Белорусские традиционные танцы

Беларускія танцы вылучыліся з карагодаў (14-16 ст.). Асаблівасці хараэграфічнай структуры дазваляюць падзяліць іх на некалькі груп. Першую, найбольш значную ў мастацкіх і колькасных адносінах, складаюць старажытныя традыцыйныя беларускія танцы “Лявоніха”, “Мяцеліца”, “Качан”, “Мікіта”, “Крыжачок”, “Юрачка” і інш. Для іх структуры характэрны паўтаральнасць дзвюх-трох тыповых для нацыянальнай харэаграфіі музычна-пластычных формул, агульны для ўсіх удзельнікаў кампазіцыйны малюнак, масавае выкананне, частае песеннае суправаджэнне, неабмежаваная колькасць удзельнікаў і любы іх склад (нярэдка танцуюць пераважна жанчыны). Для музычнай структуры характэрны часцей за ўсе памер 2\4 (сустракаюцца і інш. памеры), квадратнасць пабудовы мелодыі (сіметрычнасць чаргавання музычных фраз і сказаў), відавочная сувязь з песняй. Інструментальнае суправаджэнне танца мае нярэдка тую ж ладава-інтанацыйную аснову, што і карагодная песня. Кароткія песні, якімі часта суправаждаецца выкананне танце у народным побыце, - у большасці выпадкаў скарочаныя, “астатковыя” тэксты карагодных песен. Інструментальнае суправаджэнне мянялася ад эпохі да эпохі. Даўней асаблівай павагай карысталіся дудары. Побач з дудою ў 19 ст. танцам акампаніравалі скрыпка, цымбалы і бубен, пазней – дзве скрыпкі і басэтля складалі сваеасаблівы нацыянальны аркестр, так званую траістую музыку. У 2-й палове 19 ст. ў народны побыт увайшоў гармонік. У наш час гармонік, баян, акардэон, а на вяселлях часм вакальна-інструментальныя ансамблі амаль зусім выцеснілі інш. музычныя інструменты.

У традыцыйных беларускіх танцах умоўна можна вылучыць ілюстатыўна-выяўленчыя, гульневыя і арнаментальныя танцы. Ілюстратыўна-выяўленчыя танцы (“Мяцеліца”, “Верабей”, “Жабка”, “Ланцуг”, “Таўкачыкі”, “Каза”, “Лянок” і інш.) найбольш непасрэдна адлюстроўваюць назіранні над навакольнай рэчаіснасці, працэсы працы, у мастацкай форме ўзнаўляюць з’явы прыроды, імітуюць звычкі жывел і птушак. Значную ролю у гэтых танцах адыгрываюць элементы драматычнага майстэрства. Ад танцора патрабуецца здольнасць перадаваць змест жэстам, мімікай. У танцы “Сплюшка” ен павінен паказаць чалавека, які засыпае на хаду, у “Жабцы” выканаўцы пераймаюць скокі жаб. У гульневых танцах дамінуюць моманты гульні, саперніцтва. Частыя у іх змены партнераў і матываў аднаго лішняга, лоўля танцорамі адзін аднаго, спаборніцтва ў спрыце, хуткасці, музычнасці. Асноўны малюнак арнаментальных танцаў – геаметрычны узор, арнамент (“Крутуха”, “Крыжачок”, “Кола”, “Траян” і інш.). Для іх характэрна масавае і папрна-масавае выкананне; амаль зусім адсутнічае сюжэтнасць, затое багаццем і фантазіяй вызначаюцца прасторавыя малюнкі.

