2018-02-20
1457
2.Ортаңғы бұлшықеттер, немесе тіласты сүйегінің бұлшықеттері:
а)одан жоғары жататын бұлшықеттер (mm.mylohyoideus, digastricus, stylohyoideus, geniohyoideus);
б)одан төмен жататын бұлшықеттер(m.sternohyoideus, sternothyroideus, thyrohyoideus, omohyoideus);
3.Терең бұлшықеттер:
а)қабырғаларға бекитін бүйір бұлшықеттері(mm, scalenі anterior, mediale еt posterior);
б)омыртқа алдындағы(m, longus colli,m, longus capitis; m, rectus capitis anterior et lateralis).
Беткей бұлшықеттер.
1. Мойынның теріасты бұлшықеті,m, platysma,тікелей тері астында, шандырдың үстінде жұқа табақша түрінде жатады.
Қызметі.мойын терісін тартып, бұлшықет теріасты веналарын қысып қалудан сақтайды,бет қимылында маңызы бар, езуді төмен қарай тарта алады.
2.Төс-бұғана-емізікті бұлшықет,m.sternocleidomastoideus, алдыңғы бұлшықеттің астында орналасып, одан мойын шандыры арқылы бөлінеді. Ол төстің тұтқасынан және бұғананың төстік шетінен басталып, емізік тәрізді өсіндіге және шүйде сүйектің linea nuchae superior-ына бекиді.
Қызметі.Біржақты жиырылғанда бұлшықет омыртқа жотасының мойын бөлімін өз жағына қарай қисайтады, сонымен қатар бір мезгілде басты көтеріп, бетті қарама-қарсы жаққа қарай айналдырады.
Ортаңғы бұлшықеттер.
1.Жақ-тіласты бұлшықеті, m.mylohyoideus, жақ-төменгі жақсүйектің linea mylohyoideus-ынан басталып, иектің ішкі жағынан тіласты сүйегінің денесіне қарай орта сызықпен екі mm.mylohyoideа арасындағы шекара бойымен созылып жатқан сіңірлі жікте,raphe, аяқталады.
2.Қосқарыншалы бұлшықет,m. digastricus, дөңгелек аралық сіңірмен қосылған екі құрсақшадан тұрады.
3.Біз-тіласты бұлшықет, m, stylohyoideus, самай сүйегінің processus styloideus-інен тіласты сүйегінің денесіне түсіп, екі шоғырмен қосқұрсақ бұлшықетінің аралық сіңірін қаусырып алады.
4.Иек-тіласты бұлшықеті, m, geniohyoideus,raphe-нің бүйір жағынан m.mylohyoideus үстінде жатады, төменгі жақсүйектің тіласты сүйегінің денесіне дейңн созылып жатады.
Терең бұлшықеттер.
1.Алдыңғы сатылы бұлшықет,m. scalenus anterior
2.Ортаңғы сатылы бұлшықет, m. scalenus medius
3.Артқы сатылы бұлшықет, m. scalenus posterior
4.Мойынның ұзын бұлшықеті, m. longus colli m, longus capitis
5.Бастың ұзын бұлшықеті,m. longus capitis
1.2.2.Ауыз қуысы: қабырғасының құрылысы, бөлімдері, Еріндер, ұрт, қызыл иектің құрылысы.
Ауыз қуысы, cavitas oris, екі бөлімге бөлінеді: ауыз алды, vestibulum oris, және нағыз ауыз қуысы, cavitas oris propria. Ауыз алды деп сыртынан еріндер мен жақтар арасындағы, іш жағынантістер мен қызыл иектер арасындағы кеңістікті айтады. Ауыз тесігі,rima oris, арқылы ауыз алды сыртқа ашылады.
Еріндер, labia oris, сыртынан терімен, іш жағынан шырышты қабықшамен жабылған ауыздың сақиналы бұлшықетті талшықтары болып табылады. Еріндерде тері шырышты қабықшаға айналады,ол жоғарғы еріннен қызылиек бетіне созылып, орта сызық бойымен жақсы байқалатын жүгеншік, frenulum labii superioris, түзеді.
