Рапс-brassica napus oleifera

Рапс-(В.М. О1еИега)-біржылдық майлы өсімдік, соңғы жылдары мал азығьша қолданылады. Бұл тарнаның жақын тумасы, мал азықтық қырыққабат пен қышаны будавдастыру жолымен алынған, егістікте күздік жөне жаздық түрде өсіріледі. Қысы қатты, қатал аудандарда негізінен жаздық рапс өсіріледі. Тамыры-кіндікті, ұршық тәрізді, 1,6-1,8 м тереңдікке бойлайды. Сабағы түзу, бұтақты, биіктігі 0,6-1,6 м, жасыл немесе күңгірт-жасыл, кейде антоциан түсі болады, балауыз тотымен көмкерілген. Күздік рапс қысқа кеткенше 10-15 жапырақты дегелең қалыптастырады. Гүл шоғыры 20-40 ірі алтын түсті-сары гүддерден құралған шоқгүл. Жақсы бал жинағыш, жемісі-үзын (6-11 см), жіңішке (4-6 мм) піскенде жарылғыш, тегіс немесе әлсіз дөңесті, жіңішке тұмсықты бұршаққын. Бұршаққында 20-40 шар тәрізді, беті ұсақ-ұялы қара, қара-сұр, немесе күңгірт-қоңыр түсті диаметрі 1,5-2,0 мм тұқым болады, 1000 санының массасы 3-7 г (72-сурет).

72-сурет. Рапс: 1,2-дамыган егін көгі мен гүдцену-жеміс түзу кезеңдеріндегі өсімдіктер; 3-гүлдері жөне жемістерімен сабақтың бір бөлігі; 4-жеміс; 5-түқым (жоғарғы жақта-үлкейтілген).

Мал азығына пайдалануға рұқсат етілген жаздық рапстың сорттары: Золотонивский-Сібір АШҒЗИ-да шығарылған, 1989 (1,2,3,4,7,8,9,12). Шпат-МДҒЗИ-да шығарылған. Өсімдік биік өседі 96-110 см, 1993 (12). Күздік рапс Иванна, 1991 (3), Проминь, 1988 (5).

ҚЫШЫ-СУРЕПИЦА- BRASSICA CAMPRESTRIS

Қышы -біржылдық майлы жөне мал азықтық өсімдік, суыққа төзімшілігімен, ерте пісетіндігімен, алшынкөктігімен ерекшеленеді, аралық егістіктерде мал азығына кеңінен пайдаланьшады. Рапсқа қарағанда ертерек піседі. Морфологиялық белгілері бойынша рапсқа жақын. 1000 тұқымның массасы 2-3 г (73-сурет). Күздік жөне жаздық қышы сорттары бар.

Пайдалануга төмендегі сорттар рұқсат етілген: жаздық Янтарная, 1995 (3) және күздік қышы Горлица, 1992 (3).

73-сурет. Қышы: 1-егін кегі кезеніндегі есімдік; 2-сабақтың бір белігі және бастапқы жапырақтарымен тамыр; 3-гүл бүршігі; 4-пісу кезеңіндегі шоқгүл; 5-бүршаққап; 6-түқым (үлкейтілген).

БҰРШАҚ-АСТЫҚ ТҰҚЫМДАС ҚОСПАЛАРДЫ ӨСІРУДІҢ ТЕХНОЛОГИЯСЫ

Біржылдық бұршақ тұқымдас шептерді мал азығына біржылдық астық тұқымдастармен қоспа түрінде өсірген тиімді, алайда

қоспалардан дайындалған мал азығының сапасы жалпы өнімде бұршақ тұқымдастар коспоненті 25-30 проценттен кем болмағавда ғана анағұрлым жоғарылайды, сондықтан маңызды мэселелердің бірі компоненттердің себу мөлшерін дүрыс анықтау болып табылады.