З сярэдзіны 19 ст. у беларускім харэаграфічным мастацтве пачалася асіміляцыя традыцыйнага фальклору з танцавальнымі формамі кадрылі і полькі, што прыйшлі з Заходняй Еўропы. З часам яны значна мадыфікаваліся, набылі стылявыя асаблівасці і нацыянальны характар. Кадрылі ўтварылі другую вялікую групу бел. танцаў. Асноўная прыкмета іх – цотная колькасць пар (4,6,8, 12) па вуглах квадрата або ў дзве шарэнгі, крыжападобныя пераходы пар і розныя абмены партнерамі, вызначаная паслядоўнасць і колькасць фігур (4,6,8,12) і завяршанасць пасля іх выканання ўсяго танца, сюітнасць музычнай пабудовы. Разнавіднасцей кадрылі сустракаецца шмат, у т.л. “лінейныя”, “касыя”, “крыжападобныя”, “кругавыя”, “у паўкола” і інш., якія нярэдка уключаюць у сваю кампазіцыю пальку ў экспазіцыі, які- небудзь народны танец у кульмінацыі і “Лявоніху” ў фінале. Арганічна вайшлі ў кадрылі характэрныя для беларускага харэаграфічнага фальклору малюнкі, асноўныя хады, ркхі і навт фрагменты з нацыянальных танцаў. Этнографы і фалькларысты канца 19 ст. пісалі, што на Беларусі ледзь не кожная веска мае сваю кадрылю. Захавалася шмат іх назваў: “Воранавская”, “Турэйская”, “Смаргонская”, “Сенкевічыская” і інш. Формы кадрылі паўплывалі на развіцце народнай харэаграфіі. Іх элементы сталі састаўной часткай некаторых беларускіх традыцыйных танцаў, злідіся з формамі полькі, вальса, гарадскіх бытавых танцаў.

Трэцюю групу беларускіх танцаў складаюць полькі. Гэта старадаўні чэшскі танец быў у пэўнай ступені блізкі беларускаму харэаграфічнаму фальклору, стаў адным з самых пашыраных і любімых танцаў вескі, набыў мноства рэгіянальных варыянтаў, зрабіў вялікі ўплыў на ўсю нацыянальную харэаграфію і, у сваю чаргу, сам моцна трансфармаваўся. Так здарылася, напрыклад, з беларускай “Трасухай” – у першааснове тыповым народным танцам, які ў 19 ст. зліўся з полькай і далучыў яе назву да сваей. “Трасуха” пераняла ад полькі тыповыя для яе вярчэнні, а полька – характэрнае ўстрэсванне верхняй часткі корпуса і рук, прытупы. Беларускія полькі багатыя на музычныя і харэаграфічныя малюнкі, вызначаюцца ладавай і інтанацыйнай разнастайнасцю, здольныя перадаваць цэлую гаму мажорных настрояў. Амаль для ўсіх варыянтаў абавязковыя полечныя вярчэнні або іх мадыфікацыя, якія камбінуюцца з іншымі элементамі нацыянальнай лексікі: прытупамі, кавыралачкамі, прысюдамі, рознымі, у тым ліку высокімі, падніманнямі партнершы і г.д. Пра разнастайнасць лакальных і стылістычных варыянтаў полек сведчаць самі іх назвы: “Барысаўская”, “Рассыпуха”, “Сядуха”, “З падкіндэсам”, “З прысюдамі”, “Адбіянка” і інш.

Чацвертую групу танцавальнага жанра ўтвараюць гарадскія бытавыя танцы, а таксама створаныя на музычнай аснове папулярных песень (“Падэспань”, “Вянгерка”, “Месяц”, “Лысы” і інш.). Некаторыя зіх прыйшлі у веску яшчэ ў канцы 19 ст., калі пачалі пашырацца “модныя” бальныя аранжыроўкі народных танцаў. Асабліва вялікія змены ў танцавальнай творчасці народа адбыліся ў першыя дзесяцігоддзі 20 ст. Амаль па ўсей Беларусі пашырыліся у гэты час пэўныя узоры бальных і бытавых танцаў, фальклорныя танцы гарадскіх ускраін і суседніх народаў, клішэ з заходняй харэаграфіі.Старадаўні танцавальны пласт амаль паўсюдна замяніўся новым, складзеным з танцаў, сканструяваных па новых стандартах. Ім уласціва сваеасаблівая “блочная” канструкцыя, абмежаваная колькасць рухаў. Па іх узору, па створанаму харэаграфічнаму стэрэатыпу трансфармаваліся і асобныя традыцыйныя беларускія танцы, якія жывуць побач са старадаўнімі.

7. Белорусская полька: история развития и региональные особенности.

Полька — старинный чешский народный танец (чешек, роlка, от рu1 — половина, так как танец основан на полушагах, а возможно и от V рulі, что по-чешски означает — за талию). Музыкальный размер 2/4, исполняется танец парами по кругу.

