Сергей сыйныфтан чыга

44 45 46 47 48 49 50

7) Күктә кояш елмая.

8) Көзен яңгырлар ява.

9) Автобус Мамадышка киткән.

10) Бу күнегү бетте.

2. Үрнәк буенча эшләгез һәм тәрҗемә итегез:

Үрнәк: Машина әйбәт йөри.

Ул машинаны әйбәт йөртә.

1) Чәйнектә чәй тиз кайный.

2) Марат мәзәкләр сөйли.

3) Әтәч иртә белән кычкыра.

Гармун матур уйный.

Марина татарча инша яза.

6) Алексей хикәя укый.

7) Эт тиз йөгерә.

8) Искәндәр яхшы чаба.

9) Хәбир дару эчә.

10) Мәче күп ашый.

3. Нокталар урынына кирәк булган сүзләрне куегыз:

1) «Юк, моңа … булмый, бүген үк … янына китәм», – дип уйладым гына, тешем … туктады.

2) «Иртәгә теш табибы янына барырга …», – дип уйлап ….

3) Ләкин … килгәч, минем таби кабинетына түгел, кабул … бүлмәсенә дә керергә … җитмәде.

4) «Әй, бүген монда … бигрәк озын икән», – уйладым һәм … кайтып киттем.

5) Бишенче көнне мин … итү бүлмәсенә авырып кердем, ләкин анда чиратта бер бик … кешене очраттым.

6) Без … икебез дә чиратыбызны … тормаска булдык.

7) Мин аңа үземнең … турында сөйләгәч, ул бик озак ….

8) Теш табибы мине үзенең … утыртты да, минем … укол ….

9) Беткәч, мин: «Атна буе авырып …, биш мину кына … була икән», – дип уйлап ….

10) Менә шул тешем миңа сезнең һәм бөтен табибларның … турында, сезнең авыруларны … турында … торыр.

4. Сорауларга җавап бирегез:

1) Нигә автор тешен атна буе дәваламаган.

2) Марат фикере буенча, нинди гөмбәләрне җыярга кирәк?

3) Салкын тимәсен өчен нишләргә кирәк?

4) Көз көне Рәис абыйның хәле әйбәтләнәме?

5) Марат, авторның сүзләрен тыңлагач, нишләгән?

6) Нигә автор тешен өенә алып киткән?

7) «Кайнар» сүзенең мәгънәсен ничек аңлатып була?

8) Кичә нинди көн булды? Һава торышы ничек булды?

9) Фигыль нинди сорауларга җавап бирә?

10) Ә сыйфат фигыль?

Тридцать третий урок

Кабатлау

1. җәяләрне ачып, кирәкле сүзләр куегыз:

1) Мин Казанга (кадәр, турында, бирле) автобус (белән, кебек, таба) кайттым.

2) Казаннан Чаллыга автобус Мамадыш (кадәр, аша, таба) үтә.

3) Алексей да Марат (кадәр, турында, шикелле) футбол карарга Чаллыга бара.

4) Марат гөбәдияне баллы чәй (кебек, кадәр, белән) ашарга ярата.

5) «Татар халык ашлары» китабында гөбәдия һәм төрле бәлешләр (өчен, бирле, турында) язылган.

6) Хуҗаның куяннары мулла (кебек, аша, өчен) акыллы.

7) Хуҗаның куяннарында мулланыкы (кадәр, кебек, өчен) акылы бар.

8) Зөлфия апаның бер (кебек, бик, таба) акыллы эте булган.

9) Әлфиянең әнисе мәчедән (кадәр, башка, белән) яши алмый.

10) Актырнак кәнәфи өстенә менеп, кеше (турында, сыман, башка) телевизор караган.

11) «Минем язган хатны укыр (өчен, кебек, белән) шәһәргә үземә барырга кирәк», – дигән Хуҗа.

12) Хәбир иртәгә Чаллыга бара, (ләкин, чөнки, бик) аның анда концерт бирәсе бар.

13) Марат иртәгә институтка лекцияләргә килергә (тиеш, бар, бит).

14) Гөмбәләр җыйганда белгән гөмбәләрне (шул, бит, генә) алырга кирәк.

15) Мин кызык китап укырга утырдым да, авырткан тешем (өчен, шикелле, турында) оныттым.

16) Ләкин автобус (кебек, башка, белән) өйгә кайтканда, минем тешем (тагын, башка, кадәр) авырта башлады.

17) «Моңа түзеп булмый, бүген үк табиб (каршына, янына, белән) китәм», – дип уйладым.

18) «Беләсезме, доктор, (теге, шушы, шул) кечкенә генә нәрсә мине атна буе борчыды.

19) Мәскәүгә (кадәр, таба, аша) барсаң, алдан Казанга килергә кирәк.

20) Казан Мәскәү (кадәр, бирле, аша) зур түгел.

2. Тәрҗемә итегез:

1) Хәбир Казанда бөтен китап кибетләрен әйләнеп чыккан. Ул гел трамвай яки троллейбус белән йөргән. Ул консерваториядә дә булган. Ә Әлфия белән Рәмзия анда булмаганнар. Аның каравы, алар циркка, матур зур кибетләргә, пляжга, татар театрына барганнар.

