2020-09-24
115
· гипернефрома,
· лютеома.
IV. Герминогенді ісіктер:
· дисгерминома,
· эмбриональды (ұрықтан шыққан) рак,
· хориокарцинома,
· эндодерма синусынан шыққан ісіктер,
· аралас ісіктер.
· тератома:
1. піскен (дермоидты жылауық),
2. піспеген.
V. Гонадобластомалар:
· таза
· аралас
VI. Жұмсақ тіндерден шыққан ісіктер.
VII. Жіктеуге келмейтін ісіктер.
VIII. Бөгелмелі ісіктер.
IX. Ісік тәріздес үрдістер:
· жүктілік лютеома,
· сары сулы жылауық (киста),
· эндометриоз,
· қабыну үрдістері.
Барлық ісіктер ішінде шырышты қабатынан шыққан ісіктер өте жиі, ал сары сулы жылауық (киста) ісіктер 70,0% кездеседі.
Өніп-өсу заңдылығына сәйкес ана без рагы біріншілікті және екіншілікті болып кездеседі. Біріншілік ракта ешқандай алдын ала сары сулы жылауық болмайды. Екіншілік ана без рагында сары сулы жылауықтың ішкі қабатынан қатерсіз ісік қатерліге ауысады және ол бірнеше қуысты болып, үлкен көлемге жетеді.
|
|
|
Ана бездеріндегі қ атерсіз ісіктер
Сары сулы жылауықты өсінділер (киста) және кистома ретінде кездеседі. Біріншісінің клеткаларында өніп-өсу үрдісінде пролиферация жоқ, ал екіншісінде - пролиферация кездеседі. Кейінгілер – нақты ісік ауруына жатады, ал рак алды өзгерістерді барлық қатерсіз ісіктер және кистома қалыптастырады, ал соңғысы қатерлі, қатерсіз боп екіге бөлінеді.
Қатерсіз жылауықты ісіктерді (кистомалар) емдеу
Кез келген ана бездеріндегі ісік түйіні хирургиялық жолмен алынып тасталуы керек. Қазіргі таңда ол – лапароскопиялық әдіспен орындалады. Операция - адам жасына, шағымына, ісік көлеміне байланыссыз. Қатерсіз ісіктерді қатерлі ісіктерден ажырату, тек гистологиялық тексеру арқылы орындалады. Ісіктің көлемі қатерлі белгі емес. Операция кезінде сылынған ісік көзбен, қолмен тексеріліп, пышақпен екіге бөлініп, морфологиялық зерттеу жүргізіледі. Егер іш қуысында сұйық болса, онда ол мұқият зерттелуі керек. Жылауықты ісіктерде аурудың жасына байланысты операция көлемі шешіледі.
Ана без рагының клиникалық, морфологиялық ерекшеліктері
Сірнелі ісіктер
Сары сулы кисталы ісіктер - өте жиі кездеседі (70,0%). Аурулардың орташа жасы – 49 жас. Олар шекаралас ісіктен, немесе қатерсіз ісіктерден дамиды.
Көзге үлкен түйінді ісік көрініп, қолға сипағанда қатты-жұмсақтық қасиет сезіледі. Үлкейген сайын ісік көрші сау ұлпаларға ауысады, іште сары су жиналып, қозғалмайтын, беті адыр-бұдыр аса көлемді ісікке айналады. Әрине, бұл кезде іш қуысының мүшелерінде, іш пердеде көптеген майда түйіндер қаптап кетеді – шемендік қалыптасады. Іштегі су сарғыш, немесе қанды түсті келеді.
|
|
|
Муцинозды ( ылайлы созылмалы суйық затты ) ісіктер - 6,6-7,0% жағдайда кездеседі, аурулардың орташа жасы – 54,1жыл, көбінесе шекаралас түсті ісіктерден дамиды. Көп қуысты келіп, жыныс безімен «аяқ» арқылы) байланыста болады. Осыған байланысты кейде ісік өз орнында айналып, немесе сығылып кетуі мүмкін, сол кезде тез медициналық көмек қажет көрсету керек. Осы ісіктің сыртқы түрінен қатерлі, не -қатерсіз екенін ажырату өте қиын. Кейде ракқа айналып кеткеннің өзінде де сырт көрінісі айқын келмейді. Тек оны кескен кезде, көп қуысты неше түрлі ылайлы созылмалы суйық сары су байқалады.
Эндометроидты ісіктер - орташа есеппен 6,5% жағдайда тіркеледі. Аурулардың орташа жасы – 41,9 жыл. Эндометрий ұлпасынан (эндометриоз) немесе ұрық клеткасынан өніп-өседі. Бұл ісіктің сырт пішінінде ешқандай өзгерістер байқалмайды, кескен кезде ісіктің түсі қызыл-қоңыр, көп қуысты, қан аралас сұйықты болып, сирек бөгелме ісік береді, бірақ көрші сау мүшелерге тез тарайды.
Ұрық клеткасынан шыққан ісіктер – түйіршікті-клеткалы ісіктер, барлық жыныс без ауруларының ішінде 1,9-2,0%- құрайды. Жастарды да, қарт адамдарды да зақымдайды. Қатерсіз ісік түрінде болса аурулардың орташа жасы 50,0 жыл, ал қатерлі болса – 38,7 жылға тең. Осы ісіктерге жалпы орташа қасиет – олардың гормондарға тәуелді және оған сезімтал болуында. Жас адамда ісік анықталса, онда ол ағзада тез дамып, тез жетіледі, ал ересек адамдарда тіркелсе – жатырдан ретсіз қан кетеді (мено-метроррагия). Кейде, егде және қарт жастағы адам жасарып, жыныстық сезім дамып, жыныстық қатынасты жиі-жиі талап етіп отырады. Бұлардың бәрі эстроген гормонының артық мөлшерде өндірілгенінен болады. Егер ісік қатерлі жүрсе, онда гормонға деген тәуелділік, сезімталдық анағұрлым төмендейді, себебі ісік клеткасының пісіп-жетілуі, қарқыны басқаша болады. Клиникалық тұрғыдан түйіршікті-клеткалы ісіктер бір жақты, көлемі әртүрлі, беті тегіс емес, болады.
Текома - тека клеткалы ісік, 2,4% жағдайда кездеседі. Қатерсіз ісік түрінде аурулардың орташа жасы – 57,6 жыл, ал қатерлі болғанда – 41,6 жыл. Сырт пішіні ақшыл-сарғыштау келеді, қолға қаттырақ сезіледі, бір қарағанда жыныс безінің пішінін сақтайды. Ісіктің гормональдық қасиеті ауырған адамдардың жасына тікелей байланысты келеді. Ол, көбінде, шар тәріздес болып, неше түрлі көлемде келеді, сыртқы қабығы ақшылдау, ал кескен кезде сарғыш түсті бояуға боялады. Қуысқа, не оның кейбір жерлерінде қан құйылып, ұлпа өліеттенеді. Тіпті қатерсіз жүргеннің өзінде де, іште сары су жыйналып, шемендік орын алады. Бұл сары су тек қана осы жерде болып қоймайды, сонымен қатар кеуде қуысында да жиналуы мүмкін (Мейгс синдромы). Текома түйіршікті-клеткалы ісікпен 0,5% жағдайда қосарланып кезедеседі.
