Биологический режим

Сохранность музейных коллекций в значительной степени зависит от организации их защиты от биологических повреждений. Такие повреждения вызывают микроорганизмы, грибки, насекомые и грызуны.

Микроорганизмы (бактерии и плесень) повреждают самые разнообразные музейные предметы, в первую очередь изделия, выполненные из органических материалов (живопись, бумага, ткани, кость, дерево).

В музейных условиях наиболее часты случаи повреждения экспонатов плесневыми грибками. Некоторые виды плесеней разрушают волокна, все виды плесеней оставляют трудноудаляемые пятна.

Главным условием предотвращения появления плесени является соблюдение рекомендуемого для музеев температурно-влажностного режима. Основная причина появления плесени - повышенная влажность, температура влияет лишь на скорость роста грибков. Особенно энергично грибки развиваются при температуре +20 С - +25 С и относительной влажности воздуха выше 70%.

Нельзя допускать больших перепадов температуры, так как это вызывает конденсацию влаги на поверхности предметов, что в свою очередь создает условия для развития плесени.

Загрязнение поверхности предметов создает благоприятную среду для развития микроорганизмов.

Микроорганизмы на предметах из мрамора, гипса, камня развиваются за счет поверхностных загрязнений, содержащих органические вещества, поэтому необходимо следить за чистотой музейных предметов.

Музейные коллекции часто поражаются насекомыми, из которых наиболее распространены: жуки-точильщики, усачи, древогрызы, моли, кожееды, сахарные чешуйницы, жуки-притворяшки, а также комнатные мухи. Для того чтобы избежать заражения насекомыми и эффективно планировать защиту от них, необходимо знание образа жизни этих насекомых: цикл развития, питание, реакции на климатические условия.

Система хранения фондов может быть раздельной (размещение в одном помещении предметов из разных материалов) или комплексной (совмещенное хранение предметов из разных материалов).

Система открытого хранения музейных фондов, получившая распространение в музейной практике последних лет, призвана удовлетворить интерес посетителей к коллекциям. Возникающие при этом сложности с хранением предметов могут быть решены с использованием соответствующего оборудования, особенно тщательного соблюдения режима хранения и наличием необходимой площади. Особого рода проблемы связаны с обеспечением сохранности предметов в экспозиции (наличие света, колебание температурно-влажностного режима, вызванное присутствием посетителей).

Своевременная консервация и реставрация играют важную роль для сохранности музейного предмета.

Бақылау сұрақтары:

Какие режимы хранения вы знаете?

Для чего в музее необходима консервация?

Каковы этические аспекты реставрации произведений живописи?

Әдебиеттер тізімі: Кучеренко М.Е. Научно-фондовая работа в музее. М., 1999; Решетников Н.И. Комплектование музейных фондов. М., 1997; Актуальные проблемы фондовой работы музеев. М., 1979; Атрибуция музейного памятника: справочник. – СПб., 1999.

13-тақырып. Музей коммуникациясы теориясы.

Мақсаты: музей коммуникациясы түрлері. Д.Ф. Камеронның музей коммуникациясы теориясын дамытудағы рөлі. Визуальді кеңістіктегі мзей коммуникациясы. Музей коммуникациясына қазіргі заманғы көзқарас: Х.Хелленкемпер, Ю.Ромедер, М.Гнедовский, Т.Поляков, И.Майстровская және т.б. Коммуникация (экспозиция) көрсету нысандарын ұйымдастырудағы музей дизайнерінің маңызы. Музей коммуникациясының көпқырлылығы. Оның түрлі нысандары анықтаудағы З.Странскийдің рөлі. Й.Бенеш пен Е.Свицинскийдің экспозиция түрлеріне көзқарас. Баспа коммуникация ерекшеліктері, оның нұсқалары. Қазіргі заманғы электрондық БАҚ нысандары түрлері. Заманауи музей коммуникация моделін жүзеге асыру үшін музей педогогикасының маңызын дамыту. Музей коммуникациясындағы психологиялық мәселелер.

Кілт сөздер:

Теория музейной коммуникации исследует музей как один из коммуникационных институтов, причем таких, которые не только концентрируют, обобщают и распространяют информацию, но и самостоятельно продуцируют ее на базе специальной научной деятельности, определяемой как музееведческое исследование; изучает особенности коммуникации, в основе которой лежат музейные предметы, специфику передачи информации, реализуемой в основном путем непосредственного контакта реципиента с музейными предметами. Музейная коммуникация рассматривается как многоплановая, отнюдь не сводимая только к демонстрации музейных предметов, хотя последняя является одним из сущностных признаков для большинства типов музеев. В исследовательской проблематике данного раздела центральное место занимает тот особый вид наглядной музейной коммуникации, который находит выражение в экспозиционно-выставочной деятельности. Рассматриваются также и другие стороны осуществления этой коммуникации, связанные с особой экскурсионно-лекционной формой вербального распространения информации, опирающейся на предметные средства. Проблематика, относящаяся к различным формам этой коммуникации, - одно из важнейших направлений музееведческих исследований. Сюда же примыкают исследования, относящиеся к созданию архитектурно-художественной среды – также органичной составной части демонстрационной коммуникации. Как известно, коммуникация в музее происходит и путем распространения информации с помощью литературной продукции (научные исследования, публикации музейных материалов – изобразительных, текстовых и др.), с помощью аудиовизуальных средств и через средства массовой коммуникации, а также посредством предоставления подготовленных для использования источников представителям науки, искусства, промышленности. Наконец, исследование в этой области включает вопросы воздействия всех музейных средств и форм коммуникации на различные категории населения в процессе образовательно-воспитательной деятельности музея.