Таңдай,palatum, екі бөліктен тұрады. Алдыңғы үштен екісінің негізі,palatum osseum, бар, бұл қатты таңдай palatum;durum;артқы уштен бірі, жұмсақ таңдай,palatum molle, фиброзды негізі бар бұлшықетті түзіліс болып табылады.
Ауыз қуысында үш жұп сілекей бездерінің шығару өзектері: төменгі жақасты, тіласты, сонымен қатар ауыздың кілегейлі қабықшасында көптеген ұсақ бездер бар. Бөліп шығаратын секреттің сипатына қарай бездер:серозды,шырышты, аралас деп бөлінеді.
1.2.3 Асқазан: топографиясы,бөлімдері, құрылысы, қызметі, қанмен қамтамасыз етілуі мен нервтенуі.
Асқазан - gaster асқорыту жолының қалта тәрізді кеңейген жері.Қарында өңеш арқылы өткен тамақ жиналып, асқорытудың бірінші сатылары өтеді, тамақтың қатты бөліктері сұйық немесе ботқа тәрізді қоспаға айналады.
Топографиясы. Қарын,epigastrium-дe орналасады. Қарынның көп бөлігі 5/6 жуығы ортаңғы жазықтықтан солға қарай жатады; қарынның үлкен қысықтығы толған кезде regio umdilregions-ке проекцияланады. Асқазан ұзыннан төмен, солдан оңға, арттан алға қарай бағытталған. Омыртқа бағанасының сол жағында VII сол жақ қабырға шеміршегінің артында, төстің жиегінен2,5-3 см қашықтықта орналасқан.
Құрылысы.Қабырғасы 3 қабықтан тұрады.
1.tunica mucosa-шырышастылық негізі.
2. tunica muscularis-бұлшықетті қабық.
3. Tunica serosa- серозды қабық.
Tunica mucosa қарынның негізгі қызметі-қышқыл ортада асты химиялық өңдеуге сәйкес құрылған. Шырышты қабықта асқазан сөлын өндіретін арнаулы асқазан бездері орналасады, асқазан сөлінде тұз қышқылы болады. Тunica muscularis астың араласып, жылжуына көмегін тигізетін миоциттерден, бірыңғай салалы бұлшықеттерден тұрады. Асқазан қабырғасының ең сыртқы қабаты ішастардың бөлігі болып табылатын серозды қабықтан,tunica serosa түзіледі.
Асқазанның қанмен қамтамасыз етілуі.Асқазанның кіші иінін сол асқазан артериясы, a.gastrica sinistra, (құрсақ сабауының тармағы), мен оң асқазан артериясы, a.gastrica dextra, (меншікті бауыр артериясының тармағы); үлкен иінін оң асқазан-шарбы артериясы, a.gastroepiploica dextra, (асқазан он екі елі ішек артериясының тармағы), және сол асқазан-шарбы артериясы, a.gastroepiploica sinistra, асқазан түбін- қысқа асқазан артериялары, aa.gastricae breves, (екеуі де көкбауыр артериясының тармақтары) қанмен қамтамасыз етеді.Асқазанның кіші және үлкен иіндері тұсында асқазан және асқазан-шарбы артериялары өзара анастомоз құрып, асқазан айналасында артериялық сақина түзеді, одан асқазан қабырғасына көптеген тармақтар тарайды.
Асқазанның нервтенуі (асқазан өрімін plexus gastricus, қалыптастыруда) кезбе және симпатикалық нервтермен жүреді.Алдыңғы кезбе сабауы асқазанның алдыңғы қабырғасында, артқы кезбе сабауы-асқазанның артқы қабырғасында тармақталады.Асқазанға симпатикалық талшықтар құрсақ сабауынан келеді.
1.2.4 Он екі елі ішек: топографиясы,бөлімдері, құрылысы, қызметі, қанмен қамтамасыз етілуі мен нервтенуі.
Он екі елі ішек, duodenum, ұйқы бездің басын таға тәрізді айналып жатады. 4 негізгі бөлімді айырады:
1)pars superior.
2)pars descendens.
3)pars horizantalis.
4)pars ascendens түзеді.