Герминогенды (ұрықтан шыққан) ісіктер
Дисгерминома - герминогенды ісіктердің ішінде өте жиі байқалады. Барлық ісіктер арасында 1,6%, ал қатерлі ісіктерге шаққанда 3,3%-ға тең болады. Бұл ісік, әсіресе, жас қыздар мен әйелдерде тіркеледі. Науқастардың орташа жасы – 21 жыл. Егер морфологиялық құрылысы біркелкі келген жадайларда, дисгерминома қатерлі ісік болғанмен емге қолайлы келеді. Ал ол көп аурулармен (хорионкарцинома, түйіршікті-клеткалы ісіктер) қосарланып кездессе, онда болжам қиындап кетеді. Ісік лимфа жүйелері арқылы дамиды, бірақ 25,0% жағдайда қантамыр арқылы алысқы мүшелерге (үлкен шарбыға, жатырға, жатыр түтікшелеріне т.б.) бөгелме ісік береді. Бұл ісік ана безін түгел зақымдап, айналасындағы ұлпаларға, тіндерге көшеді. Көлемі сан алуан, кескен кезде түсі біркелкі емес. Көбінесе бір жақтағы безді, бірақ екі жағы да зақымдалуы мүмкін.
|
|
|
Тератома тіннің түріне және клетканың пісіп жетілуіне сәйкес бірнеше типті келеді. Жалпы оларды мына түрлерге бөледі:
· пісіп жетілген,
· пісіп жетілмеген (ұрық клеткасына ұқсас),
· қатерлі ісікке ауысқан дермоидты киста (жылауық).
Осылардың ішінде өте қатерлісі пісіп, жетілмеген түрі. Ісіктің жиілігі барлық ісіктер арасында – 1,0%, ал сірнелі емес тіндерден шыққан қатерлі ісіктерде - 8,2% кездеседі. Аурулардың орташа жасы – 20-30 жылға тең.
Ана безіндегі б өгелме ісіктер
Ана бездеріне кез келген қатерлі ісік, бөгелме ісік бере алады. Бірақ солардың ішінде жиі беретін рактары:
· сүт безі,
· жатыр,
· асқазан мен ішек,
· қатерлі лимфомдар.
Жыныс бездеріндегі қатерлі ісіктерге шаққанда олардың 8,0% осы бөгелме ісіктерді құрайды. Аурулардың орташа жасы 40-тан аспайды. Біріншілік жыныс без рагымен бөгелме ісіктер бір-бірінен клиникалық тұрғыдан еш айырмашылықтары болмайды. Бұл ісікте, лютеин клеткалары көп болғандықтан, көбінде етеккірі тоқталып қалады. Екінші бір клиникалық ерекшелігі ісіктің екі жақты болып келуі жатады. Асқазан мен ішек рактарынан жыныс бездеріне жиі метастаз беретін асқазан рагы, оны Крукенберг бөгелме ісігі деп атайды.
|
|
|
Бөгелме ісіктің клиникалық белгілері ішке сары су жиналуына және жиналмауына тікелей байланысты, ал оның алғашқы өсу кезінде ешқандай клиникалық белгілері болмайды. Аурулар ісік асқынған кезде ғана шағымдана бастайды, оларға мыналар жатады:
· ағзада бір қолайсыздықты сезінуі,
· іштің төменгі бөлігіндегі ауырсыну сезімі.
Кейінгі белгі ісіктің көрші сау ұлпаларға, мүшелерге көшуінен туады.
· іш көлемі өсіп, шемендік пайда болады.
Бұл кезде тамаққа тәбет шаппайды, адам азады, терісі құрғап, ағза әлсірейді.
Шемендік кезде, үш негізгі клиникалық белгілер пайда болады.
Олар:
1- кеуде қуысында су жиналып (гидроторакс), ентігуі,
2- жамбас қуысында немесе іштің төменгі бөлігінен ісік түйінін аңғару,
3- шемендік.
Ісік қуықты қысса, онда кіші дәретке отыру жиіленіп кетеді. Кейде ретсіз ағзада етеккір келеді. Мүше қысылу тек қана қуықтан емес, сонымен қатар ішкі мүшелерден де (асқазан, ішек т.б.) болуы ықтимал. Ісік асқынғанға кіндіктен, үлкен шарбыдан бөгелме ісік табылады. Бұғана үсті лимфа бездерінен Вирхов бөгелме ісігі пайда болады.. Бөгелме ісіктер жатыр,-тік ішек аймағынан да байқалады.
Ісіктің алғашқы өсу сатыларында белгісіз жүруі, содан кейін оның өршуі, шемендіктің пайда болуы, кеш диагноз қойуға мүмкіндік жасайды. Сондықтан, ана без рагында, ісікті ерте анықтау, өте маңызды мәселе болып саналады.
Ана безіндегі рактың диагностикасы
Қазіргі таңда ана без рагын пәрменді ерте анықтайтын тәсіл жоқтың қасы. Ісіктің асқынуы, оның өршуі іш қуысының қабаты арқылы жүріп, содан кейін барып қан арқылы алыстағы мүшелерден бөгелме ісік шыға бастайды. Бұл кезде ісік 8,0% жағдайда дәл анықталынады.
Ана бездеріне кез келген қатерлі ісік, бөгелме ісік бере алады. Оның залалсыздығы, қарапайымдылығы, диагностикалық құндылығы тәжірибелік медицинада бірнеше рет дәлелденді. Қиындау жағдайда бұл әдістің компьютер жүйесіне қосылуы немесе магнитты-резонансты томографтың бірлесуі диагноз қоюды анағұрлым жеңілдетті. Жамбас қуысында ісік табылса, онда ол мынадай аурулар мен өзгерістерден ажыратылуы керек:
· жүктіліктен;
· без жылауығы мен жылауықты ісіктен (кистома),
· жатыр миомасынан,
· эндометриоздан.
Жыныс без рагындағы өзгерістер біріншілік, не екіншілік ісіктер екенін ажырату үшін, әуелі сүт бездерін, асқазан мен ішектерді және өкпені тексеру қажет. Асқынған жыныс без рагында зәр ағар қысылып, оның қызметі бұзылады, сондықтан урологиялық тексеру - экскреторлы урография жасау керек.
Дегенмен бұлардың бәрі қорытынды диагнозды бермеуі мүмкін; шешуші рөлді морфологиялық зерттеу анықтап береді. Ол үшін эндоскопиялық зерттеуарқылы, немесе лапаротомия жасап, ісіктен тікелей биопсия алу керек
Кейінгі кездерде, ісік іздері мен таңбаларын (маркерлерді) ағзадан іздеу - өте маңызды мәселе болып отыр. Бұл әдіс теоретикалық және тәжірибелік тұрғыдан келешекте пайдалы болады. Бұл жөнінен қазір де мынаны нақты айтуға болады:
Сарысулы сірнелі жылауық ісіктерде (кистомаларда) ісік маркерін (антиген Са 125) қаннан анықтауда, әдіс 88,8% жағдайда өте пайдалы, оң боп келеді. Бірақ, өкінішке орай бұл көрсеткіш ісіктің асқынған кезін көрсетеді, сондықтан диагностикалық құндылық алғашқы өсу кезеңдерінде шамалы ғана. Алайда, антиген Са 125 ісік қайтадан қозған кезде ғана, 97,0% жағдайда болжам дәл келеді.
Қаннан ісік антигенін және соған сәйкес қарсы денені (антитела) анықтау – келешектегі медицинаның борышы.