Музей - это орган общественного сознания, он является посредником между современным человеком и музейным предметом как частью прошлого. В современных условиях общепризнана роль коммуникативных и образовательных функций музеев. На сегодняшний день музейная коммуникация осуществляется по таким видам деятельности, как экспозиционно-выставочная, экскурсионная, лекционная, организация массовых мероприятий, учреждений, рекламно-информационная. Коммуникационная деятельность музеев неразрывно связана с деятельностью музея как фирмы, оказывающей образовательные, консультационные услуги, занимающейся издательской деятельностью, изготовлением и реализацией произведений декоративно-прикладного искусства и т.д.

Экспозиция призвана способствовать популяризации исторических знаний в целом и поддержанию интереса к конкретным историческим аспектам: истории края, истории города, учреждения; отдельного периода; истории развития определенного вида деятельности и т.д.

Экспозиционная деятельность является особым видом музейной работы и находится на стыке фондовой работы и музейной коммуникации. Создание экспозиции основано на научных, эстетических и технических принципах. Таким образом, достигается органическое единство, необходимое для полноценного восприятия экспозиции. В соответствии с этими принципами экспозиция имеет научно-тематическое, архитектурно-художественное и технико-рабочее решения.

Основными компонентами экспозиции являются:

1) экспонаты (подлинные и муляжи);

2) группа научно-вспомогательных материалов, которую составляют:

- гипертексты (тексты, сопровождающие экспонаты);

- этикетаж (пояснения к экспонатам);

- заголовки;

- суперграфика (элементы дизайнерского оформления экспозиции);

- фонокомментарии;

- указатели (планы, схемы расположения экспозиции, передвижения по ней).

В основе научно-тематического решения лежат экспонаты, а также содержание гипертекстов и надписей. Компонентами архитектурно-художественного и техно-рабочего решения, формирующими эстетический комплекс ансамбля, являются экспозиционное оборудование, элементами которого являются конструк-ция, фактура, цвет, освещение, и суперграфика.

Практически каждый музей имеет как постоянную экспозицию, отражающую его профиль, в соответствии с определенной научной концепцией, так и временные выставки. Они могут строиться как на собственных материалах музея, так и на поступивших из других собраний. Проведение временных выставок может происходить в зависимости от ряда параметров, важных с точки зрения музейной деятельности в целом. Выставки могут быть организованы по тематическому принципу (монографические - посвященные отдельной теме, мемориальные - посвященные одному событию, юбилейные и т.д.), в зависимости от характера экспозиционных материалов (фондовые, из других собраний, комплексные), от места размещения. Временные выставки отражают направление научных исследований, научные достижения в изучении конктретных проблем, а также специфику межмузейных связей, уровень технической оснащенности музея, и зачастую бывают более привлекательны для посетителей, чем стационарная экспозиция, пробуждают интерес к музею, способствуют развитию музейной коммуникации.

Экскурсионная работа - это специфически музейная и традиционная для музеев форма образовательной и воспитательной деятельности.

В настоящее время расширяются сферы музейной коммуникации, появляются новые виды образовательной деятельности - лекции, уроки в музее, конкурсы, фестивали, праздники, спектакли. В настоящее время особое развитие получают такие приемы их проведения, которые позволяют создать особую атмосферу внутри музея, будят воображение посетителя, вовлекают его в непосредственное участие в музейном празднике, представлении, уроке и т.п. К этим музейным мероприятиям добавляются разнообразные виды неформального и дополнительного образования: кружки, клубы, лицеи, школы, музейные средства массовой информации.

Подготовка экскурсии начинается с определения и разработки ее темы. На этом этапе работа проходит в двух направлениях:

1) изучение источников и литературы;

2) изучение экспозиции музея, в первую очередь, музейных предметов.

Следующий этап подготовки - составление плана экскурсии. В нем раскрываются цель экскурсии, основные задачи, структура экскурсии (маршрут, тематические, организационные блоки), содержание текста, состав демонстрируемых экспонатов, состав дополнительных материалов, методы и приемы проведения экскурсии.

При проведении экскурсии схематические записи раскрываются и дополняются в живой речи, свободном изложении содержания экскурсии, в сочетании с показом экспонатов и дополнительных материалов. В настоящее время используются разнообразные методы проведения экскурсий - демонстрационный, лекционный, экскурсия-беседа, экскурсия-сказка, комплексный и др., в зависимости от темы, материалов экспозиции и дополнительных средств, категории слушателей экскурсии. В ходе проведения экскурсий используются и сочетаются различные приемы, например:

1. демонстрационный; это основной прием проведения экскурсии, когда рассказ экскурсовода сочетается с показом; экскурсовод обращает внимание посетителей на отдельные объекты экспозиции, направляет на рассматривание конкретных деталей; таким образом, знания, полученные из рассказа экскурсовода, и уже имеющиеся у посетителей, дополняются и укрепляются с помощью зрительного восприятия;

2. вопросно-ответный; способствует развитию самостоятельного логического мышления;

3. игровой; в ходе экскурсии обыгрываются отдельные экспонаты и сюжеты, с ними связанные; применяется в работе с детьми, используя особенности детской фантазии.

Развитие и обобщение практического опыта работы музеев, изучение музейного посетителя, воздействия экспозиции и экскурсии на посетителя, разработка форм и методов работы с посетителями являются сферами музейной педагогики и психологии. Посетитель проявляет различную степень познавательной активности - от созерцания до целенаправленного поиска и интеллектуальной переработки информации. Это определяется следующими моментами:

- желанием познакомиться с материалами экспозиции, смотреть и слушать;

- имеющимся уровнем умения слушать и воспринимать;

- определенными психологическими особенностями;

- степенью подготовки, уровнем имеющихся знаний.

