Периодонтит

Периодонтит - периодонттің қабыну ауруы. Периодонт деп тіс түбірі мен жақ сүйегінің арасында орналасқан тіс түбірінің қабығын атайды. Қабынудың жиі себебі инфекция болып табылады. Инфекция қоздырғыштары периодонтальды қуыстарға тіс түбірі өзегі арқылы (пульпит асқындаған кезде), патологиялық тіс – қызыл иек қалтасынан (пародонтит болғанда), жедел инфекциялық ауру (баспа, скарлатина, грипп) кезінде гематогендік жолмен түседі.

20.3.2 Жақ периоститі

Жақ периоститі - сүйек қабығының қабынуы. 74-78 % жағдайда периодонт тіндерінің асқынған қабыну кезінде экссудат периодонттан жақ сүйегінің қабығының астына түседі.

20.3.3 Жақ остеомиелиті

Жақ остеомиелиті – сүйек мида, сүйектің барлық құрылыстық бөліктерінде және оны қоршаған жұмсақ тіндерде дамитын инфекциялық ірінді шіру үрдіс. Шектелген (2-3 тістің шамасында) және жайылған (диффузды) болуы мүмкін. Көптеген жағдайда іріңтуғызушы алтынды стафилококпен қоздырылады.

20.3.4 Тіс аймағында жұмсақ тіннің абсцесстері мен флегмоналары

Абсцесс - жақ бет аймағының жұмсақ тініндегі шектелген ірінді қабыну үрдісі. Ол стрептококтармен, стафилококтармен, пневмококтармен, диплококктармен, ішек таяқшасымен, фузобактериялармен ж.б. анаэробты микроорганизмдермен шақырылуы мүмкін.

Флегмона - жақ бет аймағының жұмсақ тініндегі жайылған ірінді қабыну үрдісі (тері астылық, бұлшық ет аралық, фасция аралық қожыған клетчаткасында). Оны абсцесс шақыратын микроорганизмдердің барлығы да қоздыруы мүмкін. Аурудің қауіптілігі бас миының, көру анализаторының, жоғарғы тыныс алу жолдары мен асқорыту жүйесінің басты бөлігінің жақын орналасуына байланысты. Инфекция мойынның тамыр жүйке қасында шоқталуы, жұтқыншақ пен өңештің қабырға арасында таралуы мүмкін.

20.4. Жұқпалы аурулар кезіндегі ауыз қуысының зақымдалуы

20.4.1 Бактериялық зақымдалуы

20.4.1.1. Стафилококтық және стрептококтық іріңдік зақымдалу

Стрептококтармен және стафилококтармен шақырылатын стоматиттер бактериялық зақымдалудың негізгі тобын құрайды. Стоматиттер беткейлік және азуақытты немесе ауыр ағымды болуы мүмкін, ондай жағдайды «ауыздық сепсис» деп атайды. Балалық шақта импетигиозды стоматитті байқауға болады. Бұл аурудың көрінуі - үнемі бірге жүретін еріннің, ұрттың, қызыл иектің, қатты таңдай және тілдің шырышты қабатында болатын эрозиялар. Эрозиялардың жабындысы сарылау-сүр түсті, оны тазалаған кезде қанағушылық басталады. Қызыл иектің ашық жерлері жараланады. Аурудың бастапқы сатысында зақымданған жерден стрептококтар бөлінеді (көбінесе Streptococcus pyogenes), ал ауру барысында стафилококтар да қосылады (Staphylococcus aureus). Импетиго іріңдік зақымдануының теріге жайылуымен сипатталады.

Streptococcus pyogenes ауыз қуысының тілме ауруын қоздыра алады. Көбіне патологиялық үдеріс бет терісінде басталып кейін ауыз қуысына жалғасады, кейбір жағдайларда ауру ауыз қуысының өзінде, шырышты қабығының майда жарығынан немесе сызаттан басталады. Тілме аурудың ауыз қуысында хирургиялық және ортопедиялық араласулардан кейін дамыған жағдайлары да белгілі. Аурудың клиникалық көрінісі – іскпен сипатталатын шырышты қабығының серозды геморрагиялық қабынуымен айқындалады. Шырышты қабығының терең қабатында лейкоциттік инфильтрация жүреді. Шырышты қабығының келбеті қоңыр қызыл түске айналады. Ауыр жағдайларда көпіршіктер, шіру ошақтары да байқалуы мүмкін. Аталған жергілікті көріністермен қатар жалпы улану пайда болады. Әлсіріген адамдарда патологиялық үрдіс жайылып сепсиске әкелуі мүмкін.

Стрептококтар тағы да басқа «заеда» деп аталтын ауруды қоздыра алады.

Аурудың бастамасында ауыз бұрыштарында кішкентай стрептококтық іріңді безеу шығады. Ол тез арада шеттерінде эпидермис жырықтары бар эрозияға айналады. Жеке бас гигиенасы сақталмаған жағдайларда, ем жүргізілмесе, ауыз қимылдаған кезде бет терісі созылып эрозияның ортасын жыртады, жарық ұрттың шырышты қабығына жалғасады. Жарық қанағушылықпен сипатталады, сондықтан қанды немесе қанды іріңді қыртыспен жабылады. Сілекейі көп және ауыз қуысын таза ұстамаған адамдарда эрозия қайта қайта тітіркеніп асқындайды, беттің терісінде стрептококтық импетиго дамиды.

