Rynek regulowany Zakres i formy regulacji

Wolny rynek to rynek, na którym ceny ustalają się w wyniku swobodnej gry popytu i podaży.

Mówiąc p rynku regulowanym, mamy zwykle na myśli rynek regulowa­ny przez państwo.

Rynek regulowany przez państwo to rynek, na którym stosowane są następujące formy interwencji państwa:

a) kontrola (regulacja) podaży,

b) kontrola (regulacja) popytu,

c) kontrola (regulacja) cen.

Narzędziami kontroli podaży są np. licencje na produkcję określonych artykułów, cła i ograniczenia ilościowe importu, podatki i dotacje, przepisy administracyjne regulujące działalność gospodarczą, a także produkcja dóbr i usług przez przedsiębiorstwa publiczne. Narzędziem kontroli popytu są podatki, zamówienia państwowe, różne formy reglamentacji itp.

Podstawowe narzędzia kontroli popytu i podaży, w tym podatek od towarów i usług, zostaną omówione w rozdziale 11, poświęconym roli państwa w gospodarce. W tym miejscu ograniczymy się do omówienia kontroli cen.

Kontrola cen

Kontrola cen przez państwo może przybierać jedną z następujących postaci:

- ceny urzędowe (np. ceny energii elektrycznej, czynsze za mieszkania
kwaterunkowe),

— ceny maksymalne i minimalne.

Ceny urzędowe ustalane są w odniesieniu do dóbr i usług powszech­nego użytku, dostarczanych przez przedsiębiorstwa publiczne lub prywatne. Ich celem jest ochrona interesów konsumentów lub producentów bądź zapewnienie odpowiednich dochodów budżetu państwa. Ceny minimalne (gwarantowane) stosowane są zwłaszcza w skupie artykułów rolnych w celu zapewnienia odpowiednich dochodów producentom. Ceny maksymalne mają zastosowanie w handlu detalicznym w zakresie podstawowych produktów żywnościowych (chleb, mleko, cukier), niektórych leków, środków higieny itp.). Ich celem jest ułatwienie dostępu do tych dóbr ludziom uboższym.

Cenę minimalną ilustruje rys. 2.7. Wprowadzenie ceny minimalnej na poziomie P-i powoduje powstanie nadwyżki podaży wynoszącej AB. Nad­wyżkę tę musi wykupić rząd po zagwarantowanej przez siebie minimalnej cenie. Budżet państwa poniesie w związku z tym koszty, których sumę wyraża pole QiQ₂BA. Jeżeli rząd odsprzeda następnie na wolnym rynku zakupioną nadwyżkę tego produktu po nieco niższej cenie, zmniejszy to ostateczną sumę kosztów finansowych związanych z wprowadzeniem gwa­rantowanej ceny.

Cenę maksymalną ilustruje rys. 2.8. Jeżeli rząd ustali maksymalną cenę sprzedaży danego towaru na poziomie P_v to efektem będzie nadwyżka popytu wynosząca AB. Aby w tej sytuacji zapewnić wszystkim konsumentom choćby ograniczoną ilość danego produktu, rząd będzie zmuszony do zastosowania mniej lub bardziej drastycznych metod reglamentacji zakupów.

Aby pułapy cen były skuteczne, cena maksymalna musi być wy­znaczona poniżej ceny równowagi, a cena minimalna — powyżej ceny równowagi. Przy zastosowaniu ceny maksymalnej powstaje niedobór, który państwo musi uzupełnić z własnej produkcji, własnych rezerw lub z importu bądź zastosować reglamentację (bony towarowe). Przy zastosowaniu ceny minimalnej powstaje nadwyżka, którą państwo musi zaabsorbować, np. przez zamówienia państwowe.