Перечисленные параметры зависят от категорий слушателей, которые представляют обычно школьники (младшие и старшие), обыватели и специалисты, жители данного города и иногородние и т.д. В зависимости от категории слушателей снижается или повышается уровень сложности и полноты раскрытия темы, выбираются методы проведения экскурсии. В связи с этим необходимо изучение основ педагогики, а также знание определенных психо-физиологических особенностей человека, которые могут быть учтены при создании экспозиции и проведении экскурсии. Например, легче всего наблюдается верхний левый угол поля зрения. Отчет о том, что в нем содержится, наиболее точен. Выделяются единичные отличия среди многих черт сходства, а не наоборот. Наиболее удобен, как правило, левосторонний маршрут экскурсионного движения. Оптимальными для зрительного восприятия являются желто-зеленые тона. Красный и оранжевый цвета утомляют зрение, но, в то же время, концентрируют на себе внимание, и т.д.

Эффективность коммуникационной деятельности повышает проведение разнообразных музейных мероприятий, имеющих образовательную и просветительскую направленность. Среди наиболее популярных в настоящее время можно назвать музейные уроки. Они призваны закрепить и углубить знания учащихся по отдельным темам, причем музейный предмет выступает здесь не только как иллюстрация, но и как источник для изучения. Получили развитие также музейные форумы и фестивали, где представляются и обсуждаются проблемы историко-культурной направленности, в частности, охраны конкретных исторических памятников и в целом сохранения историко-культурного наследия. Такие мероприятия позволяют привлечь интерес широкой общественности к этим проблемам, задействовать максимальное число участников в их решении.

Бақылау сұрақтары:

?

Әдебиеттер тізімі:

14-тақырып. Халықаралық музей мекемелерінің қызметі.

Мақсаты: дать представление о международных организациях, работающих в области музейного дела и их издательской деятельности.

Кілт сөздер: ИКОМ, ИКОМОС, сотрудничество.

ИКОМ (ICOM). Международный совет музеев при ЮНЕСКО учрежден в 1946 году как международная неправительственная организация с целью развития и поддержки музеев и их сотрудников на международном уровне. Совет был инициатором создания информационной сети Всемирного наследия. В настоящее время в него входят 17 тысяч индивидуальных и коллективных членов 150 стран мира.

Цели ИКОМ:

поощрение и поддержка создания, развития и профессионального управления музеями всех типов;

обеспечение более глубокого знания и понимания характера, функций и роли музеев, служащих делу общества и его развития;

организация сотрудничества и взаимопомощи между музеями и профессиональными работниками музеев в разных странах;

представление, поддержка и распространение интересов всех категорий профессионалов музейного дела;

развитие и распространение знания в тех областях музееведения и других дисциплин, которые связаны с управлением и деятельностью музеев.

Казахстан присоединился к ИКОМ в 2003 г.

Кодекс профессиональной этики ICOM (International Council of Museums) был принят 4 ноября 1986 г. на заседании 15-ой Генеральной Ассамблеи ICOM в Буэнос-Айресе, Аргентина. Кодекс формулирует общие положения профессиональной этики, уважение которых рассматривается как минимальное требование для соблюдения профессиональным музейным работником.

ICOM - международная неправительственная организация музеев и музейных работников, созданная для развития интересов музееведения и других дисциплин, связанных с управлением и работой музея.

К профессиональным музейным работникам относится весь персонал музеев, который имеет специальное образование, а также внештатных работников, соблюдающих Кодекс Профессиональной Этики ICOM и работающих для музеев или занимающихся профессиональной или консультативной деятельностью, но не имеющих дело с коммерческой продукцией или оборудованием, требуемым для музеев и музейных служб.

Пополнение музейных коллекций

Руководство музея должно принимать и издавать письменное положение о своей политике коллекционирования. Эта политика должна пересматриваться время от времени, по крайней мере, каждые 5 лет. Приобретенные объекты должны соответствовать целям и деятельности музея и должны сопровождаться свидетельством. Музеи не должны, кроме особо исключительных обстоятельств, приобретать материал, который музей вряд ли будет способен внести в каталог, хранить, сохранять или выставлять надлежащим образом.

Полевое изучение и коллекционирование

Музеи должны занимать лидирующую позицию в попытке остановить деградацию всемирного естествознания, истощение археологических, этнографических, исторических и художественных ресурсов. Каждый музей должен развивать политику, которая позволит ему вести свою деятельность в пределах соответствующих национальных и международных прав и договорных обязательств, и с разумной уверенностью, что его подход совместим с духом и намерением как национальных, так и международных усилий по защите и преумножению культурного наследия.

Полевое исследование, сбор и раскопки работниками музея представляют этические проблемы, которые являются одновременно сложными и критическими. Все планирование полевых исследований и сборов должно предваряться исследованием, обнаружением и консультацией, как с надлежащими властями, так и с любыми заинтересованными музеями или академическими учреждениями в стране или области предполагаемого изучения, достаточными для того, чтобы установить, является ли предложенная деятельность как законной, так и оправданной на академическом и научном основаниях. Любая полевая программа должна быть выполнена таким образом, чтобы все участники действовали законно и ответственно при приобретении образцов и сведений, не допуская всеми практическими средствами неэтичных, незаконных и разрушительных методов.

Изменения в составе коллекций

По определению, одна из ключевых функций почти каждого вида музея состоит в приобретении экспонатов и их хранении для потомства. Следовательно, всегда должна быть сильная презумпция против перемещения экземпляров, которым музей присвоил официальное название. Любая форма перемещения: пожертвование, обмен, продажа или разрушение, требует высоко квалифицированного кураторского суждения и должна быть одобрена управляющим органом только после того, как будут произведены полная экспертиза и юридический совет.