Топографиясы. Он екі елі ішек өз иілімінің ішкі жағымен ұйқы бездің басымен бітісіп-өседі, оған қоса, pars superior бауырдың шаршы бөлігімен,pars descendens –оң жақ бүйрекпен жанасады, pars horizantalis a және v.mezentericae superiors алдынан және aorta мен v.cava inferior арасында артынан өтеді. Duodenum-де шажырқай болмайды да, негізінен алдыңғы жағынан ішастармен жабылады.
Он екі елі ішектің қанмен қамтамасыз етілуі.Он екі елі ішекті алдыңғы және артқы жоғарғы ұйқыбез-он екі елі ішек артериялары, aa.pancreaticoduodenalis superiors anterior et posterior (асқазан-он екі елі ішек артериясының тармақтары) және төменгі ұйқыбез-он екі елі ішек артериясы, aa.pancreaticoduodenalis inferior (жоғарғы шажырқай артериясының тармағы)қанмен қамтамсыз етіліп, өзара анастомоз құрып, он екі елі ішектің қабырғасына он екі елі ішек тармақтарын rr.duodenales береді.
Он екі елі ішекте кезбе нервтің және асқазан, бауыр және жоғарғы шажырқай өрімдерінің тік тармақтары нервтендіреді.
1.2.5 Аш ішек пен мықын ішектер: топографиясы, бөлімдері, құрылысы, қызметі, қанмен қамтамасыз етілуі мен нервтенуі.
Жіңішке ішек,intestinum tenue,үш бөлімге бөлінеді:
1. Duodenum-он екі елі ішек
2.Jejunum-аш ішек
3.Ileum-мықын ішек.
Жіңішке ішектің ұзындығы 2,7 м-ден аспайды. Бұл ішекте ас механикалық және сілтілік реакция жағдайында одан әрі химиялық өңдеуден өтіп, сіңіріледі.
Аш ішек пен мықын ішекті,intestinum tenue mesenteriale деген жалпы атпен біріктіреді, өйткені бүкіл бұл бөлім duodenum-нен өзгеше ішастармен жабылып, шажырқай арқылы артқы құрсақ қабырғасына бекиді. Аш ішек пен мықын ішек арасында айқын шекара болмаса да, екі бөлімнің де типтік бөліктерінің жоғарғы бөлігі мен төменгі бөлігі айқын байқалатын өзгешеліктері бар: аш ішек диаметрі үлкендеу, қабырғасы қалыңдау, қан тамырлары мол.
Құрылысы. Аш ішек шырышты қабықшасы, tunica mucosa, оны жауып тұратын көптеген ішек бүрлерінен,villi intestinales күңгірт барқыт тәрізді көрінеді. Бүрлер-ұзындығы шамамен 1мм, шырышты қабықшаның өсінділері, шырышты қабықша тәрізді цилиндрлі эпителиймен жабылған және центрінде лимфалық синусы мен қан капиллярлары болады. Бүрлердің қызметі-өт,ұйқы безі, ішек бездері бөлетін сөлдердің әсерін алған қоректік заттарды сіңіру, бұл кезде көмірсулар мен белоктарын вена тамырлары, ал майларды лимфа тамырлары сіңіреді. Бүрлер аш ішекте көп болады, ол жерде олар жұқалау және ұзындау. Бұлшықет қабықшасы,tunica muscularis, жіңішке ішектің түтікшелі пішініне сәйкес миоциттердің екі қабатынан тұрады:сыртқы- бойлық, ішкі-циркулярлы қабат. Циркулярлы қабат жақсы дамыған. Серозды қабықша,tunica serosa, аш ішекті жан-жағынан қаусыра, арт жағынан, шажырқайдың екң жапырақшасы енсіз жолақ қалдырады, екі шажырқай арасымен ішекке нервтер, қантамырлар, лимфа тамырлары келеді.
Аш ішек пен мықын ішектің қанмен қамтамасыз етілуі.Жіңішке ішектің шажырқайлы бөлігі жоғарғы шажырқайлық артерияның тармақтары, 15-20 жіңішке ішек артерияларымен, aa.intestinales, қанмен қамтамасыз етіледі. Нервтенуі кезбе нервтің тармақтары мен жоғарғы шажырқайлық өріммен (симпатикалық нервтер жүреді).