Ана безіндегі рактың бөгелме ісік беру үрдісі
Ана безіндегі рак тез өніп-өсіп, жақын арада бөгелме ісік береді. Бөгелме ісіктер, лимфа жүйесі арқылы, жамбас қуысындағы, қолқа тамыр маңайындағы, бұғана үсті лимфа бездеріне таралады. Ол қан тамырлары арқылы бауыр, өкпе, жалпақ сүйектерге бөгелме ісік береді. Жергілікті жерге ісік клеткасы «қону» арқылы да таралады. Бөгелме ісік беру жөнінен ана безі рагы, барлық қатерлі ісіктер арасында бірінші орында тұр.
Ана безіндегі ракты емдеу әдістері
Ең негізгі ем әдістеріне жататындар:
· хирургиялық,
· химиотерапиялық,
· сәулелі ем.
Операция жеке дара ретінде және кешенді әдіс түрінде қолданылады. Ісіктің барлық түрінде, іш қабатының терісін орталық лапаротомия жасау арқылы орындалады, оның себебі ол іш қуысындағы мүшелерді толық тексеруге және ісікті сылуға мүмкіншілік туғызады.
Егер қатерлі ісік болып шықса, онда жатыр және оның қосалқы мүшелері (экстирпация), бұған қоса үлкен шарбы да сылынып алынады. Кейбір жағдайда, көк бауыр, соқыр ішек, тоқ ішектің басқа да бөліктері де, бұған көрсеткіштері дәл келсе алынады. Іш перденің артындағы лимфа бездерін кейбір ғалымдар алып тастауды ұсынады, бірақ операцияның осындай көлемде жасалынуы, кішкене көлемде орындалған хирургиялық тәсілден айырмашылығы тым үлкен емес.
Операция көлемін тек лапаротомия кезінде, ішкі мүшелерге тексеру жүргізіп барып шешеді. Ол үшін міндетті түрде ісіктің өсу сатысын, патанатомиялық түрлерін, морфологиялық ерекшелігін ескеру керек.
Олар:
· науқас адамның жас ерекшеліктерін,
· ағзадағы қосарланған ауруларды,
· іш перденің және ондағы мүшелердің өзгерістерін,
· қандағы ісік таңбаларын (маркер).
Операциядан кейін берілген химиотерапия емдік нәтижені 7-10,0% жағдайда жақсартады. Мезонефроидты рактың І- өсу сатысында радикальды емнен кейін аурулардың бес жылдық өмір сүру мерзімі 69,0%, сірнелі ракта – 85,0%, муцинозды ракта 83,0%, ал эндометроидты ракта – 78,0% тең болған. Ал ісіктің пісіп, жетілмеген түрінде осындай көрсеткіштер 55,0%-ға төмендеген. Операциядан кейін міндетті түрде химиотерапия: мелфалан, цисплатин және қосарланып келетін бірнеше үлгідегі дәрілер (САР, СР) беріледі. Қурстың саны 6-дан кем болмауы тиіс.
Ісік асқынып кетсе, онда қосарланған, немесе кешенді ем қолданады. Бұл емдерді міндетті түрде алдын-ала операция жасалынып, немесе оның көлемін кемітіп, содан соң барып, химиопрепараттарды қолдану керек.
Осындай қолданған әдісте, ем пәрменді келеді, оның себебі:
· ісіктің негізгі көзі сылынса, онда қалған ісік бөлігіне қолданған дәрінің сезімталдығы ұлғаяды,
· қалған ісікте клетканың бөліну үрдісі жылдамдайды, сондықтан бұл жағдай химиопрепараттардың тиімділігін өсіреді,
· ісіктің көлемі кішірейген сайын оған әрекет ететін химиопрепараттардың курсы кемиді және дәрілерге деген төзімділік төмендейді,
· ісік кеміген сайын иммунологиялық белсенділік жоғарылай түседі,
· емге деген төзімділік бір қалыпқа түсе бастайды.
Ісіктің ең үлкен жерін алу, немесе сылуды циторедуктивты операция дейді. Осындай қолданған операция ісіктің ІІІ- өсу сатысында ғана пайдалы, ал енді IV- өсу сатысында, егер бауырда, өкпеде бөгелме ісік, не жалпы карциноматоз байқалса, онда операцияның пайдалылығынан зияндығы басым болады. Кейде циторедуктивты операция 1-3 курс химиотерапиядан кейінде, және де, ісік емнен кейін қайтадан жергілікті жерде қозса, оған операция жасауға мүмкіншілік туғанда да пайдаланылады.
Паллиативты операция науқастың ауыр жағдайын жеңілдету мақсатында, әсіресе оның өршуінен, асқынуынан іш жүрмей, «қатып» қалса қолданады.
Химиотерапия қазіргі таңда жыныс без рагында кең қолданыс табуына байланысты, ол стандарттық ем болып саналады. Тиімді дәрілер қатарына цисплатиндер жатады, ол айына бір реттен, 50мг/м2 есеппен беріледі. Жалпы емдік курс 6 шамасында; егер ол басқа платиндермен (карбоплатин) қосарланса, онда курстың саны 3-4-ке шейін кемиді. Қарт адамдарға мелфалан - 0,2мг/кг 15 күн, ол 28 күнде қайталанып, 6 курс беріледі. Платин дәрілерін циклофосфанмен де қосып береді. Қазір платиннің оксалиплатин деген жаңа түрі қолданыста жүр, бұл алдыңғыларға қарағанда анағұрлым тиімді және ағзаны уыттандыру қасиеті өте төмен. Тиімді дәрілердің саны жыл сайын көбеюде, оларға таксан тобына жататындар – доцетаксел, топотекан (гикамтин), этопозид, гемцитабин жатады. Гормонрецепторы белгілі жағдайда, тамоксифен қолданылады. Жаңа дәрілерден герцептинді атауға болады.
Бұрын химиотерпиямен емделінген ауруларда емнің нәтижесі 30,0% тең, ал енді оны алғаш рет қабылдап отырғандарда нәтиже 60-70,0% ауруларда тіркелген. Осылардың 15-20,0%-да толық нәтиже байқалып, 16,0%-ы бес жылға дейін өмір сүрген.
Сәуле әдісінің шырышты қабаттан пайда болған ісіктерде азда болса да тиімділігі бар, ал оның көмегі ісіктің І-ІІ өсу сатысында, операциядан кейінгі кезеңдерде болуы мүмкін, ал ІІІ-IV өсу кезінде сәуленің пайдасы жоқ, керісінше, одан асқынулар көп кездеседі. Сәуле химиотерапиямен бірге қолданады.
Ана без рагы және жүктілік
Жүктілік кезінде, көбінесе жылауықтар және жылауықты ісіктер қосарланып кездеседі. Жалпы жыныс без ісіктерінде оның қатерлі, қатерсіз екенін анықтау өте қиынға соғатындықтан, кез келген без ісігінде, егер ол жүктілікпен қосарланса, оның 1-3 айлық кезінде, операция қажет болады. Жүктілік одан әрі созылса, онда жылауық, немесе кистоманың «аяғы» бір орында қысылып, немесе бұралып кетуі мүмкін. Бұл жағдай жедел, тез медициналық көмекті қажет етеді. Ісіктің көлемі 10 см-ден аспаса, ол жұмсақтау болса, онда операциядан бас тартуға болады. Қатерлі ісікке күдік туған жағдайдың барлығында да, міндетті түрде лапаротомия жасау керек. Бұл кезде, ісік бір жақ безде қауіпсіз және бөгелме ісік жоқ болса, онда операция бір жағына жасалынады. Дисгерминомада, муцинді немесе түйіршікклеткалы ісіктерде кіші көлемдегі операция жасалынады да жүктілік бақылауға алынады. Ал егер киста (жылауық) ракқа ауысса, онда радикальды операция жасалынуы қажет.