Некоторые специализированные учреждения требуют особого рассмотрения. Это - "живые" или "рабочие" музеи, и некоторые обучающие и другие образовательные музеи, наряду с музеями и другими учреждениями, показывающими живые экземпляры, типа ботанических и зоологических садов и аквариумов, которые могут считать необходимым рассматривать, по крайней мере, часть своих собраний как "взаимозаменяемую" (то есть, заменяемую и обновляемую). Однако, даже в этом случае, имеется четкое этическое обязательство, в соответствии с которым действия учреждения не должны вредить долгосрочному выживанию образцов изученного, выставленного или использованного материала.

Этические обязательства работников музея

Служба в музее, существующем при общественной или частной поддержке, является актом общественного доверия, влекущим большую ответственность. Во всех действиях служащие музея должны поступать честно и в соответствии с наиболее строгими этическими принципами, а также с высочайшей степенью объективности.

Профессиональный работник музея должен понимать 2 руководящих принципа: во-первых, что музеи являются объектами общественного доверия, и их ценность по отношению к обществу прямо пропорциональна качеству предоставляемых услуг; и, во-вторых, что интеллектуальная способность и профессиональные знания не являются сами по себе достаточными, но должны опираться на высокий уровень этического поведения.

Директор или другой главный чиновник музея должны знать и доводить до сведения управляющего органа музея всякий раз, когда в этом есть необходимость, условия Кодекса профессиональной этики ICOM и любых уместных национальных или региональных кодексов или политических заявлений по музейной этике, и должны побуждать управляющий орган исполнять их. Музейные работники должны также полностью подчиняться Кодексу ICOM и любым другим кодексам или положениям по этике музея при выполнении должностных обязанностей управляющего органа в соответствии с возложенными на него полномочиями.

Непрофессиональное поведение

Каждый музейный работник должен быть сведущ как в любых национальных, так и в местных законах, а также в любых служебных предписаниях, касающихся взяточничества, и должен всегда избегать ситуаций, которые могли бы так или иначе рассматриваться как коррумпированное или неуместное поведение любого вида. В особенности, никакое должностное лицо музея не должно принимать никакого подарка, пользоваться гостеприимством или принимать любую форму награды от любого дилера, аукциониста или другого человека как неуместный стимул в отношении закупки или распоряжения единицами хранения музея.

Также, чтобы избежать любого подозрения в коррупции, музейный работник не должен рекомендовать никакому частному лицу определенного дилера, аукциониста или другого человека. Должностное лицо также не должно принимать никакой "специальной цены" или скидки на личные покупки ни от какого дилера, с которым либо работник, либо его музей имеют профессиональные отношения.

ИКОМОС (ICOMOS). Международный совет по охране памятников и исторических мест основан в 1956 г., после принятия Венецианской хартии, с целью поддержки идеи и методики охраны памятников и достопримечательных мест. Совет осуществляет оценку объектов, предлагаемых к включению в Список

Всемирного наследия, а также сравнительный анализ, техническую поддержку и составление периодической отчетности о состоянии включенных в Список объектов. Совет является одним из ведущих членов информационной сети Всемирного наследия.

Учредительный конгресс ИКОМОС состоялся в июле 1965 года в Польше. Произошло это через год после того, как UNESCO приняло Венецианскую хартию по сохранению памятников и достопримечательных мест. ИКОМОС и его члены стали "отрядом профессионалов" для осуществления доктрин Венецианской хартии, сохранения и охраны недвижимого наследия человечества. Сегодня ИКОМОС - это единственная международная общественная организация, деятельность которой посвящена продвижению теории, методологии и научных технологий в консервации архитектурного и археологического наследия.

Основные цели ИКОМОС:
- объединять специалистов консерваторов всего мира и служить форумом для профессионального диалога и обмена опытом;
- собирать, оценивать, и распространять информацию по принципам консервации, методики, и политики;
- сотрудничать с национальными и международными представителями власти в основании центров документации, специализирующихся в консервации;
- работать над утверждением и внедрением международных конвенций по консервации и по увеличению значимости наследия;
- участвовать в организации тренинговых программ для специалистов в области консервации на международном уровне;
- поставить экспертизу высококвалифицированных профессионалов и специалистов на службу международному сообществу.
Для осуществления этих целей ИКОМОС имеет активную и разнообразную программу.
Около 7 000 отдельных лиц и организаций являются членами ИКОМОС. Они имеют квалификацию в различных областях сохранения культурного наследия: архитектуре, археологии, градостроительстве, инженерии, администрировании культурного наследия, искусствоведения, архивов и др. Организация действует через сеть Национальных комитетов, которых сейчас существует более чем в 110 странах мира.

ИККРОМ (ICCROM). Международный исследовательский центр по сохранению и реставрации культурных ценностей - межправительственный орган, осуществляющий экспертную поддержку по сохранению объектов, включенных в Список Всемирного наследия, а также проводящий тренинги по реставрационным технологиям. Количество членов ИККРОМ достигает 110.

Создание ИККРОМ было продиктовано практическими нуждами, вставшими после Второй мировой войны, когда потребовалось создание центра по исследованиям и апробации новых методов реставрации. Предложение о его создании было высказано на сессии ЮНЕСКО в Нью-Дели в 1956. По соглашению с правительством Италии ИККРОМ был создан в Риме в 1959. Длинное название центра сократили до «Римского клуба» или «Международного центра консервации», но в 1978 была принята аббревиатура ИККРОМ, которая и используется сегодня. Центр вел работы по консервации древних погребений в долине Нила, реставрации настенных росписей в церквях Молдавии, развитии национального исследовательского консервационного центра в Индии, защите национального культурного наследия Гватемалы, Италии и Черногории от последствий наводнений и землетрясений. В тоже время центром были организованы международная библиотека и центр документации, ставшие важными источниками для исследований и стажировки ученых из разных стран.

Бақылау сұрақтары:

Что такое ИКОМ?

Какие казахстанские музейные издания вы знаете?

Что такое путеводитель?