1.2.6 Жуан ішек: топографиясы, бөлімдері, құрылысы, қызметі, қанмен қамтамасыз етілуі мен нервтенуі.
Жуан ішек, intestinum crassum,жіңішке ішектің шетінен артқы тесікке дейін созылып, мынадай бөліктерге бөлінеді:
1.Caecum-құрт тәрізді өсінді.
2.Colon ascendens-жоғарылаған ішек.
3. Colon transversum-көлденең ішек.
4.Colon descendens-төмендеген ішек.
5.Colon sigmoideum-сигма тәрізді.
6.Rectum-тік ішек.
Жуан ішектің жалпы ұзындығы 1,0 мен 1,5 метр аралығында өзгеріп отырады.Сaecum аймағындағы ені 7 см-ге жетеді. Жуан ішектің жіңішке ішектен ерекшелігі:1.еркше таспалардың болуы,teniae coli, 2. өзіне тән қампайған жерлерінің болуы,haustra coli, 3.майы бар сероз қабықшасы өсінділерінің болуы,appendices epiploicae.
Жуан ішектің шірішты қабықшасында сіңіру процесінің әлсіреуіне байланысты бүрлер болмайды да,сондқтан ол аш ішектіңшырышты қабықшасынан өзгеше тегіс болып келеді. Аш ішектегі дөңгелек қатпарлар тоқ ішекте жеке бөліктергеб бөлініп, тек шырышты қабықшадан ғана емес, қабырғаның басқа қабаттарынан да тұратын жарты ай тәрізді қатпарларға айналады. Бұлшықет қабыға екі қабаттан тұрады:сыртқы-бойлық, ішкі-циркулярлы қабат. Ішкі –циркулярлы, тарылтатын қабат қана тұтас, ол тығыз нәжіс бөліктерін жылжыту қажеттігіне байланысты қалыңдайды.Кеңейтетін бойлық бұлшықет жуан ішекте жоғарыда сипатталған үш teniae-ге бөлінеді. Өйткені саңылаудың кеңеюін нәжіс бөліктерінің қысымы жеңілдетеді.
Жуан ішектің қанмен қамтамасыз етілуі.Жиек ішекті жоғарғы шажырқайлық артерияның тармақтары a.mesenterica superior, жоғарылаған жиек ішекті –оң жиектік артерия, a.colica dextra, көлденең жиек ішекті-ортаңғы жиектік артерия, a.colica media, және төменгі шажырқайлық артерияның a.mesenterica inferior тармақтары:төмендеген жиек ішекті –сол жиектік артерия, a.colica sinistra, сигматәрізді жиек ішекті-сигматәрізді артерия, a.sigmoidea,қанмен қамтамасыз етеді.
Жиек ішек кезбе нервтің тармақтары (сигматәрізді жиек ішек –ішкі мүшелік бел нервтері) мен жоғарғы және төменгі шажырқайлық өрімнің симпатикалық нервтерімен нервтендіріледі.
1.2.7 Соқыр ішек және құрт тәрізді өсінді: топографиясы, бөлімдері, құрылысы, қызметі, қанмен қамтамасыз етілуі мен нервтенуі.
Соқыр ішек,caecum, басталатын жерінен оған аш ішек құятын жерге дейінгі тоқ ішектің бірінші бөлігі болып табылады. Тік шамасы 6 см-дей, көлденең шамасы 7-7,5 см-дей қапшық тәрізді. Сaecum оң жақ мықын шұңқырында ілі-шала,lig.inguinale латералды жартысынан жоғары орналасқан. Алдыңғы беті тікелей іштің алдыңғы қабырғасына жанасып жатады немесе одан үлкен шарбымен бөлінеді. Қалыпты орналасқан соқыр ішекте құрт тәрізді өсіндінің 4 түрлі орналасу қалпын ажыратады:
1.Төмен түсуші қалып
2.Латералды қалып
3.Медиалды қалып
4. Соқыр ішектің арт жағында жоғары көтерілуші қалып
Қарт адамдарда құрт тәрізді өсіндінің саңылауы ішінара немесе тұтас бітелуі мүмкін.
