Автобус Казанга бара

24 25 26 27 28 29 30

13) Самолет Мәскәүгә оча.

14) Алар татар теле дәресендә утыралар.

15) Сәгать җидедә футбол башлана.

2. Нокталар урынына сүзләр языгыз:

1) Казан – бик … шәһәр.

2) Аның тарихы бик ….

3) Казанда күп бөек … яшәгән.

4) Н.И. Лобачевский Казан университетының … булган.

5) А.М. Бутлеров, Н.Н. Зинин һәм башка бөтен дөньяга … галимнәр дә Казанда яшәгәннәр.

6) Казан – татар мәдәнияте ….

7) Казанда бөек рус язучылары да яшәгәннәр һәм … иткәннәр.

8) Хәзерге Казанда бөек шәхесләргә … күп музейлар бар.

9) Башкалабызда күп урамнар язучылар, галимнәр исемнәре белән ….

10) Казан – татарларның … үзәге.

11) Монда Кремльдә республикабызның Президенты һәм … урнашкан.

12) Бу мәйданда театр, яңа консерватория, Парламент … урнашкан.

13) Анда бик күп тарихи … һәм биналар бар.

14) Безгә башкалабызда бик ….

15) Без Казаннан … кайттык.

3. Нокталар урынына кушымчалалр өстәгез:

1) Бәлки, киләсе елда мин өченче курста укы….

2) Әлбәттә, син иртәгә эшкә бара….

3) Синең әтиең Өфедә бул…?

4) 1917 нче елда нинди зур вакыйга бул…?

5) Үткән елда кыш бик салкын бул… икән.

6) Үткән елда син Әлмәттә яшә… бит.

7) 31 декабрь үткән елда нинди көн бул…?

8) 31 декабрь киләчәк елда нинди көн бул…?

9) Үткән елда да шулай салкын бул….

10) Үткән атнада бик салкын бул….

11) Кайчан Явыз Иван гаскәре Казанны ал…?

12) Ничәнче елда Куликово кырында зур сугыш бул….

13) Беренче Бөтендөнья сугышы 1914 нче елда башла….

14) Кичә мин концертка барма….

15) Иртәгә яңгырлы көн бул…, дип уйлыйм.

4. Сорауларга җавап бирегез:

1) Фигыль нинди соауларга җавап бирә?

Без Казанга кайсы айда бардык?

Лобачевский Казан университетында кем булган?

4) Лев Толстой Алабугада яшәгәнме?

Лев Толстой кайда укыган?

Тагын нинди рус язучылары Казанда булганнар?

7) Казанда нинди татар язучылары яшәгәннәр һәм иҗат иткәннәр?

8) Казанда нинди урамнар татар язучылары исемнәре белән аталган?

9) Беренче Бөтендөнья сугышы кайчан башланган?

10) Икенче Бөтендөнья сугышы каячан башланган?

11) Габдулла Тукай ничәнче елда һәм ничә яшендә үлгән?

Кайчан А.С. Пушкин тууына 200 ел булды?

Явыз Иван Казанны 1652 нче елда алганмы?

14) Ульянов Казан университетын бетергәнме?

Нче елда нинди зур вакыйга булган?

16) Ә 1789-1793 нче елларда?

17) Казанда нинди галимнәр яшәгән?

18) Кайсы бөек рус рәссамы Алабугада яшәгән?

Беренче рус революциясе кайчан булган?

20) Казанда үзәк мәйдан нинди?

5. Түбәндәге сүзләргә антонимнар табыгыз:

Кечкенә, озын, салкын, җиләс, күп, кара, төн, иртә, якын, кыска, җылы, төньяк, караңгы, көнчыгыш, аз, ерак, бар, әйе, зур, калын, кыш, яз, соң, кич, чыга, бата.

Четырнадцатый урок

Сыйфат

Сыйфат нинди? дигән сорауга җавап бирә.