Әдебиеттер тізімі: Юренева Т.Ю. Музееведение. М., 2005; Шулепова Э.А. Основы музееведения, М., 2005; Шляхтина Л.М. Основы музееведения, М., 2005

15-тақырып. Музеология тұрғысынан білім.

Мақсаты: музеология тұрғысынан білім жүйесін ұйымдастыру. Еліміздегі музейлер үшін кадрлар дайындау тарихы. Отандық және шетелдік әдебиеттерде музей ісі және музеология саласындағы оқытудың теориялық мәселелері.

Кілт сөздер:

Отандық білім беру және қазіргі қоғам өміріндегі музей ролінің артуына байланысты музей мен білім беру мекемелерінде педагогикалық міндеттерді шеше алатын кәнігі мамандарды дайындаудың өзектілігі артып отыр. Мұндай жағдай тек біз үшін ғана емес, шетелдік музейлер үшін де маңызды болып отыр, себебі қазіргі мәдениет пен қоғам өміріндегі музей ролінің артуы музей қызметкерлерін оқыту және олардың білім беру қызметінің деңгейін көтеру мәселесін туындатып отыр. Себебі, музей – өзін мәдени-тарихи кеңістікте музей заты арқылы ақпаратпен қамтамасыз етіп отыратын ерекше жүйе.

Алайда, бұл музейлердің қазіргі нарықтық кезеңдегі жағдайына ғана байланысты емес, бұл мәселенің себебі тереңде жатыр, яғни, музей қызметкерлерін оқытудағы ескірген тәсілдерді қолдану музей саласына кері әсерін тигізіп отыр. Жоғары оқу орындарының түлектері – олар көбінесе педагогтар, музейтанушылар, өнертанушылар музей жағдайындағы қызметке дайындықсыз келеді, яғни, пәнаралық негіз және концептуалдық түсініктері жоқ, оларда ғылыми және тәжірибелік дағды қалыптаспаған. Әсіресе, бұл келушілермен жұмыс істейтін музей қызметкерлеріне тікелей қатысты болып отыр. Егер қор сақтау жұмысы сақтау және есепке алуға қатысты нормативті нұсқаулықтармен анықталып, жеке тәжірибемен ғана байланысты болса, онда көпшілікпен жұмыс бүгінгі әлеуметтік-мәдени жағдайға жауап беретін психологиялық-педагогикалық дайындықты және жоғары білім деңгейін қажет етеді.

Тіпті, білім беру жүйесінің қызметкерлерінің өзінде де музей педагогикасының негізгі мазмұны туралы толыққанды ұғым қалыптаспаған десек артық айтқандық болмас еді.

Жоғарыда аталған себептерге байланысты, ұсынылып отырған оқу құралы отандық музей педагогикасының кәсіби қалыптасуына көмегін тигізеді деген ойдамыз. Мұнда музейдің білім беру қызметінің қалыптасуы мен дамуының маңызды аспектілері тарихи реттілікпен және осы қызметтің негізі ретіндегі музей педагогикасының мазмұны жан-жақты қарастырылады.

«Музейлік педагогика» әлемнің көптеген елдерінде әлеуметтік сұранысы жоғары, дидактикалық үрдісінің айрықша құрылымы және мазмұнының өзіндік ерекшеліктері бар, педагогикалық жүйемен «қатарлас білім» жүйесі ретінде қарастырылып келеді. Музейлік педагогика – музей интеграциясы (базасы, негізі ретінде), яғни, музейтанудың және педагогикалық ғылымдардың өзара байланысы. Оның негізгі қызметі – мәдени-білім берудің ерекшеліктері мен тарихын, әртүрлі категориялардағы келушілерге ықпал ету әдістерін жүзеге асыру және басқа педагогикалық мекемелердің өзара қарым-қатынасын зерттеу болып табылады. Н.В. Соловьевтің пікірінше, қазіргі музейлік педагогика қызметі музейлік коммуникация мәселесі саласында дамып келеді және оның қызметі музей және оның мәдениетіне көпшілікті (әсіресе жастарды) тарту, тұлғалардың шығармашылық қабілеттерін арттыруға бағытталған.

Музей жәдігерлерін ұлттық мәдениетіміздің дерегі және жастарды рухани жағынан тәрбиелеу құралы ретінде педагогикалық тұрғыдан қарастыру, отандық ғылымда арнайы ғылыми бағыт ретінде музейлік педагогиканы, оның теориялық-методологиялық негіздерін қалыптастыру бүгінгі күн талабы.

Сондықтан да, халық тарихының табиғи, тарихи деректері сақталған музейлердің педагогикалық қызметін жүйелі түрде қарастыруға сұраныс пен қажеттілік қазіргі қоғамда күн өткен сайын артуда. Сонымен қатар, музей ісіне, оның ішінде музей педагогиасына қатысты қазақ тіліндегі оқулықтар жоқтың қасы. Себебі, тарихымыздағы отарлық кезеңнің, кейіннен кеңестік идеологияның ықпалы мен саясаты аясында қалыптасқан музейлердің, музей қорының қалыптасуы бұрынғы кеңестік мемлекеттерге тән үрдістермен байланысты дамыған еді. Бұл жағдай кеңес дәуірі кезіндегі музей ісінің бір орталықтан бағындырылғаны, музейлік құжаттардың тек орыс тілінде жүргізіліп келгенімен де тығыз байланысты. Сол кезеңдегі музейлік деректерді тарихи тұрғыдан терең зерттеуге жол бермеген саяси құжаттардың қабылдануы, идеологиялық қысым музей ісіндегі ғылыми-педагогикалық ізденістерді шектеді.