В 40-х годах XIX в. полька широко распространилась в Европе как бальный танец. «Появился новый увлекательный танец, успех которого, пожалуй, затмил все, что было наиболее популярного или любимого в области общественного танца всех кругов. Этим танцем была полька»

Полька оказала влияние на танцевальное искусство многих народов, приобретя в каждой новой среде ярко национальную окраску. «Каких только полек нет на свете: русская, эстонская, молдавская, латышская и даже финская и бразильская. В каждом народе полька сроднилась с национальной хореографией, и каждый народ внес в польку что-то свое, ибо танец — это душа народа, его характер и его улыбка».

Полька давно и прочно вошла и в белорусскую национальную хореографию, став одним из самых любимых народных танцев. Основные элементы движений польки органично вошли в состав белорусских народных танцевальных движений, фигур. В белорусском танцевальном фольклоре полька приобрела национальное своеобразие. Благодаря заложенной в этом танце неограниченной возможности импровизаций, появились местные варианты и виды белорусской польки, отличающиеся манерой и техникой исполнения.

Парно-массовый танец полька исполняется в быстром темпе, причем как в «чистом» виде, так и в комбинации с другими элементами движений белорусских народных танцев.

Сопровождение полек отличается большим мелодическим разнообразием. И в наши дни на основе богатейшего национального танцевально- песенного материала создаются и развиваются все новые и новые мелодии полек. Поэтому музыкальный жанр польки так широко представлен в белорусской народной инструментальной музыке.

Белорусская полька вобрала в себя поэтичность фольклорных образов, порывистую стремительность и искрящуюся весельем жизнерадостность народа.

Полька относится к технически сложным народным танцам. Исполнение польки в Белоруссии в первой половине XIX в. описано очевидцами. Так, А. Ович, не приводя названия танца, пишет явно о польке, увлечение которой в то время было наибольшим: «У белорусов во время свадеб и святок в большом употреблении следующий танец: собираются парни и девки, становятся в кружок по паре, кладут друг другу руки на плечи, и таким образом, все вместе, прискакивая и притопывая каблуками, кружатся под звуки волынки (т. е. дуды.— Л. А.). Эта пляска у них весьма разнообразится».

Одна из разновидностей белорусской польки — «полька з падскокам». Она исполняется с акцентом на первую восьмую долю такта. Нам и сейчас приходилось слышать на сельских праздниках выражение: «Музыканты, падскочную!»

До настоящего времени популярно исполнение «дробнай полькі», описанное еще П. Бессоновым: «Медленный, но однообразный и нефигурный, выступ пляски сменяется невзначай — но не присядкою нашею, не лихим трепаком, ситного дробною-мелкою припляской, которая будто толчется на месте, оборачиваясь на оси маленьким колесом».

Большое количество «полек дробных», их наигрышей и текстов припевок к ним записал в Гродненской губернии М. Федеровский (польку «Трамбля», «круцёлку» и др.).

В описаниях XIX в. мы находим неоднократное упоминание и «полькі- трасухі». Это одна из наиболее сложных по исполнению разновидностей польки. Само название говорит о том, что исполнение связано с движениями верхней части корпуса, особенно плечевого пояса (поднятие и опускание плеч на каждую восьмую такта). Руки могут не принимать участия в этом движении: при сольном исполнении они опущены вниз вдоль корпуса и иногда переводятся в правую или левую стороны. При исполнении «Трасухі» в паре руки могут находиться в любом положении.

Трудное координированное сочетание потряхивания плечами с технически сложным исполнением пружинистого движения ногами и является основным движением «полькі-трасухі». «Трасуха» должна привлечь внимание хореографов как танец своеобразный.

Близки к полькам танцы «Кружок», «Круган», «Крутуха», «Кругавая», «Плясуха», «Барэцкая», «Крамянецкая».

«Крутуха» (круціцца — вертеться)... Два юноши и две девушки выступают на середину хаты, берутся крестообразно за руки и идут вкруговую, подпрыгивая.

О танце «Кружкі» писал М. Дмитриев: «Главный танец составляют кружки, род вальса, которые пляшут попарно. Кружки могут плясать от четырех до восьми пар.

Ф. Ставрович наблюдал «нечто среднее между полькой и вальсом, состоящее в быстром круговом вращении множества пар, держащихся за руки». Вероятно, это был один из вариантов вальсообразной польки, которая и сейчас бытует в Белоруссии.

Белорусские балетмейстеры на богатом фольклорном материале создают новые, современные польки.