Ана безі рагына болжамжасау үшін, азында мына үш мәселе шешілуі керек:
· ісіктің өсу сатысы,
· гистологиялық құрылысы,
· клеткалардың пісіп жетілу деңгейі белгілі болуы керек.
Операция жасалынса ол маңызды фактор. Тек көп факторларды сараптау арқылы болжам жасауға толық мүмкіншілік бар.
Жатыр түтікшелерінің рагы
Бұл рак, барлық гинекологиялық ісіктер арасында 0,3-тен 1,8%-ға шейін құрап тұр. Ол мишық пен ана безі жүйесінде гормондар мөлшері бұзылғанда байқалады. Аурулардың орташа жасы 55,7жыл.
Клиникасы, диагностикасы. Клиникалық тұрғыдан операцияға дейін диагнозды дәл қою өте қиын. Аурулардың шағымы сан-алуан; көбісі жыныс мүшелерінен неше түрлі-түсті қанды, сары сулы, іріңді т.б. шығындылардың барын айтады, немесе оқтын-оқтын іштің төменгі бөлігінде қайталанып тұратын ауырсыну сезімін білдіреді. Гинекологиялық тексеру кезінде (тік ішек арқылы) кіші жамбас қуысында көлденең орналасқан ісік түйінін табуға болады. Жыныс мүшелерінен шығынды сұйық, менопауза кезінде жиі сезіледі. Бұл кезде міндетті түрде жатыр қуысы қырылады, бірақ, кейде бірнеше рет қайталанған осындай қырындыдан ісік клеткасын табу қиынға соғады. Бұл көрініс ісіктің асқынуына әкеледі. Рентген арқылы (гистеросальпингография) кейде диагнозды қоюға болады. Бұдан басқа эндоскопиялық тәсіл (фаллоскопия) қолданады. Қорытынды шешім тек лапароскопия немесе лапаротомия кезінде ғана анықталады.
Макро және микроскопиялық құрылымы. Көбінде ісік түтікшенің орта жерінде немесе ампулярлы жағында орналасады.
Қолға ол сарысулы түйін ретінде сезіледі, алғашқыда беті тегіс, кейіннен беті адыр-бұдырланады. Ол жарылып немесе жарылмай-ақ көрші сау ұлпаларға ауысады. Бұл кезде ісік қозғалмай қалады. Гистологиялық құрылысы бірнеше түрлі келеді: аденокарцинома, эндометриозды аденокарцинома, шырышты-тінді рак, пісіп жетілмеген рак. Бөгелме ісіктер ана без рагындай пайда болады, оның өніп-өсуінде, дамуында ешқандай айырмашылық жоқ.
Емі – қосарланған немесе кешенді түрде жүреді; жалпы ол ана без рагындай, одан ешқандай айырмашылығы болмайды. Хирургиялық әдіс – жатыр экстирпациясы жасалынып, оған қоса қосалқы мүшелер және үлкен шарбы да бірге сылынады. Ісік жамбас қуысынан шығып кетпесе, онда операциядан кейін сәуле беріледі, оның мөлшері және химиотерапия ана без рагындай тәртіпте орындалады.
Дәріс қорытындысы:
1. Клиникалық белгілері арқылы ана безіндегі қатерлі, не қатерсіз ісік екенін ажырату қиын.
2. Ана бездері - жұп, пішіні өрік дәні сияқты, ұзындығы 3-4,0см, ені-2-2,5см, қалыңдығы-1-1,5см, салмағы- 6-8 гр.
3. Мүшенің негізгі қыртысты қабатында көптеген біріншілік және екіншілік көпіршіктер бірнеше даму деңгейде кездеседі (сары дене, оның қалдықтары).
4. Ана бездің үшінші ми қабаты дәнекер тіндерінен қалыптасқан, бұларда көптеген қан тамырлар мен жүйкелер орналасқан.
5. Ана безінде - тіршілікте өте маңызды аналық ұрық клеткасы өндіріліп, үнемі реттеліп және де, жыныстық гормондар шығып, олар бүкіл ағзаға тікелей әсерін тигізіп отырады.
6. Жер шары бойынша ана без рагының аурушаңдық көрсеткіші 6,5%ооо тең болса, соның 3,8%ооо өлімге ұшырайды.
7. Ана без рагының орташа аурушаңдық көрсеткіші Қазақстан бойынша 5,3%ооо тең.
8. Ең жоғарғы аурушаңдық көрсеткіші Шығыс-Қазақстан (6,6%ооо), Ақмола (6,7%ооо), Қарағанды (6,8%ооо), Павлодар (7,2%ооо), Қостанай (7,3%ооо) облыстарында және Алматы (6,6%ооо) мен Астана (6,2%ооо) қалаларында тіркелген,
9. Ең төменгі көрсеткіш Оңтүстік Қазақстан (3,0%ооо), Маңғыстау (3,1%ооо), Жамбыл (3,2%ооо), Қызылорда (3,9%ооо) Алматы (4,0%ооо) және Атырау (4,6%ооо) облыстарында анықталған.
10. Ана без рагы гормондарға тәуелді және соған байланысты болғандықтан, оған ағзаның репродуктивті қызметі ең шешуші рөл атқарады.
11. Ана без рагымен етеккірі тоқталар кездегі әйелдер жиі зақымданады.
12. Без қызметінің бұзылуы, жыныстық қатынаста тұрмайтын, бала көтермеген, бала таппаған әйелдерде, жоғары деңгейде, екі есе басымырақ байқалады.
13. Барлық ісіктер ішінде шырышты қабат эпителийінен шыққан ісіктер өте жиі, ал сары сулы жылауықты (киста) ісіктер 70,0% кездеседі.
14. Өніп-өсу заңдылығына сәйкес ана без рагы біріншілікті және екіншілікті болып кездеседі. Біріншілік ракта ешқандай алдын ала жылауық болмайды. Екіншілік ана без рагында жылауықтың ішкі қабатынан қатерсіз ісік қатерліге ауысады және ол бірнеше қуысты болып, үлкен деңгейге жетеді,
15. Сары сулы жылауық ісіктер - өте жиі кездеседі (70,0%).
16. Муцинозды ( ылайлы созылмалы суйық затты ) ісіктер - 6,6-7,0% жағдайда кездеседі,
17. Эндометроидты ісіктер - орташа есеппен 6,5% жағдайда тіркеледі.
18. Ұрық клеткасынан шыққан ісіктер – түйіршіктісторома-клеткалы ісіктер, барлық жыныс без ауруларының ішінде 1,9-2,0%- құрайды.
19. Текома - тека клеткалы ісік, 2,4% жағдайда кездеседі.
20. Дисгерминома - герминогенды ісіктердің ішінде өте жиі байқалады. Барлық ісіктер арасында 1,6%, ал қатерлі ісіктерге шаққанда 3,3%-ға тең болады. Бұл ісік әсіресе, жас қыздар мен әйелдерде тіркеледі.