Жалпы бұл ұсынылып отырған оқу құралы Б.А. Столяровтың «Музейная педагогика» атты оқу құралының негізінде дайындалды. Оның себептері өзіміз жоғарыда атап өткен қалыпты жағдайларға байланысты. Болашақта елімізде музейдің бұл саласы кеңінен дамып, мамандар даярланған тұста осы оқу құралындағы мәселелер отандық тәжірибе негізінде жеке қарастырылады деген ойдамыз.

Англия музейлері Америка құрама штаттарының музей ісінің қалыптасуы мен дамуына үлкен ықпалын тигізді. ХІХ ғасырда Америка – жас ел ретінде эстетикалық идеялары, өнеркәсіптің даму жоспарында да, Европаға мәдени жағынан тәуелді болды. 1876 ж. Филадельфияда өткен америкалық сәндік-қолданбалы өнер көрмесі осы тәуелділіктің көрінісі болды, сонымен қатар, ол «Өнер мен кәсіптің қайта өрлеуі үшін» атты ұлттық сипат алған қозғалыстың дамуына түрткі болды. Бұл қозғалыстың қайраткерлері техникалық алға басуды негізге алды. Дәл осы жылы Детройтта өнер музейінің базасында АҚШ-тағы алғашқы өнеркәсіп өнерінің мектебі ашылды.

Оңтүстік-Кенсингтон музей үлгісі, музейдің пайдалы жақтарын көркем музейлер және «Әдемі қала үшін», «Үйлерді жақсарту үшін» атты әлеуметтік акциялар арқылы көрсете білген Нью-Йорк, Бостон, Чикаго және тағы басқа қалалар музейлерінің білім беру концепцияларына негіз болды. Бұл акциялар америкалық прагматизм және эгалитаризм (тең құқылы) идеологиясына сай келді. Бұған Б.Франклиннің: «пайдалы нәрсенің сұлулығы жас мемлекеттің эстетикасының негізі болуы тиіс» және «…бір мектеп мұғалімі бір топ ақынға тең, ал жаңа машина Рафаельдің үздік туындыларынан артық» – деген сөзі айқын дәлел бола алады. Философ және психолог Дж.Дьюи эстетика және көркем шығармамен айналысудың мәнін дәл осы тұрғыдан түсінді. Ол өзінің эстетикалық тәрбиеге байланысты концепциясында өнерді таза улитарлық көзқараспен қарастыра отырып, онымен танысуды ол қолайлы заттарды жасауда дағды қалыптастыру міндеттерімен байланыстырды.

Қолайлылық идеясы сол кезде ашылған Нью-Йорк, Бостон, Фила­дельфия және Чикагодағы көркем музейлер идеологиясы мен тәжірибелік қызметінің негізі болды.

Осы орайда қаланы жабдықтау жұмыстарына тартқан, үй үлгілері, интерьерлердің көрмесін ұйымдастырған Толедо өнер музейінің тәжірибесін айтуға болады. Оның бастамасымен «Құстардың клубы» ашылған болатын, клуб қызметінің шеңберінде оқушылар қала бақтарында құстар өсірді, бұл шара балалардың пайдалы іспен айналысуына ықпал жасады.

Сонымен қатар, әр бір музей белгілі бір деңгейде білім беру мақсатын көздеді, тіпті кейбірінде «музей мұғалімі» қызметі енгізілді (Бостон өнер музейі). Детройт қаласындағы өнер музейінде 1890 ж. бастап бейнелеу өнері, археология, әдебиет және басқа да ғылым салалары бойынша кең көлемде ағартушылық жұмыстары жүргізіле бастады. Айтылған музейде «Суретші-әйелдер қоғамы», «Кітапхана қызметкерлерінің қауымдастығы» және т.б. әртүрлі қоғамдық ұйымдар мен ассоциациялар құрылғанына қарап, оның педагогикалық оқу үрдісіне бет бұрғанын және музейлердің оқу мекемелеріне айналғанын көруге болды.

Білім беру мақсаттары, әсіресе, АҚШ–тың ең ірі көркем музейі жарғысы – музей метрополитенінде (Нью-Йорк) көрсетілген болатын. 1870 ж. нақышты өнерді дамыту және оқып үйрету, оны өнеркәсіпте және өмір тәжірибесінде қолдану, сондай-ақ, көркем білімді дамыту мақсатында құрылған бұл музейге ағылшын және неміс музейлерінің ықпалы зор болды. Қазіргі күні Метрополитен коллекцияларының кең көлемділігі, сапасы, көрерменмен жұмыс түрлерінің сан алуандығымен (экскурсиялар, концерт, лекциялар, кино көру, жол көрсеткіш) америкалық музейдің үлгісі болып отыр.

1893 ж.Чикагода өткен дүниежүзілік Колумбиялық көрме шеңберінде көркем шығармалар да қойылып, мұнда өнерді оқытудың интернационалдық конгресі болып өтті. Мұнда көптеген өнеркәсіптік өнер көрмелерінің пайдалы жақтары қарастырылды. 1907 ж. АҚШ-та құрылған «Индустриальды білім беру қоғамы», ал 1910 ж. Бостонда, индустрия дизайынының дамуына арналған конференция өтті. Тоғыз жылдан кейін осы саладағы жеткен жетістіктерге байланысты Метрополитен музейінің (оның білім департаментінде индустриальдық өнерге сектор бөлінген болатын) орасан зор көрме өткізуі осы шараның қорытындысы іспеттес болды.

Дегенмен, көркем музей үшін басты міндеттердің бірі – жоғары талғамды тәрбиелеу болды. Дәл осы бағыт эстетикалық қозғалыстың негізгі мақсаттарын анықтады.