Аппендикстің шырышты қабығы folliculi lymphatici aggregate appendicis verformis түріндегі лимфа тканіне бай да, кейбір авторлар оның қызметін осымен байланыстырады. Қабырғасы дәл ішектікіндей. Деректер бойынша апппендикстің лимфалық түзілістері лимфопоэз бен иммуногенезде маңызды рөл атқарады, бұл иммундық жүйенің мүшесі деп қарауға негіз болады.
Соқыр ішек пен құрт тәрізді өсінді жан-жағынан ішастармен жабылған. Құрт тәрізді өсіндінің шажырқайы,mesoappendix, әдетте оның ең шетіне дейін созылады. 6%жағдайда соқыр ішектің артқы беті ішастармен жабылмайды.
Соқыр ішек және құрт тәрізді өсіндінің қанмен қамтамасыз етілуі, нервтенуі.
Соқыр ішек пен құрт тәрізді өсіндіні-мықын-жиек артериясы және оның тармақтары, aa.iliocolica (r.ascendens rr.caecales anterior et posterior a.appendicularis) қанмен қамтамасыз етеді.Жиек ішек кезбе нервтің тармақтары (сигматәрізді жиек ішек-ішкі мүшелік бел нервтері) мен жоғарғы және төменгі шажырқайлық өрімнің симпатикалық нервтерімен нервтенеді.
1.2.8 Тік ішек: топографиясы, бөлімдері, құрылысы, қызметі, қанмен қамтамасыз етілуі мен нервтенуі.
Тік ішек,rectum,нәжіс массасының жиналуы үшін қажет. Мүйіс деңгейінде басталып, олсегізкөз алдында кіші жамбасқа түсіп, алдыңғы-артқы бағытты екі иілім түзеді: біріншісі-жоғарғы, сегізкөз ойысына сәйкес дөңесі артқа қараған-flexura sacralis; екіншк- төменгі, құйымшақ бөлігінде дңесі алға қараған, шатаралық- flexura perinealis.Хирургияның дамуына байланысты қазіргі кезде оны бес бөлімге бөлген ыңғайлы: ампулаүстілік, жоғарғы-ампулалық, ортаңғы –ампулалық, төменгі –ампулалық бөлім және аралық бөлімдер.
Топографиясы.Тік іішектің артында сегізөз бен құйымшақ жатады, ал алдында еркектерде ішастары жоқ бөлімімен-шәуетқуықшалары мен шәует шығаратын түтікке, сондай-ақ олардың арасындағы несеп қуықтың бөлігіне, ал одан төменде қуықасты безіне жанасып жатады. Әйелдерде тік ішек алдынан жатырмен және қынаптың артқы қабырғасымен шектеседі. Тік ішек қынаптан дәнекер тін қабатымен, тік ішек-жатыр қалқасымен бөлінеді.
Шырышты қабық,tunica mucosa,ішек қабырғасы созылғанда оңай жазылып кететін көптеген бойлық қатпарлар түзеді. Canalis analis-те бойлық қатпарлар 8-10 мөлшерінде columnae analis деп аталатындар түрінде тұрақты болып қалады. Шырышастылық негіз, tela submucosa, күшті дамыған, бұл артқы тесік арқылы шырышты қабықтың сыртқа шығуына жағдай жасайды. Бұлшықетті қабық,tunica muscularis,екі қабаттан тұрады:сыртқы-бойлық, ішкі- циркулярлық қабаттан тұрады.Ішкі қабатаралық бөлімнің жоғарғы бөлігінде 5-6мм-ге дейін жуандап, осы жерде сфинктер,m sphincter, түзеді, оның биіктігі 2-3см, аналь тесігінің терімен қосылатын жерінде аяқталады.