Сыйфатлар: озын, кыска, биек, зур, яшел, кызыл, кечкенә…

Бу нинди өстәл? Бу – кечкенә өстәл. Бу өстәл нинди? Бу өстәл яшел. Бу нинди агач? Бу – зур агач. Казан нинди шәһәр? Казан – зур шәһәр.

Бер…, бөтен

Беркөнне ул Чаллыга барган. Беркем дә аны күрмәгән. Бүген мин бернәрсә эшләмим, мин бүген ял итәм. Ул китап беркайда да юк. Мин аңа беркайчан бернәрсә дә әйтмим. Бу бүлмәдә бернәрсә юк. Син кая барасың? Мин ундүртенче аудиториягә барам. Анда беркем дә юк инде.

Беркем бернәрсә эшләми. Беркайда да кеше күренми. Беркайчан шулай эшләмәгез! Гел шулай гына эшләгез. Мин Мәскәүгә бардым, анда кеше бик күп. Бөтен җирдә кеше күп инде. Беркем аны күрмәде. Бөтенесе аны ярата. Бернәрсәгә тимәгез! Монда бөтен әйбер дә безнеке түгел.

→ беркем ↔ бөтенесе; бернәрсә ↔ бөтен әйбер; беркайда ↔ бөтен җирдә; беркайчан ↔ гел, һәрвакыт.

Казан – зур шәһәр. Казанда миллионнан артык кеше яши. Мәскәү дә – зур шәһәр. Анда тугыз миллион чамасы кеше яши. Мәскәү Казаннан зуррак. Чаллыда җиде йөз мең халык бар. Казан Чаллыдан зуррак. Ә Түбән Кама Чаллыдан зурракмы? Юк, Түбән Кама Чаллыдан кечкенәрәк. Татарстанда иң зур шәһәр нинди? Әлбәттә, Казан. Ә Россиядә иң зур шәһәр нинди? Мәскәү.

Монблан Европада – иң биек тау. Ә Эверест – дөньяда иң биек тау. Эверест Монбланнан биегрәк.

А ---------------------- Б

В --------------------------- Г

Д --------------------------------- Е

Рәсемгә карагыз. ВГ сызыгы АБ сызыгыннан озынрак. ДЕ сызыгы ВГ сызыгыннан озынрак. ДЕ сызыгы – монда иң озын сызык. АБ сызыгы ВГ сызыгыннан кыскарак. АБ сызыгы – монда иң кыска сызык.

Эверест – җир шарында иң биек тау. җир шарында иң зур елга нинди? Амазонка – җир шарында иң зур елга. Ул Көньяк Америкада урнашкан. Амазонка – җир шарында иң озын елгамы? Юк, җир шарында иң озын елга – Нил. Ул Африкада урнашкан. Ә Европада иң озын елга нинди? Есропада иң одын елга – Идел. Идел Нилдан озынракмы? Юк, Идел Нилдан кыскарак.

Сыйныфта өч кеше басып тора. Өчесеннән кем озынрак? Искаңдәр Мараттан озынрак, ә Марат Хәбирдән озынрак. Хәбир монда иң тәбәнәк кеше. Ә кем иң озыны? Искәндәр. Хәбир Мараттан тазаракмы? Юк, Марат Хәбиргә караганда тазарак. Марат – иң тазасы. Алар арсында кемнең колаклары зуррак? Искәндәрнең. Ә кемнең чәче карарак? Маратның. Аның чәче кап-кара.

Аның колагы кызыл иде. Кып-кызылмы? Юк, кызгылт кына. Алманың төсе нинди? Бу алма саргылт.