Гемолиз тудырмайтын стрептококтар ауыз қуысының микробтық биоценозына кіреді, сол биотоп ішіндегі микрофлораның 30-60 % құрайды. Бұлар Streptococcus mutans биотобына жататын кариес тудыра алатын стрептококктар. Олар әлсіз вируленттілікпен ерекшеленеді, бұлармен қоздырылған жүйелік зақымдануларды оппортунистік ауру ретінде қарастырады. Мысалыға, стрептококтар ауыздың шырышты қабығы зақымдалған (тіс тазартқанда, қатты тамақ шайнағанда) кезде қан ағымына түсіп бактериялық эндокардитке әкеліп соғуы мүмкін. Эндокардит қатерлі түрінде өтіп жүрек қақпақтарының зақымдануымен сипатталады. Қақпақтың зақымдануы оның үстінде тромбоциттердің, фибриннің жинақталуымен өтеді, осы кешенімен стрептококтар бактериялық жасуша қабырғасындағы гликандар (декстран) арқылы байланысады.

Микробиологиялық диагноз қою. Этиологиялық маңызы бар инфекциялық агентті бактериологиялық әдісіпен анықтайды. Зерттеуге алынған материалды негіздік ЕПА-ға және қанды агарға, стафилококтарға арналған СТА-ға себеді. Бөленген бактерия дақылының белгілі бір түрге сәйкестігін барлық жерде қабылданған схемалар бойынша жүргізеді.

Этиотропты емдеу. β-лактамдарды (пенициллиндер, цефалоспориндер), фторхинолондарды тағайындайды.

Алдын алуы. Жарақатталған кезде инфицирлену қауіпі болған адамдарды, босану алдында жүкті әйелдерді стафилококтық анатоксинмен иммундейді. Стафилококтық инфекция созылмалы түрге айналса стафилококктарға қарсы иммунды глобулинді, аутовакцинаны пайдаланады.

Емдік мекемелерде іріңді қабынуы бар науқастарға жеке «ластанған» бөлімшелерде медициналық жәрдем көрсетеді. Медициналық қызметкерлерді мезгілімен стафилококтық тасымалдаушылыққа профилактикалық медициналық тексерістен өткізеді.

20. 4.1.2 Бет-жақ актиномикозы

Актиномикозбен ауырған адамдардың (торакальды, абдоминальды, несеп шығару-жыныстық, сүйектік, жүйкелік, бет-жақ, жалпылама) 55-60 % және де бет жақ аймағында қабынуы бар адамдардың 6-10 % бетінде актиномикоз орналасқан науқастар құрайды. Осы аурудың қоздырғыштары – Actinomyces israelii және Actinomyces viscosus. Бұлар ауыз қуысынында қалыпты жағдайда сапрофит ретінде мекен етеді, әсіресе тістің кариестік қуыстарда, тістік тастарда. Микробтардың патогендік потенциалы өте төмен болғаннан кейін актиномикоз адамдарда тек иммунитеті нашарлаған, авитаминозы бар, ауыр сырқаты бар ж.т.осындай сияқты кездерде дамиды. Кең таралған түрлеріне мойын бет және астынғы жақ аймағында орналасқан актиномикоз жатады

. Ауру қоздырғышы адам жарақат алғанда, хирургиялық араласулар, инъекциялар жасалғанда ауыз қуысының шырышты қабығының эпителиальды тосқауылынан өтіп, меншікті шырышты қабығының өзінде немесе терең жұмсақ тіндерде бір иә бірнеше қатты түйін-гранулемаларды (актиномикомаларды) дамытады. Аурудың осы кезеңінде жедел қабынуы, дене қызуы, ауру сезімі байқалмайды. Түйіндер тек ыдырағанда, ірің бірнеше тар фистула арқылы бөлінгенде ғана улану белгілері көріне бастайды: бас ауруы, әлсіздік, дененің субфебрильды қызуы. Түйіндер астынғы жақта орналасқанда ауыздың бұлшық еттерінің тырыспалық түйілуі (тризм) жиі пайда болады, ол ас ішкенді қиындатады. Түйіндер біріккен кезде инфильтраттың қаттылығы маңызды диагностикалық белгі болып есептеледі. Инфильтраттың ортасында қызыл түсті (етке ұқсас) еміздік тәріздес тесіктер пайда болады. Фистуладан ағып шыққан іріңің құрамында көп мөлшерде сарылау – сұр түсті дәндер байқалады. Олардың орташа мөлшері 0,3-2 мм, оларды Боллингер денешіктері деп атайды. Дәндер мицелийден өскен друзалардың жинақталуынан туады. Друзаның анықталуы актиномикоз диагнозын қоюға сөссіз құқық береді. Ауру созылмалы түрде өтеді, жиі екіншілік бактериялық инфекциямен асқыңдайды, тері, бұлшық еттері, лимфа түйіндері, тіл, сілекей бездері, сүйек зақымдалады.

Микробиологиялық диагноз қою. Жараның іріңдік бөліндісінен үш түрлі препарат жасауға болады: «езілген тамшы», Грам әдісімен немесе Романовский-Гимзе әдісімен боялған препараттар. Микроскоп арқылы зерттелген препараттарда мицелийден түзілген друзалар анықталады, олар домалақ немесе овал пішіндес, базофильді, беткейінде эозинофильдік қосындылары бар.

Ауру қоздырғышының таза дақылын бөлу үшін клиникалық зерттелетін затты қанды, сарысулы, Сабуро немесе Чапек қоректік орталарына себеді. Себінділерді аэробты және анаэробты жағдайда 1-2 апта инкубирлейді.

Күмәнді жағдайда актинолизатпен (дақылдың ақуызды сығындысы) терілік-аллергиялық сынаманы қояды. Ол оң болған кезде 24 сағ кейін актинолизат егілген жерде ісік пен қызару байқалады.

Этиотропты емдеу. Жоғары мөлшерде пенициллиндерді тағайындайды, емдеу курсы 4-6 аптаға созылады. Кейбір жағдайда актинолизатпен арнайы терапияны жүргізеді, әсіресе аутоштаммнан жасалған препарат тиімді болады.