Тік ішектің қанмен қамтамасыз етілуі.Тік ішек қабырғасын жоғарғы тік ішек артериясы, a.rectalis superior, (төменгі шажырқайлық артерияның тармағы), жұп ортаңғы және төменгі тік ішек артериялары, aa.rectales media et inferior, (ішкі мықын артерияларының тармақтары)қанмен қамтамасыз етеді.
Тік ішектің парасимпатикалық нервтенуі ішкі мүшелік бел нервтерімен және симпатикалық нервтенуі төменгі шажырқайлық өрім тармақтарымен жүреді.Сонымен қатар жоғарғы және төменгі құрақ асты өрімдерінен ішек қалыңдығына ортаңғы және төменгі тік ішек өрімдері қалыптасады.
1.2.9 Бауыр: топографиясы, бөлімдері, құрылысы, қызметі, қанмен қамтамасыз етілуі мен нервтенуі.
Бауыр,hepar, көлемді безді мүше болып табылады(массасы 1500г жуық). Бауырдың қызметі әралуан. Ол ең алдымен шығару өзегі арқылы он екі елі ішекке келетін өт жасап шығаратын үлкен асқорыту безі болып табылады. Оған бөгеу,тазарту қызметі тән: қанмен бауырға келетін белок алмасудың улы өнімдері бауырда нейтралданады. Бауыр зат алмасудығ барлық түріне қатысады. Ішектің шырышты кабығы сіңіріп алатын көмірсулар бауырда гликогенге айналады.
Бауыр тікелей көкеттің астында құрсақ қуысының жоғарғы бөлігінің оң жағында орналасқан,сондықтан оның кішкене бөлігі ғана ересек адамда ортаңғы сызықтан сол жаққа қарай өтеді. Жаңа туған нісетеде бауыр құрсақ қуысының көп бөлігін алып, бүкіл дене салмағының 1/20 бөлігін құрайды. Бауырда екі бет:алдыңғы-жоғарғы және төменгі беті,екі жиек:төменгі және жоғарғы-артқы жиек ажыратылады. Бауырда екі бөлікті ажыратады:оң жақ бөлік,lobus hepatus dexter, кішілеу сол жақтық бөлік, lobus hepatus sinister, бұлар көкеттік бетте бір-бірінен орақ пішінді байламымен бөлінген. Бауыр беттерімен түйісетін мүшлер онда жанасушы мүше деп аталатын батыңқы- ойыстар түзеді. Бауырдың көп бөлігі ішастармен жабылған.
Құрылысы.Бауырдың сероз қабығының астында жұқа фиброзды қабықша,tunica fibrosa, жатады. Ол бауыр қақпалары аймағында тамырлармен бірге бауыр затына еніп, бауыр бөліктерін қоршайтын жұқа дәнекер тін қабатына айнала созылады. Адамда бауыр бөліктері бір-бірінен нашар бөлінген.
Бауырдың қанмен қамтамасыз етілуі.Бауыр қақпасына меншікті бауыр артериясы, a.hepatica propria, мен қақпа венасы v.porta, кіреді.Бауырдың ішінде меншікті бауыр артериясы мен қақпа венасы үлесшеаралық артериялар мен үлесшеаралық веналарға тармақталады.Бұл артериялар мен веналар бауыр үлесшелерінің аралығында үлесшеаралық түтіктермен ductuli interlobulares, бірге орналасады.Үлесшеаралық веналардан үлесшенің ішіне жалпақ үлесшеаралық синусоидтық капилярлар тармақталып, олар бауыр табақшаларының аралығында орналасып, қақпалық венаға ашылады. Синусоидтық капилярлардың бастапқы бөліміне үлесшеаралық артериялардан тармақталатын артериялық капилярлар құйылады.Бауыр үлесшелерінің орталық веналары өзара бірігіп, үлесшеасты (жинаушы) веналарын, vv.sublabulares, түзеді.Соңғыларынан 2-3 ірі немесе бірнеше бауыр веналары түзіліп, төменгі қуыс венаға жүлгесі аймағында бауырдан шығып, төменгі қуыс венасына ашылады.
Бауыр кезбе нервпен және бауыр өрімімен (симпатикалық) нервтенеді.