2) Алексей футболны яратоп, аның корбаны булган, чөнки ул стадионда кычкырып, тамагын авырттырган. Укуга килгәч, сентябрь ае буе ул, мескен, көчкә сөйләшеп йөрде.

3) Маратның абыйсының туган көне булган, һәм аның әнисе күп тәмле әйберләр пешергән: итле бәлеш, майлы өчпочмаклар, йөземле гөбәдия һәм башка әйберләр.

4) Ә Искәндәр иртәдән бирле бернәрсә ашамаган, чөнки ул йокыдан соң торган. Лекциядә утырганда, ул Маратка: «Лекциянең беткәнен көтмик, хәзер үк чыгып китик. Барыбер бу хәлдә башка бернәрсә керми», – дигән.

5) Яшел кыяр салатын әзерләр өчен, өч килограмм ямь-яшел зур кыярлар алырга һәм аларны зур пычак белән вак-вак итеп турарга кирәк. Шуннан соң бу салатны өстәлгә кунаклар алдына куярга мөмкин.

6) «Сөт белән дөге булса, ботка пешерер идек тә, май гына юк шул. Тозын инде күршедән дә алып торырга була», – дигән ярлының хатыны, чөнки аларның сөте дә, дөгесе дә, тозы да булмаган.

7) – Син Ахуновның «Хәзинә» дигән романын укып чыктыңмы әле?

– Әйе, мин аны кичә укып бетердем.

– Нинди хәзинә турында яза автор?

– Нефть һәм нефтьчеләр турында, ләкин чын хәзинә дип ул хезмәт кешеләрен саный.

8) Вәзирләр, фәкыйрь кешенең бәхетле икәнен белгәч, аңардан күлмәген сораганнар, ләкин тегесе: «Гафу итегез, әфәнделәр, кызганычка каршы, минем күлмәгем юк», – дигән.

9) Хуҗаның куяннары бик акыллы булганнар, чөнки алар йөгереп барып, хәбәрне әйтә белгәннәр. Ә бай куянга алресын әйтмәгән, шуңа күрә куян аның өен таба алмаган.

10) Марат Зөлфия апа һәм аның эте Актырнак турында чыннан да булган хәлне сөйли. Зөлфия апа этен сөйләшергә өйрәткән, ләкин үзе аның сөйләгәнен тыңламаган, шуңа күрә һәлак булган.

11) Искәндәрнең, йокыдан торгач, ашарга пешерәсе бар, аннары, институтка соңга калмыйча, лекцияләргә ашыгасы бар. Маратның ашарга пешерәсе юк, әмма аның һәр көнне иртә белән кофе эчәсе бар, ә кич белән телевизор карап яки китап укып йокларга ятасы бар.

12) Кем нәрсә эшли ала? Марат күп мәзәкләр сөйли ала. Хәбир гитарада да, аккордеонда да әйбәт уйный ала, Рәмзия тәмле әйберләр пешерә ала, ә Алексей кирәк булса, төне буе телевизордан футбол карый ала.

13) Асарга дигән кешенең актык үтенечен сорарга тиешләр. Ә Хуҗа актык сүзендә: «Минем муеными кагылсалар, кытыгым килә, билемнән ассыннар», – дигән.

14) Маратның китаплар укырга, телевизор карарга, йокларга гына вакыты җитә. Бу әйберләргә аның нәфесе бик зур. Табиб янына килгән кешенеке кебек. «Доктор, миңа, зинһар, нәфескә каршы таблетка бирешезче, һәм ул таблетка зур, бик зур булсын!» – дигән ул кеше.

15) Доктор Илһам Галиуллин укучылар сорауларына «Сөембикә» журналы аша җавап бирә. «Сак булыгыз! Салкын тидермәгез. Көн саен үлән чәе эчегез һәм тамагыгызны чайкагыз. Даруларны табиб киңәше белән генә эчегез.

16) Мин атна буе теш табибы янына барырга куркып йөрдем. Ә баргач, уйладым: «Атна буе авырып йөргәнче, биш минут кына түзеп була икән».

17) Хәбирнең температурасы югары булса да, ул табибны чакырмаган. Ә кичкә кәефе әйбәтләнсә, икенче көнне ул институтка бармакчы була.

18) «Анальгин» белән «Парацетамол»ны ничек эчәргә кирәк? Аларны һәрвакыт аш алдыннан берәр таблетка, көнгә өч тапкыр эчәргә кирәк.

19) Сыйфат «нинди?» дигән сорауга җавап бирә. Хикәя фигыль «нишли» һ.б. сорауларга җавап бирә. Ә инде «нинди?» дигән сорауга җавап биргән фигыль сыйфат фигыль дип атала.

20) Татар телен өйрәнгәндә, ярдәмче фигыльләргә, шулай ук фигыль формаларына (хәл фигыль, сыйфат фигыль, шарт фигыль, теләк фигыль һ.б.) бигрәк тә игътибар итәргә кирәк, чөнки алар газет мәкаләләрендә дә, матур әдәбиятта да еш кулланылалар.