21. Тератома – ісіктің қатерлісі, пісіп- жетілмеген түрі. Жиілігі барлық ісіктер арасында – 1,0%, ал сірнелі емес тіндерден шыққан қатерлі ісіктерде - 8,2% кездеседі.
22. Ана бездеріне кез келген қатерлі ісік, бөгелме ісік бере алады.
23. Операция жеке дара ретінде және кешенді әдіс түрінде қолданылады.
24. Ісіктің барлық түрінде, іш қабатының терісін орталық лапаротомия жасау арқылы орындалады,
25. Операциядан кейін берілген химиотерапия емдік нәтижені 7-10,0% жағдайда жақсартады.
26. Мезонефроидты рактың І- өсу сатысында радикальды емнен кейін аурулардың бес жылдық өмір сүру мерзімі 69,0%,
27. Сірнелі ракта – 85,0%, муцинозды ракта 83,0%, ал эндометроидты ракта – 78,0% тең болған.
28. Ал ісіктің пісіп, жетілмеген түрінде осындай көрсеткіштер 55,0%-ға төмендеген.
29. Химиотерпиямен емделінген ауруларда емнің нәтижесі 30,0% тең, ал енді оны алғаш рет қабылдап отырғандарда нәтиже 60-70,0% ауруларда тіркелген. Осылардың 15-20,0%-да толық нәтиже байқалып, 16,0%-ы бес жылға дейін өмір сүрген.
30. Сәуле әдісінің шырышты қабаттан пайда болған ісіктерде азда болса да тиімділігі бар, ал оның көмегі ісіктің І-ІІ өсу сатысында, операциядан кейінгі кезеңдерде болуы мүмкін,
31. ал ІІІ-IV өсу кезінде сәуленің пайдасы жоқ, керісінше, одан асқынулар көп кездеседі.
32. Сәуле жалғыз өзін емес химиотерапиямен бірге қолданады.
33. Жүктілік кезінде, көбінесе сары сулы жылауықтар және поликистозды ісіктер қосарланып кездеседі.
34. Кез келген без ісігінде, егер ол жүктілікпен қосарланса, оның 1-3 айлық кезінде, операция қажет болады.
35. Жүктілік одан әрі созылса, онда сары сулы жылауық, немесе поликистозды ісіктің «аяғы» бір орында қысылып, немесе бұралып қалса, онда тез медициналық көмекті қажет болады.
36. Ісіктің көлемі 10 см-ден аспаса, ол жұмсақтау болса, онда операциядан бас тартуға болады.
37. Жатыр түтікшелерінің рагы, барлық гинекологиялық ісіктер арасында 0,3-тен 1,8%-ға шейін құрайды. Ол мишық пен ана безі жүйесінде гормондар мөлшері бұзылғанда байқалады.
38. Жатыр түтікшелерінің рагының емі – қосарланған немесе кешенді түрде жүреді; жалпы ол ана без рагындай, одан ешқандай айырмашылығы болмайды.
39. Хирургиялық әдіс – жатыр экстирпациясы ретінде жасалынып, оған қоса қосалқы мүшелер және үлкен шарбы да бірге сылынады.
№33дәріс
Қынап рагы
Кіріспе. Қынапта рак ауруы біріншілік және бөгелме ісіктіекіншіоік түрі болып кездеседі. Біріншілік рак әйелдер жыныс мүшелеріндегі қатерлі ісіктердің 1-2%- құрайды, да бөгелме ісікті рак бұған қарағанда жиірек байқалады. Figo ережесі бойынша, жатыр мойынында және қынапта жайылмалы клеткалы рактар болса, онда ол жатыр мойынынан тараған болып саналады. Ал вульва мен қынап ракпен бірдей зақымданса, онда ол вульва ісігінен тараған болып есептелінеді. Науқастардың жиі кездесетін орташа тобы 50-60 жас аралығында
Қынаптың анатомиясы
Қынап – бұлшық етті, созылмалы келетін түтікше. Ол кіші жамбастың ортасында орналасқан. Қынап алдынан, төменнен, артынан және үстінен майысып, қыздық пердесінен басталып жатыр мойынына дейін созылады. Ұзындығы 7-8 см, артқы қабырғасы алдына қарағанда 1-2 см ұзындау. Қынаптың ені 2-3 см, төменгі жағы үстіңгі жағына қарағанда тарлау келеді. Оның алдыңғы және артқы қабырғалары көлденең кесіндісінде, бір-бірімен жанасып Н-сияқты боп тұрады. Қынаппен қосылған жерлерінде жатыр мойыны доға сияқты күмбезденеді, оның төрт күмбезі бар – алдыңғы, артқы, оң жақ және сол жақ. Артқы күмбез алдыңғыға қарағанда тереңірек және кеңірек келеді, мұнда жыныстық қатынас кезінде ұрық сұйығы (сперма) жиналады да, ондағы ұрық клеткалары (сперматозоидтар) сыртқы жатыр мойынындағы тесік арқылы, жатыр денесіндегі қуысқа барады. Үстіңгі жағынан қынап қуықтан, артқы жағынан тік ішектен май қабаты арқылы ажырап тұрады. Мұнда қан-лимфа тамырлары, жүйке талшықтары орналасқан. Төменгі жақта аралық және жоғары жақта зәрағар өтеді.
Май қабатының астында бұлшық еттер екі деңгейлі бағытта, оның сыртқысы тік бағытта да, ішкісі – қынапты айнала қоршап орналасқан. Бұлшық еттер қабатының іш жағы шырышты қабатпен жабылған, ол ақшыл-сарғыштау түсті, алдыңғы және артқы жағынан салбырап тұрады. Қан айналымы қынаптың жұп артериялары мен жатыр, ортаңғы тік ішек және ішкі жыныс артерия талшықтарынан қорек алады. Жүйкеленуі жоғары жағынан жатыр – қынап жүйке байланыстарынан, төменгі жағынан – жыныс жүйкесімен қвмтамасыз етіледі.
Қынап рагының патологиялық анатомиясы
Қынап рагы патанатомиялық түріне сәйкес ісік:
· экзофитті,
· эндофитті, ойық жаралы,
· жайылмалы, болып келеді.
Гистологиялық құрылысына байланысты ісік көбінесе жайылма клеткалы және безді рак боп кездеседі.
Ісіктің пйда болу себептері шынайы анықталған емес, ал патогенезіне келетін болсақ, онда мына жағдайлардың жеке немесе қосарланып келуі ерекше маңызды:
· дистрофиялық және инволютивтік (кері кету) өзгерістердің гипоэстрогенемиямен сыбайласуы, қарт кездегі қынап қабынуы,
· тұмау және папиллома вирустары,
· жамбас қуысындағы мүшелердегі ракта сәулелі емді қабылдауы,
· иммунологиялық төзімділіктің төмендеуі.
Қынап рагының қауіп-қатерлі тобы
Көбінде 50-60 жастағы әйелдерде қауіп-қатерлі жағдайлар кездеседі.
Олар:
· қынаптың созылмалы түрде тітіркенуі,
· жатырдың қосалқы мүшелері мен қынаптың сыртқа төмен түсуі,
· дистрофиялық және инволютивтік өзгерістері,
· тұмау және папиллома (кондилома) вирустары,
· сегіз апталық жүктілікке дейін эстроген (диэтилстильбэстрол) қабылдауы,
· жатыр мойын рагы бойынша сәулемен емделгенде.
