2020-01-14
266
қоректік тізбектің бірінші буыны. консументтер т-ұтынушылар,продуценттер арқылы дайын органикалық заттармен бірге ондағы энергияны пайдаланатын гетеретрофты организмдер (бірінші дәрежелі өсімдік қоректі жануарлар, екінші дәрежелі-ет қоректілер және үшіншідәрежеліжыртқыштар.) редуценттер ыдыратушылар,органикалық қалдықтарды дырататын,биологиялық зат айналымын аяқтайтын (шартты түрде) организмдер (бактериялар, саңырауқұлақтар, микроорганизмдер)- өл табиғат компоненттері. Элтон пирамидасы Биоценоздағы қоректік тізбектің \азық\ барлығы бірдей организмнің өсуіне немесе биомассаның жинақталуына жұмсалмайды. Оның біразы организмнің энергия қуатына: тыныс алу,қозғалу,көбею, дене температурасын ұстап тұруға жұмсалады. Сондықтан бір тізбектің биомассасы екіншісіне дейін толық өңделмейді.Егер ондай болған жағдайда табиғатта қор ресурсы таучылған болар еді.Осыған байланысты әрбір келесі қоректік тізбекке өткен сайын азықтың биомассасы азайып отырады. Нәтижесінде, бір трофикалық деңгейден екіншісіне өткен сайын биомасса, сандық құрамы ж\е энергия қоры азайып отыратыны анықталған. Бұл заңдылықты кезінде эколооог Ч.Элтон зерттеп өзінің есімімен Элтон пирамидасы деп атаған.Эко-қ пирамиданың негізгі 3 типі бар:1) Сандық пирамида организмдердің жеке сандық көрсеткішін айқындайды. С.п энергияның жыртқыш-қоек байланысы арқылы жүреді де,трофикалық деңгей бойынша организмдердің санын көрсетеді. Особьтардың саны продуценттерден консументтердің әр деңгейіне өткен сайын азая береді.Әдетте жыртқыштың дене мөлшері қорегінен үлкендеу болуы к\к, өзінің биомассасын сақтау үшін оған бірнеше н\е көптеген қоректі жеуі к\к.
44.Экологиялық пирамида анықтамасы.
Энергия тасымалдау кезіңде қоректік тізбектегі қатынастар нәтижесінде әрбір бірлестік белгілі бір трофтық құрылымға ие болады.
Жалпы жағдайда трофтық құрылымды кезекті трофты деңгейлерден уақыт бірлігіндегі аудан бірлігіне шаққан энергия шамасымен анықтауға болады. Оларды экологиялық пирамида түрінде кескіндеуге болады. Бұл құбылысты зерттеген С.Элтон (1927 ж.) экологиялық пирамиданың 3 негізгі типін бөліп көрсетеді.
1. Сандар пирамидасы (м3/далалар саны) әр түрлі трофтық деңгейдегі ағзалардың санын көрсетеді. Орманның жайылымдық қоректік тізбегінде, продуцент- ағаш, ал бірінші ретті консумент- бунақденелілер болғанда, бірінші реттік консументтердің деңгейі саны жағынан өндірушілер деңгейімен салыстырғанға байланысты. Бұл кезде сандар пирамидасы кері болады.
2. Биомассалар пирамидасы. Әр түрлі трофтық деңгейдегі тірі заттың жалпы құрғақ массасын сипаттайды. (органикалық заттардың құрғақ массасы г/м3). Өндрушілері өте ұсақ және консументтері ірі болған экожүйелерде соңғысының жалпы массасы барлық кезде продуценттердің жалпы массасынан жоғары болады, яғни биомасса пирамидасы да кері болады.
3. Энергия пирамидасы (Дж/м3 жыл) кезекті трофтық деңгейдегі энергия ағынының шамасы немесе «өнімдігін» көрсетеді. Энергетикалық пирамида барлық кезде жоғары қарай сүйірленеді. Бірақ тамақпен бірге жүйеге түсетін барлық энергия көздері есепке алануы керек.
Сандар пирамидасы Биомассалар пирамидасы Энергия пирамидасы
(аудан бірлігіндегі шамалар) (массаның құрғақ салмағы) (Дж/м3 жыл)