Осы уақытта америкалық мәдениетте өзіне тән, Европалық музей үлгісіне ұқсамайтын музей түрі қалыптасқан еді, онда тарих және техника ескерткіштері адамзат әрекетінің сан алуан бағытының негізінде түсіндірілді. Вашингтондағы (1904 ж. негізі қаланған) АҚШ-тың екі жүз жылғы ғылымының дамуын (археология, астрономия, тарих, саясат, өнеркәсіп, транспорт, бейнелеу өнері, әскери іс және т.б.) көрсететін коллекциялары бар тарих және техника Ұлттық музейі міне осындай болды.

Бейнелеу өнерінің туындыларының америкалық музейлердің ажырамас бөлігі болуы кездейсоқтық емес: бұл өнер мен сұлулықты индустриальды бағыттың материализміне қарама-қарсы қойған эстетикалық қызмет идеологиясына жауап берді.

ХХ ғ. басында-ақ АҚШ музейлері ұлттық мәртебе символдары ретінде ғана емес, сонымен қатар, эстетикалық тәрбие құралдары ретінде де қарастырылды. «Өнер культінің беделі ең жоғарғы орында тұрса, сонда ғана ұлттың ұлылығы мен данқы артады», - деп Хаксли өнер галереясының директоры және «Эстетика» журналын шығарушы - Р.Вайер айтқан еді.

Көркемдік талғамды қалыптастыру мақсатында музейлер лекция- концерттер, өздерінің экспозицияларын тегін көру және музейлерға дейінгі қоғамдық көліктерде тегін жүру сияқты шаралар жүргізді. Бірақ, әсіресе ең маңыздысы – осыған ұқсас шараларды концепциялық түрде ұғыну үрдісі басталды.

Америкалық музейлердің білім беру функцияларының алғашқы теоретиктерінің бірі – Д.Рескиннің және Оңтүстік-Кенсингтон мектебінің ізбасары Д.Гудд болды, ол музейдің мақсатын заттар арқылы оқытып үйрету идеясынан көрді. Көркем және ғылыми-жаратылыстану музейлерді бөліп қарастыра отырып, зерттеуші музей коллекцияларын оқып үйрену білім беруге алғашқы қосылған үлес және көрерменді жазбаша ақпаратпен - үндеулер, жолсілтеушілер және суретшілер туралы монографиялармен қамтамасыз ету керек деп түсінді. Сонымен қатар, көпшіліктің алдында лекциялар оқуды да жақтады. Д.Гудданың инициативасы тез арада іске аса бастады. 1906 жылы Метрополитен музейінде бірінші рет келушілерді экспозициялрмен таныстыратын жолсілтеуші және мұғалімдерге арналған құрал шығарылған болатын. Демалыс күндері бұл жерде көпшілік жұрт алдында лекциялар оқылды. Музейдің білім беру мәселелеріне арналып «Метрополитен бюллетені» шығарылды, мұнда көпшілік алдында, яғни, студенттер, мұғалімдер, дизайнерлер, тіпті көзі көрмейтіндер мен құлағы естімейтіндерге лекциялар оқу сияқты бағдарламалар жасау жұмыстары талқыланды. 1919 ж. бұл музей қызметкерлерінің назарын бастауыш, орта мектеп және т.б. оқу орындарындағы жұмыс аударады.

АҚШ-тағы жинақталған келушілермен жұмыс жүргізу тәжірибесі, көркем музейдің еркшелігіне бағытталған міндеттерді нақтылауға септігін тигізді: «Музей балалардың білім алуына, дұрыс демалуына және үлкендірдің білім деңгейлерін дамытуына жағдай жасауға тиіс.

Ол студент білім алатын, суретшінің шабытын оятатын қойма болуы тиіс. Оның ықпалы үйде және қоғамның барлық мүшелерінің өмірінде сезілуі керек. 1924 ж. осы тәжірибе негізінде көрермендердің әртүрлі категорияларына арналған бағдарламалардың үлгілері жасалынды (Д.Хайд). Бұл бағдарламалар былайша бөлінген болатын:

– демалуға және көпшіліктің көңіл-күйін көтеруге;

– білім деңгейін көтеруге (соның ішінде студент-өнертанушылар және суретшілер) арналған;

– өз ісін жетік білетіндерге көмек;

– балалардың игілігі үшін.

Бұл блоктағы америкалық музейлер өмірінде бүгінде де үлкен мәні бар рекреациондық функцияларға байланысты бағдарламаларды бөліп қарастыру керек. Келушілерді қуатты инфражүйемен қамтамасыз ететін бұл бағдармалар оларды демалыста және өнерге баулуда қатал ережелерді ұстанбайды. Алғаш бұл функция туралы Д.Гудданың шәкірті А.Паркер айтқан болатын, ол музейді өмір және қазіргі құндылықтармен байланысқан әлеуметтік институт ретінде қарастыра отырып, музейге келу ұйымдасқан демалыс түрі болып табылады деген қорытындыға келеді.

Білім беру қызметі тәжірибесінде мектеп пен музей білім берулерінің арасындағы айырмашылық белгілі болды. Оның мағынасы музей ескерткішімен пән бойынша оқушыларға ақпарат беру құралы ретінде онымен пайдаланудың алдында танысу болып табылады. Егер бұл ескерткіш өнер туындысы болса, онда музей педагогына білім берушіден гөрі, оған «көруді жылдамдатқыш» ролі берілді. Музейге деген прагматикалық көзқарастарға қарсы келетін бұл ұстаным музейде мектептік педагогикалық әдістерді ұлғайтудан сақтандыратын мамандардың пікірі еді. Бұларға Б.Гилманды жатқызуға болады, ол көркем музейлер мен басқа бейіндік музейлердің ара-жігін ашып көрсетті. Музей қызметінің эстетикалық бағыттарының ірі өкілі ретінде танымал болған Б.Гилман: «Білім беру саласы басталған жерде, өнер саласы аяқталады» деп сендірді. Осы жерде ғалымның өнерді қабылдаудағы пайымдау аспектісіне деген ұстанымын көруге болады. Б.Гилман, көркем туындылар өзінің мазмұны және формальды жағынан көрерменге тікелей әсер етуі тиіс деп есептеді. Ол музейде келушілерге суретшінің ойын түсіндіретін адамның болуын құптаған еді. Бірақ, ғалымның пікірі бойынша, педагог музеймен танысу барысында тек «жасы үлкен жолдас» ролін ғана атқаруы тиіс және сөйлесу барысында тілі, өнер тарихы бойынша ешқандай мәлімет бермеу керек деген пікірде болды. Алайда, көркем музейлерді білім мекемесі деп есептемейтін Б.Гилман, экспозициямен танысу кезінде зерігуге жол бермеу жолдары туралы да жазды.