Қатерсіз ісіктер (фиброма, миома, фибромиома, түймешіктер) – сирек кездесетін аурулар. Бұларға қарағанда жиі тіркелетін сарысу жиылған жылауықтар. Кейінгісі жас әйелдерде, белгісіз жүреді, тек профилактикалық тексеру кезінде байқалады. Қортынды диагноз тек гистологиялық зерттеуден кейін ғана анықталады. Емі – хирургиялық тәсіл.
Рак алды фонды өзгерістерге: лейкоплакия (ақ дақ), эритроплакия (қызыл дақ) және дисплазиялар жатады. Дисплазия - морфологиялық түсінік, оның көрінісі жеңіл, орташа және ауыр түрде болып кездеседі. Клиникалық көріністі лейкоплакия, эритоплакия береді. Бұлардың бәрін хирургиялық әдіспен емдейді (химиялық, лазерлі, коагуляция, криодеструкция).
Қынап рагының жіктелуі
0 - сатысы- жайылма рактың алды (in Situ)
І- сатысы- ісік, 2 см-ге шейін, шырышты қабаттан тыс шықпаған, бөгелме ісігі жоқ,
ІІ- сатысы- ісік, І- сатысындай, қынаптың жанынан шыққан, жамбас сүйектеріне жетпеген,. аймақтық бөгелме ісігі жоқ.
ІІа - сатысы- ісік, қынаптың жанындағы жайылма жамбасқа жетпеген, аймақтық бөгелме ісігі жоқ.
ІІІб - сатысы- ісік, қынаптың жанындағы жайылма жамбасқа жетпеген, аймақтық бөгелме ісігі бар.
IVа - сатысы- ісіктің көрші мүшелерде (зәр ағарда, қуықта, тік ішекте) бөгелме ісігі бар.
IVб - сатысы- аймақтық және алысқы мүшелерде бөгелме ісігі бар.
Қынап рагының TNM жүйесі бойынша жіктелуі
Т- алғашқы ісік.
Tis –рак in Situ.
T0 – ісік, анықталмаған,
T1 – ісік, қынап қабырғасынан шықпаған.
T2 – ісік, қынаптан шығып, жамбас сүйектеріне жетпеген.
T3 – ісік, жамбас сүйектеріне шейін жеткен.
T4 – ісік, қуыққа, тік ішекке жеткен, немесе жамбас қуысынан шығып кеткен.
N-аймақтық лимфа бездері
N0 – бөгелме ісігі жоқ.
N1 – бір жағында бөгелме ісігі бар.
N2 – екі жағында бөгелме ісігі бар.
N3 –түйдектелген бөгелме ісігі бар.
M-алыстағы метастаздар
M 0 – алыста бөгелме ісігі жоқ.
M 1 – алыста бөгелме ісігі бар.
Қынап рагының эпидемиологиясы
Қынап рагы - ә йелдердің жыныс мүшелерінің арасындағы қатерлі ісіктің 1-2,0% құрайды, ол өте сирек кездеседі. Әйелдердің кез келген жас тобында, әсіресе 50-60 жас аралығында жиі тіркеледі.
Қынап рагының клиникасы
Қынап рагының алғашқы өсу сатысында ешқандай белгі болмайды. Ал клиникалық дамыған кездерде қынаптан қанды су, сұйықты ақ етеккір шығады. Қан өз бетінше, немесе жараға тиген кезде пайда болуы мүмкін. Асқынған кездерде ауырсыну сезімі, көрші сау мүшелердің қызметтері бұзыла бастайды: зәр шығуы жиілеп, нәжістің қиналып жүруі, аяқтың ісінуі.
Қынап рагының диагностикасы
Қынап рагы дамыған кезде оны анықтау онша қиыншылық туғызбайды Тексеру кезінде Куско айнасын қолдануға болмайды, ол қан ағызуы мүмкін. Сипап көргенде, ісік түйіні қатты, беті тегіс емес, айналасындағы сау ұлпаларға ісік бірден көшеді, ол кезде олардың тығыздық қатайады. Жараның шекарасы көмескіл келіп, жағалары қатайып шығып тұрады, түбі іріңді қабықпен жабылады. Дисплазиялардан ажырату үшін кольпоскопия жасап, цитологиялық, морфологиялық зерттеулер жүргізіледі.
Қосымша мына әдістер қолданады:
· цистоскопия,
· экскреторлы урография,
· радиоизотопты ренография,
· ректороманоскопия,
· радиоизотопты лимфография,
· Кеуде қуысын рентгенге түсіру.
Бөгелме ісіктерді дәлелдеу мақсатында жатыр қуысы мен мойын өзегін бөлек қырнайды, аналық және сүт бездерін тексереді.
Қынап рагын басқа аурулардан ажырату керек.
Олар:
· қынаптағы кез келген жалақтар, ойық жаралар,
· мерез, туберкулез,
· үшқір кондиломалар (папилломалар),
· эндометриоз,
· бөгелме ісіктер.
Қортынды диагноз цитологиялық, гистологиялық зерттеулерден кейін шешіледі.
Қынап рагының емдеу әдістері
Олар:
· хирургиялық,
· қосарланған (сәулемен),
· кешенді.
Тиімді емдеу жоспарын түзген кезде мыналарды ескеру керек:
Олар:
· дерттің өсу сатысын,
· орналасқан жерін,
· айналасындағы сау ұлпа мен тіндердің, жалпы ағзаның жағдайларын.
Жайылмалы емес рак, жайылмалы ракқа қарағанда 10-12 жыл бұрын ерте анықталынады. Ол қынаптың үстінгі бөлігінде орналасады және 50% жағдайда бірнеше түйін тастайды. Морфологиялық құрылыстары жөнінен дисплазиядан айырмашылығы болмайды (ісік жатыр мойынында орналасса).
Жайылмалы емес рактың емдері:
· лазермен күйдіру, немесе криодеструкция дасау,
· хирургиялық әдіс (сау ұлпаға жақын кесу),
· 10-14 күн ішінде 5% - 5 -фторурацил майын, күніне 5,0 гр-нан, егер ем жартылай әсер етсе, онда 3 айдан кейін қайтадан қайталанады (№-5). Ем әсер етпесе, онда операция, немесе сәулемен емдеу керек.
Жайылмалы рак экзофитты, эндофитты және аралас түрлі болып, қөбінде ойық жара тәріздес келеді. Ол тез қанайды және көрші ұлпаларға тез арада жайылады.
Морфологиялық құрылысыжөнінен көбінесе жайылма клеткалы, одан кейінгі жиілікте безді рак (аденокарцинома) болады. Кейде осы екеуі де араласып келеді. Ең соңында, жиілігі жөнінен саркома және меланома орналасады.
Қынап рагының өсу сатысына сәйкес емі
І- сатысында, қынап ішінен сәуле беріледі.
ІІ- сатысында, қынап ішінен және сыртынан қоспалы сәуле шоқтарын қолданып, қосымша аймақтық лимфа бездері қамтылады.
ІІІ- сатысында, қынап ішінен және сыртынан қоспалы сәуле әдісі орныдалады. Ем нәтижелі болса, онда шап-сан лимфа бездері операция жолымен сылынады,
ІV- сатысында, паллиативті кешенді ем: сәуле мен химиотерапия (блеомицин, проспедин, циклофосфамид, оливомицин, фторурацил) қолданылады.
Сәуле әдісі қынап рагында ең негізгі ем болып саналады, ол әр ауруға жекеленген жоспармен 90,0% жағдайда жүргізіліп, тек 10,0%-да операция жасалынады.
