти, лякин эр йыл кузьде наратчыкънынъ догъулгъан куню ола. Тереклер буны хатырлап, онъа эдиелер багъышлай.

Титрек къавакъ (осина) къырмызы фенерчиклер, къашыкъ агъач (клён) алтын йылдызчыкълар, тал (ива) исе тунч (бронза) балычыкълар багъышлайлар.

Наратчыкъ бахтлы ве къуванч иле тура, чюнки онынъ пытакъларында чокъ-чокъ бахшышлар, пытакълар эдиелернен толу.

Тикенли наратчыкъ дюльбер ве зийнетли урбаларгъа кийине: алтын, тунч, къырмызы.

5. Суаллерге джевап беринъиз:

1. Наратчыкъ насыл йыл мевсиминде догъды?

2. Онъа тереклер насыл эдиелер багъышлайлар?

3. Ресимге бакъып наратчыкънынъ зийнетли урбаларда олгъаныны тасвир этинъиз.

 

6. План тизюв:

1. Баарьдеки нарат.

2. Наратнынъ догъгъан куню.

3. Наратнынъ эдиелери.

4. Бахтлы нарат.

7. Эвге вазифе: «Кузь наратчыгъы» метинини дикъкъатнен окъуп, беян язынъыз.

 

 

Н.И.№11

Дерс мевзусы.  «Къыш оюнлары» ресими узеринде тизильген икяе.

Дерснинъ макъсады: 1. Ресим узеринде тизильген икяе акъкъында                                         талебелернинъ бильгилерини тешкермек, текрарламакъ.

2. Талебелернинъ агъзавий ве язма нутукъларыны зенгинлештирмек, инкишаф этмек. 3. Талебелерде достлукъ, бирлик, табиаткъа, алемге севги дуйгъуларыны ашламакъ.

Дерс  теминаты: дерслик, ресим.

 

                            Дерснинъ кетишаты

Дерснинъ мевзу ве макъсадыны илян этюв.

2. Оджанынъ сёзю.

Инсаннынъ омюринде олып кечкен бир де-бир вакъиа, жанрлы ресимде тасвирлене биле. Тасвирий санатта олгъан пейзаж, портрет, жанрлы ресимлерни талиль эте, тарифлейлер.

Рессамнынъ боянен тасвирленген эсерини сиз де озь сёзлеринъизнен тарифлей билесинъиз.

Ресим узеринде икяе язмакъ мумкюн. Ресимде рессам омюрден сечип алынгъан бир анъны тасвирлей. Бу анъ тасвирленген вакъианен багълы оларакъ, пек муим ве ифаделидир. Ресимге бакъып, бу анъден эвель ве сонъ олып кечкен вакъиаларны козь огюмизде джанландыра билемиз.