Авылым

Мин авылда яшим. Безнең авыл урманнар арсында урнашкан. Авылыбыз янында кечкенә генә елга бар. Анда балалар да, олылар да балык тоталар. Мин үземнең авылымны бик яратам. җәен дә, кышын да урманга йөрим. Безнең урманнарда күп төле агачлар үсә: чыршы, нарат, каен, усак, имән һәм башкалар. Каен, усак, имән кебек агачлар көз көне яфракларын коялар. Ә чыршы һәм нарат ел буе яшел торалар. Агачлардан күп кирәкле әйберләр ясыйлар: агач кашыклар, агач караватлар, өстәлләр, урындыклар.

Безнең урманнарда куян, төлке очрый. Хәзер кыргый хайваннар күп калмады. Аларны сакларга кирәк.

Ә бу – безнең йортыбыз. Безнең йортыбыз агач. Аның түбәсе калай. Безнең өйнең урамга караган өч тәрәзәсе бар.

Тагын безнең өй янында җиләк-җимеш һәм яшелчә бакчалары бар. Безнең җиләк-җимеш бакчасында алмагачлар, чияләр, кура җиләге үсә. Май аенда базнең бакча ап-ак була: алмагачлар һәм чияләр чәчәк ата. Яшелчә бакчасында без кыяр, суган, кишер үстерәбез. Безнең тагын зур бәрәңге бакчасы бар.

Ә бу – безнең күршеләребезнең йорты. Аларның йорты кирпечтән төзелгән. Түбәсе шулай ук калайдан эшләнгән. Аның да өч тәрәзәсе бар. Күршеләрнең йорты безнекеннән зуррак, ә бакчалары кечкенәрәк.

Хәзер мин Казанда укыйм. Өйгә кунакка гына кайтам. Кайткан саен мин әти-әниләргә булышам. Ә буш вакытта урманга китәм. Урманда кышын да, җәен дә бик матур!

Минем әтием әнидән ике яшькә олырак. Сеңлем миннән дүрт яшькә яшьрәк. Мин абыйдан ике яшькә яшьрәк, ләкин мин абыйдан озынрак.

Кичә без бакчада эшләдек. Безнең бакча күршеләрнекеннән зуррак: безнең бакчада алмагачлар, чия, кура җиләге һәм башка җиләк-җимешләр күп. Ә яшелчә бакчасында кыяр, суган, помидор, кишер һәм башка яшелчәләр үсә. Безнең эш бик күп булды, ләкин без эштән курыкмыйбыз, һәм һәрвакыт эшлибез.

Иртәгә без, бәлки, урманга барырбыз. Урманда төле агачлар үсә: чыршы, каен, нарат һәм башкалар. Урманда җәен һәм көзен гөмбә дә күп була.

Нинди илдә күпме халык яши? Сез аны беләсезме? Һинстанда, әйтик, 700 миллион чамасы кеше яши. Америка Кушма Штатларында Россиягә караганда күбрәк кеше яши. Кайда күбрәк кеше яши: Кыйтайдамы яки Һинстандамы? Кыйтайда, әлбәттә: анда миллиардтан артык халык бар.

җир шарында иң авыр хайван нинди? Зәңгәр кит: ул бик авыр. Кит океанда яши. җир өстендә яши торган хайваннар арасында иң авыры һәм зурысы – фил. Кайсы хайван авыррак: атмы яки дуңгызмы? Ат. Дуңгыз аттан да, сыердан да җиңелрәк.

КҮНЕГҮЛӘР

1. Нокталар урынына сүзләр куегыз:

1) Безнең авыл … арасында урнашкан.

2) Авыл … кечкенә генә елга бар.

3) Безнең урманнарда күп төрле агачлар үсә: …, нарат, усак, … һәм башкалар.

4) Безнең урманнарда куян, … очрый.

5) Минем … агач.

6) Тагын безнең зур …-… һәм … бакчалары бар.

7) Май аенда безнең бакча …-… була: алмагачлар һәм чияләр … ата.

8) Безнең тагын зур … бакчасы бар.

9) Кайткан … мин әти-әниләргә эшләргә ….

10) Кышын да, җәен дә, көзен дә урманда бик ….