Қынаптың безді рагы өте сирек (1,5-2,0%) кездеседі. Көбінесе эстроген препараттарын алған адамдар да байқалады.
Клиникасы – қынаптан қан кету, немесе сарғыш түсті сұйықтың шығуы. Зәр мен нәжістің шығуы бұзылуы мүмкін. Асқынған кезде бүйрек қызметі нашарлайды, аяқ ісінеді, жамбас лимфа бездері зақымданады.
Қынаптағы меланома көбінесе қалдардан дамиды. Аурулардың орташа жасы 55,0 жас (22-ден 83-ке шейін). Меланома қынаптың алдыңғы қабырғасында (45%) және төменгі бөлігінде (58%) қалыптасады. Ісік жұқа шырышты қабаттан қара, немесе көкшіл түсті болып көрініп тұрады, 1 см-ден 8 см-ге шейін өседі де, оның 5% жағдайда пигмент болмайды. Ісік түйінінің айналасында тәжілері болып, ол көбінесе өзі жараланады. Тері меланомасының таралуы сияқты, Кларк әдісімен өсу деңгейі анықталынады.
Қынап саркомасы тек 5 жасқа дейінгі қыздарда кездесіп, өте қатерлі тұрде жүреді де, жүзім сияқты көрініп тұрады, тез арада қуық, зәрағар және жатыр мойыны зақымданады. Сирек кездесетін ісік. Клиникасында қан кету, бел ауруы болады. Ересек 50-60 жастағы әйелдерде, түйінді және жайылмалы түрінде ісік сирек байқалады. Қан тамырлары арқылы өкпеге, ал лимфа жүйесімен шап-сан, жамбас лимфа бездеріне бөгелме ісік бередіі.
Емі: қоспалы сәуле әдістері мен полихимиотерапия (блеомицин, проспедин, платидиам, винкристин, адреамицин, циклофосфан). Болжам өте нашар.
Қынаптағы бөгелмелі ісігі көбінесе жатыр денесі мен мойынындағы ісіктерде кездеседі. Сәуле әдісінен кейін, бұдан 6-30 жыл бұрын емделсе, онда өз алдына бөлек ісік болуы ықтимал. Ол безді рак болса, көбінесе ол эндометрий рагынан тарайды, мұндайда оның орналасқан жерінен аңғаруға болады. Эндометрий рагы қынаптың төменгі бөліктеріне бөгелме ісік береді. Бұдан басқа қынапқа жиі бөгелме ісік беретін бүйрек рагы.
Қынап рагы көрші мүшелерге тікелей өсу арқылы тарайды, немесе лимфа тамырлары арқылы ауысады. Ісік қынаптың төменгі жерінде орналасса, онда ол шап-сан аймақтық лимфа бездеріне таралады, ал жоғары немесе орта жағында біткен ісіктерде жамбас лимфа бездері зақымданады. Алыстағы мүшелерде бөгелме ісіктер қынап рагы өршігенде, асқынғанда байқалады.
Болжам. Бес жылдық өмір сүру мерзімі І- сатысында 70-87,0%, ІІ- сатысында – 50-78,0%, ІІІ- сатысында – 25-40,0%, ал 1V- сатысында – 0-22,0% тең болады.
Диспансерлік бақылау жалпы ережеге сай орындалады.
Дәріс қорытындысы:
1. Қынапта біріншілік рак ауруы және бөгелме ісіктіекіншілік түрі болып кездеседі.
2. Біріншілік рак әйелдер жыныс мүшелеріндегі қатерлі ісіктердің 1-2%- құрайды да, бөгелме ісік жиірек кездеседі.
3. Қынап рагы экзофитті, эндофитті, ойық жаралы және жайылмалы, болып келеді.
4. Гистологиялық түрі - жайылма клеткалы және безді рак.
5. Ісіктің пйда болуына: дистрофиялық және инволютивтік өзгерістердің гипоэстрогенемиямен қосарлануы, папиллома вирустары, жамбас қуысындағы мүшелердегі ракта, сәулелі емді қабылдауы және иммунологиялық төзімділіктің төмендеуі әсерлерін тигізеді.
6. Қатерсіз ісіктер (фиброма, миома, фибромиома, түймешіктер) – сирек кездеседі.
7. Рак алды фонды өзгерістерге: лейкоплакия (ақ дақ), эритроплакия (қызыл дақ) және дисплазиялар жатады.
8. Қынап рагының алғашқы өсу сатысында ешқандай белгі болмайды. Ал клиникалық дамыған кездерде қынаптан қанды су, етеккір сиақты ақ сұйықтық шығады.
9. Қынап рагының емдеу әдістеріне - хирургиялық, қосарланған (сәулемен) және кешенді ем жатады.
10. Жайылмалы емес рак, жайылмалы ракқа қарағанда 10-12 жыл бұрын ерте анықталынады.
11. Жайылмалы ракэкзофитты, эндофитты және аралас түрлі болып, қөбінде ойық жара тәріздес келеді.
12. Қынап рагының І- сатысында, қынап ішінен сәуле беріледі. ІІ- сатысында, қынап ішінен және сыртынан қоспалы сәуле шоқтарын қолданып, қосымша аймақтық лимфа бездері қамтылады. ІІІ- сатысында, қынап ішінен және сыртынан қоспалы сәуле әдісі орныдалады. Ем нәтижелі болса, онда шап-сан лимфа бездері операция жолымен сылынады, ІV- сатысында, паллиативті кешенді ем: сәуле мен химиотерапия (блеомицин, проспедин, циклофосфамид, оливомицин, фторурацил) қолданылады.
13. Қынаптағы меланома көбінесе қалдардан дамиды.
14. Қынап саркомасы тек 5 жасқа дейінгі қыздарда кездесіп, өте қатерлі тұрде жүреді де, жүзім сияқты көрініп тұрады, тез арада қуық, зәр ағар және жатыр мойыны зақымданады.
15. Қынаптағы бөгелмелі ісігікөбінесе жатыр денесі мен мойынындағы ісіктерде кездеседі.
16. Қынап рагы көрші мүшелерге тікелей өсу арқылы тарайды, немесе лимфа тамырлары арқылы ауысады.
17. Бес жылдық өмір сүру мерзімі І- сатысында 70-87,0%, ІІ- сатысында – 50-78,0%, ІІІ- сатысында – 25-40,0%, ал 1V- сатысында – 0-22,0% тең болады.
№34- дәріс
Трофобласты ауру
Кіріспе. Трофобласты ауру - ұрық клеткасынан дамитын ісік, оның өзіндік ерекшеліктері бар, бірақта олардың осы күнге шейін жиілігі туралы нақты мәлімет жоқ. Оның себебі кейбіреулер бұл ауруды жүкті әйелдердің санымен байланыстырады, ал кейбіреулері бала туған адамдардың санына шағады. Осындай пікірлер аурудың пайда болу себептерінде де бар. Екінші бір ерекшелік – ауру химиотерапияға өте сезімтал. Бұдан 40-50 жылдай бұрын радикалды ем ретінде операция қолданса, қазіргі кезде ісікке қарсы дәрілер өте тиімді.