1.2.10 Өт қалтасы: топографиясы, бөлімдері, құрылысы, қызметі, қанмен қамтамасыз етілуі мен нервтенуі. ТЕК АРТЕРИЯНЫ, НЕРВТЫ ЖАЗ
Өт қалтасы, vesica fellea c biliaris, алмұрт пішіндес. Оның бауырдың төменгі жиегінен сәл шығып тұратын кең шеті-түбі,fundus vesica fellea,деп аталады;оған қарама-қарсы тар шеті- мойны,collum vesica fellea, деп аталады;ортаңғы бөлігі денесі, fundus vesica fellea, түзеді. Мойын тікелей ұзындығы 3,5 см өт қалтасы өзегіне айнала созылады. Өт қалтасы тек төменгі бетінде ғана ішастармен жабылған.
Өт қалтасы орналасу қалпы бауырдың орналасуына, оның тыныс алу кезіндегі қимылдарына және т.б. байланысты XII кеуде және V бел омыртқа деңгейлері арасында өзгеріп отырады.
Құрылысы. Серозды қабықтың астында жатқан бұлшықет қабаты,tunica muscularis, фиброзды тін қоспасы бар еріксіз бұлшықет талшықтарынан тұрады. Шырышты қабық қатпарлар түзеді және онда көптеген шырышты бездер бар.
Өт шығару жолдары. Өт бауырда тәулік бойы жасалып, ал ішекке керегіне қарай келіп тұратындықтан, өтті сақтайтын ыдыс қажет болады. Ол ыдыс өт қабы болып табылады. Бауырда жасалатын өт одан бауыр өзегі,ductus hepaticus communis арқылы ағып шығады. Керек болған жағдайда ол,ductus choledochus арқылы бірден он екі елі ішекке келеді. Егер қажеттілік болмаса, онда ductus choledochus пен сфинктері жиырылған күйінде болады да, өтті ішекке жібермейді, сол себепті өт тек ductus cysticus және одан әрі өт қабына ағады, Бұған спираль қатпардың,plica spiralis, құрылысы жағдай жасайды.
Өт қалтасының қанмен қамтамасыз етілуі.Өт қалтасын меншікті бауыр артериясының тармағы, өт қалтасы артериясы, a cystica, қанмен қамтамасыз етеді және кезбе нервпен,сонымен қатар бауыр өрімімен(симпатикалық) нервтенеді.
1.3.1 Жалпы және сыртқы ұйқы артериялары: топографиясы, тармақтары және олардың қанмен қамтамасыз ететін анатомиялық құрылымдары.
Жалпы ұйқы артериясы - a.carotis 3-ден 4-ші қолқа доғалары бойында вентралды қолқадан дамиды;оң жағында truncus brachiocephalicus- тен,сол жағында қолқа доғасынан шығады. Жалпы ұйқы артериялары кеңірдек және өңештің жағымен жоғары қарай жүреді.Оң жақ жалпы ұйқы артериясы сол жақтағыдан қысқалау,өйткені,сол жақ ұйқы артериясы екі-кеуде(қолқа доғасынан сол жақ төс-бұғана буынына дейін)және мойын бөлімдерінен,ал оң жақ ұйқы артериясы тек мойын бөлімінен тұрады.A.carotis communis,trigonum caroticum-ге өтіп,қалқанша шеміршек немесе тіласты сүйегі денесінің деңгейінде өзінің соңғы тармақтарына: a.carotis externa et a.carotis interna-ға бөлінеді.Қан ағуды тоқтату үшін жүзіктәрізді шеміршектің төменгі жиегі деңгейінде,жалпы ұйқы артериясын YI мойын омыртқасының tuberculum caroticum–ына батырып қысады.Кейде сыртқы және ішкі ұйқы артериялары ортақ сабаумен емес,жеке-жеке қолқадан шығады,бұл олардың қалай дамитындығын көрсетеді. A.carotis communis сабауының бүкіл ұзына бойынан оның қасында өтетін тамырлар мен нервтер үшін ұсақ тармақтар –vasa vasorum және vasa nervorum-дар кетеді,бұлар,мойында жанама қан айналымының дамуы үшін белгілі бір қызмет атқарады.
