Емтихан билеті № 30

1. Жауапкершіліктің мәні неде?

Жауапкершілік – бұл біреуге өз әрекеттерін, қылықтарын туралы есеп беру және тапсырылған істі орындамаудың немесе дұрыс емес орындаудың орнын толтыру қажеттігі. Жауапкершілік ресми және жеке, еріксіз және ерікті болуы мүмкін. Соңғысы адам міңезінің сипаты сияқты түсіндіріледі – жауапкершілік сезімі. Міңез-құлықтың дәл осы ерекшілігі адамды адам құқықтарын бұзуға қарсы тұруға, қоршаған ортаның экологиялық қауіпсіздігі үшін және т.б. болуға мәжбұр етеді.

2. Жауапкершілікті қалай жіктеуге болады?

Жауапкершіліктің ресми түрлері екі топқа бөлінеді: жауапкершіліктің технологиялық және гуманитарлық түрлері.

Жауапкершіліктің технологиялық түрлеріне: кәсіптік, тәртіптік, әкімшілік, құқықтық, экономикалық және материалдық жауапкершіліктер жатады, ал гуманитарлық түрлеріне: әлеуметтік, партиялық, этикалық, экологиялық және саяси жауапкершіліктер жатады.

Жауапкершіліктің барлық түрлерін келесілер бойынша жіктеуге болады:

- жауапкершілік деңгейлері (халықаралық, мемлекеттік, компания мен оның бөлімшелерінің деңгейі және өзінің Мен деңгейі);

- жауапкершілік уақыты (қабылданған шешімдердің бұрынғы, қазіргі және болашақ нәтижелері үшін);

- қате шешімдер салдарынан болған залалдар (ескіру мерзімі жоқ маңызды залал үшін, ескіру мерзімі әдетте 3 немесе 5 жыл болатын жауапкершілік бойынша залал).

3. Жауапкершіліктің технологиялық түрлерін атаңыз.

Жауапкершіліктің технологиялық түрлеріне: кәсіптік, тәртіптік, әкімшілік, құқықтық, экономикалық және материалдық жауапкершіліктер жатады.

Басшының типтік лауазымдық нұсқауы төрт тараудан тұрады: жалпы ережелер, міндеттер, құқытар мен жауапкершіліктер.

Кәсіптік жауапкершілік бұл нұсқаудың алғашқы үш тарауларында тұжырымдалынады.

Кәсіптік жауапкершіліктің деңгейі экономикалық тәуекелдіктер мен кәсіптік жауапкершілікті сақтандыру, соның ішінде аудитордың, нотариустың, бөлімше басшысының кәсіптік жауапкершілігін сақтандыру есебінен төмендетілуі мүмкін.

Басшының тәртіптік жауапкершілігі компанияның ішкі жұмыс тәртіптерінде (нұсқауларда,ережелерінде және т.б.) көрінеді және басшы қызметінің ұйымдық аспектілеріне қатысты. Ол субординацияны, қаржылық, жоспарлық, келісімді және технологиялық тәртіпті сақтамаудан болады. Жауапкершілік нысандары: жазалаудан, ескертуден, сөгістен, басқа жұмысқа аударудан, қызметіне сәйкессіздігі туралы хабарлаудан, жұмыстан босатудан тұрады.

Әкімшілік жауапкершілік азаматтардың құқықтар мен еркіндіктерін азаматтық-процессуалдық бұзу кезінде болады. Әкімшілік жауапкершілікті жүзеге асырудың негізі әкімшілік пен азаматтық құқық және басқа жұмыс тәртіптері болып табылады. Әкімшілік жауапкершілік Еңбек кодексінде аса толық көрсетілген. Әкімшілік жауапкершіліктің негізгі нысандары: ескерту, әкімшілік тыйым салу, заңға қайшы заттарды конфискелеу және т.б. болып табылады.

Құқықтық жауапкершілік Азаматтық және Қылмыстық кодекстерінде регламенттелетін жауапкершілік түрлеріне жартылай немесе толығымен қатысты болады. Құқықтық жауапкершілік ескерту, бұйрық етілген әркеттерді орындау, қамауға алу, тұтқындау түрінде жүзеге асырылады.

Экономикалық жауапкершілік әдетте алған міндеттемелерді орындамау немесе дұрыс емес орындау үшін заңды тұлғаға (компанияға) қатысты қарастырылады. Ол басқару шешімдерден болған залалдың орнын толық немесе жартылай өтеуге арналған және екі нысанда көрінеді: экономикалық санкциялар және шығындарды өтеу. Экономикалық санкциялар шектеу сипаты бар еріксіз шаралардан, соның ішінде экономикалық бойкоттан, жеңілдіктерді толығымен немесе жартылай алып тастаудан және т.б. тұрады. Шығындарды өтеу материалдық немесе ақшалай түрде жүзеге асырылады.

Материалдық жауапкершілік әдетте компанияға мүліктік немесе ақшалай залал келтіру үшін жеке тұлғаға (компания қызметкеріне) қатысты қарастырылады. Оның себептері кәсіби емес әрекеттердің немесе немқұрайлықтың болуы мүмкін. Материалдық жауапкершілік толық немесе жартылай (келісім шектерімен шектелген) болуы мүмкін, ол залалдың ақшалай мөлшерінен немесе еңбекті төлеудің минималды мөлшерінен шыға отырып есептелінеді.