Трофобласты ауру топ құрамына: ұрықтың көпіршік тығыны, жайылмалы тығын, қатерлі тығын, хорионкарцинома және бала жолдасының (планценттің) орнындағы трофобласты аурулары жатады. Тұқым ұрығының бөліктеріндегі (хорион) қалыпты көпіршіктердің ісік ауруына шалдығу кезінде, бірінен соң бірі пайда болып тұратын патологиялық өзгерістер қалыптасады және сол өзгерістердің арқасында жаңа биологиялық, клиникалық көріністер пайда болады. Бұл трофобласты ауру - ісік ауруы, немесе соған апаратын өспе деп қаралуы керек. Бұл ауру тұқым ұрығының ауытқуынан болады, яғни тұқым біткенде оның бөлшектерінде қатерлі ісік пайда болады, ол жатырға еніп, бөгелме ісік береді. Трофобласты ауру, тек жүктілікпен, абортқа тығыз байланысты.
Трофобласты аурудың эпидемиологиясы
Трофобласты ауру – сирек кездеседі. Оның нақты жиілігі қазіргі таңда белгісіз. Жалпы мәлімет бойынша әр 1000 бала босанғанда бір рет ұрықтық көпіршік тығыны пайда болады. Жер шарында жылына 126 миллион бала туылып, оның 126 000-сында әйел көпіршік ауруымен аурады. Әр 100 000 аборттан, немесе бала туғаннан кейін, екі әйелде хорион рагы анықталады. Статистикалық мәліметтерге сүйенсек трофобласты ауру бірқалыпты деңгейде дамыйды. Ол әйелдердің жыныс мүшелерінің ісік аурында 0,1-3,6% жағдайда тіркеледі. Әр жылда 20 000 трофобластикалық ауруға химиотерапия беріледі. Осы аурулардың 80,0%-ында көпіршік ауруы, оның 5,0% -ында хорион рагы болған. Хорион, трофобласты аурулардың сыртартпасында, 50,0% көпіршік ауруы, 25,0% аборт, 20,0% мезгілсіз бала босану, 5,0% жатырдан тыс жүктілік болып отырған. Кейбір эпидемиологиялық жұмыстар географиялық, этникалық айырмашылықтардың бары анықталған және бұл ерекшеліктер әйелдердің салауатты өмір сүру дәстүрі мен әлеуметтік-экономикалық жағдайымен байланысты болған.
Америкада, әр 600-2000 жүктілікте, ал Еуропада – 2000-3000 жүктілікте бір көпіршік ауруы байқалады. Латын Америкасында әр 10 000 жүктілікте 0,2 ауру кездессе, ал Жапонияда - 0,83-ке тең болып, бұл көрсеткіш 4,2 есе жоғары болған.
Азия және Оңтүстік-Шығыс елдерінде, Еуропаға қарағанда, бұл ауру өте жиі тіркеледі, соның ішінде – 70,0% трофобласты ауру, ал 42,0%) жағдайда хорионкарцинома анықталған. Жер шары бойынша болжам ретінде 150 000 әйел жыл сайын трофобласты аурумен зақымдануы мүмкін. Сондықтан, бүл ауруды сирек кездесетін ісік деп қарамау керек. Егер бұл ауруды тек репродуктивті қызметі сақталған әйелдерде болатындығын ескерсек, онда осы проблема өте мыңызды болып саналады. Оның себебі ол медициналық, әлеметтік мәселелерге, әсіресе, ана мен баланың, жанұяның, медициналық реабилитациясын шешетін жағдайларға, тікелей қатысы бар.
Хорионкарцинома тек жүкті болған әйелдерде кездеседі және бала туған сайын оған шалдығу қаупі жоғарлайды. Жүктілік үрдісі бұзылған кездерде, мынандай заңдылық байқалады. Әйел бір рет аборт жасаса - хорионкарцинома қаупі 21 есе, екі рет түсік тастаған әйелде - 32 есе, үш рет бұзылған жүктілікте 34 есе өседі. Көпіршік тығын (пузырный занос) ауруы, хорионкарцинома алдында 29,0% дан 83,0%-ға шейін кездесіп отырады. Бүған қарағанда көпіршік тығын ауруы негізгі қауіп-қатерлі топ белгісі. Қалыпты бала босанудан көпіршік ауруы, хорионкарциномаға 1000 есе қауіпті болады.
Кейінгі жылдарда хорионкарциномада иммундық жүйенің әлсірейтіндігі толық дәлелденген. Қалыпты бала босанғанда хорионкарцинома ұрықтың дұрыс қалыптаспауынан болады. Қан топтарының түрлері, өмір сүру мен салт-дәстүрінің бұзылуы, тағамдану ережелерінің, темекінің, мамандықтың, білім деңгейлерінің және дене салмағының бірқалыпта болуы т.б. себептердіңешқандай әсерлері анықталмаған. Тек жүктіліктің көпіршік тығын ауруымен асқынуы, бұған тұқым қуалаушылықтың, кеш бала көтерудің және эндемиялық аймақтың тікелей ықпалы байқалады. Хорионкарцинома тұқым клеткасының кемістігінен болады, ал ол неге солай болатындығы әлі толық зерттелінбеген. Дұрыс тағамданбау, генетикалық өзгерістер, жүктіліктен сақтану, вирустық жұқпа, ұрықтану кезінде фолликулярлық үрдістің ұзаруы және осыған лютейндік кезеңнің сәйкес келмеуі сияқты нәрселердің жанама, немесе тікелей әсерлері болуы мүмкін.
Трофобласты аурулардың жіктелуі
1. Синцитиома, немесе синцитиалды эндометрит, эндометрий мен миометрийдің қабынуы, бұларда трофобласты элементтердің болуы, бірақ қатерлі қауіп төменгі деңгейде жүреді.
2. Ұрықтың көпіршік тығыны (пузырный занос), ол тұқым клеткаларының жүзім сияқты өзгеруі, мұндағы әр көпіршік ол хорион элементтерін ұстайды және ол ісінеді, қантамырлары өзінен-өзі жойылып кетеді. Кейбір кездерде трофобласты (ұрық) клеткаларда полиморфизм байқалады және қалай болса солай ретсіз орналасады.. Ұрықтың көпіршік тығыныекі түрлі: толық және толық емес болып келеді. Толық түрінде тұқым клеткасы болмайды және ісіну, бала жолдасының клеткалары ұлғайады, соның салдарынан қантамырлары кішірейіп, тартылып қалады. Толық емес түрінде - тұқым клеткасы сақталады, бірақ ол ерте өліп қалады.
3. Жайылмалы тығын түрінде, ісік клеткалары миометрийге көшіп, бөгелме ісік беруі ықтимал.
4. Хорионкарцинома –трофобластың екі қабаттарынан шыққан рак ауруы. Ұрық өлі тууы мүмкін, немесе жүктілік ерте бұзылады, көбінесе қан кетуге байланысты аборт жасалынады.
Ұрықтың көпіршік тығын ауруының клиникасы,
Көбінесе, ұрықтың көпіршік тығынауруы, кенеттен жатырдан қан кету арқылы білінеді, мұны жүктіліктің бұзылысы деп танылып, оны өз бетінше болған түсік деп, әйелді гинекологиялық бөлімге жібереді. Ол жерде әйелге аборт жасалынып болған соң, ұрықтың көпіршік тығынауруы екені кездейсоқ жағдайда анықталып, диагноз қойылады. Қан кетуден де, басқа белгілері болады.
Олар:
· іштің төменгі бөлігіндегі ауырсыну сезімі,
· жатыр көлемінің, жүктілік мерзіміне сәйкес келмеуі,
· жүктілік ке