АҚШ-тың білім философиясының эстетикалық бағыты музейдің мақсатын қоғамда эстетикалық талғамның жоғары үлгісін тәрбиелеу және қолдау деп анықтады. Өзінің өзектілігін жоғалтпаған бұл ұстаным, музей педагогінің қызметін келуші мен өнер туындысы арасындағы жалғастырушы ретінде түсінуден туындап отыр. Көптеген музей қайраткерлері ұстанған бұл эстетикалық бағыт, білім беру тәжірибесінен гөрі музей жұмысы мақсатының теориясы болды. Көп ұзамай оған бәсекеге, өнер тарихының университеттік ғылыми пән ретінде дамуына байланысты қалыптасқан өнертанулық бағыттың келуі кездейсоқтық емес еді. ХХ ғ. бірінші отыз жылдығында жылдам дамыған бұл бағыттың бастаушысы Гарвард университеті болды. Өнертану шеңберінде бейнелеу өнері туындыларын жалпы гуманитарлық білімнің бір саласы ретінде басқа өнер түрлерімен қатар қарастыруға мүмкіндік берген пәнаралық тәсіл дамыды.

Метрополитен музейі бұл жерде де алғаш болып, тарих, география және т.б. мектеп пәндері бойынша костюмдер, жиһаз үлгілері және басқа да тарихи заттарды қолдана отырып, сабақты қалай жүргізу керектігін көрсетті.

1930-40 жж. барлық жағынан жетістікке жеткен білім беру қызметі оны америкалық музейлердің басты функциясы ретінде қарастырады, зерттеушілердің пікірінше, олардың көбі «еркін формальды емес арт- колледждерге» және білім беру мекемелеріне айналып бара жатты (Т.Лоу). Бұған Цинциннати қаласындағы көркем музейді үлгі ретінде айтуға болады, 1930 ж. музейде балаларға арналған жексембілік сабақ бағдарламасын жасаған Білім бөлімі ұйымдастырылған болатын. Олар бұл бағдаламаға мифология, музыка, тарих, география, мүсінмен айналысу сабақтарын кіргізді. Білім беру бағдарламаларын жасауда, сол кездегі педагогтардың жетістіктері есепке алынғандығы өте маңызды.

Бұл тәжірибедегі белгілі америкалық маман В.Дамиктің ойы өте қызықты, ол музейдің педагогикалық қызметін, оқыту әдістерін қалыптастыру және бала қабылдауының психологиясын зерттеуге арналған тәжірибелік лабораторияға айналдыру керек деген тұжырымға келеді. Бұл тұжырым жай айтылып қана қойған жоқ. 1920 жж. мектеп сабақтарында өткізілген түс, фактура, сызық және формамен таныстыру эксперименттері өнерге қатысты өз пікірін білдіруге және күнделікті өмірде заттарды таңдауға мүмкіндік беретін эстетикалық қабылдаудың дамуын, көркем талғамның жақсарғанын, білім қорының ұлғайғанын көрсетті.

Нәтижелі ғылыми-әдістемелік ізденіс және білім мекемелерімен ынтымақтастық америка музейлеріндегі музей білімінің теориясы мен практикасы негіздерін айқындады. Алайда, бұл жүйеге 1930 жж. түзетулер мен жаңартулар енгізілген еді. Ұлы дағдарыс кезінде негізгі назар америкалық музейлердің әлеуметтік-мәдени функцияларының дамуына бағытталды. 1932 ж. бірінші статистикалық зерттеулердің мәліметтері бойынша, елдің 120 музейінде көрермендермен жүргізілген жұмыс жасау қорытындылары халықтың әр түрлі әлеуметтік топтарын кең көлемде музейге тарту қажет деген тұжырымға әкелді. Сонымен қатар, жан-жақты амалдардың жоқтығынан зардап шеккен музей білім беру әдістерінің жетіспеушілігі де байқалды.

1920 жж. америкалық музейлердің білім беру қызметіне қысқаша саралау жасауды аяқтай келе, прагматизм идеологиясының үстемдігіне байланысты оның музейлерді педагогикалық мекемелерге айналуына жағдай жасағанын баса айту қажет. Сондай-ақ, Ресейдегідей, оның білім беру қызметін ұғыну көркем музейлер жағдайында жүзеге асты. Оның қызметі тәжірибесінің негізінде келушілермен жұмыстың жетекші бағыттары қалаптасты:

– мәдени (дайындығы жақсы келушілер үшін);

– Білім беру: а) өнер және кәсіп саласында кәнігілік деңгейін қамтамасыз ету үшін; б) мектеп білімін және онымен байланысты мақсаттарды қамтамасыз ету үшін;

– рекреациондық – музейлік ортада демалыс және көңіл көтеру.

АҚШ-та музейдің әлеуметтік-мәдени функциясы және оның білім беру қызметінің бағыттары анықталды. АҚШ музейлерінің білім беру қызметтерінің дамуы көршілес елдердегі осындай үрдістердің дамуына ықпалын тигізді, бірақ олардағы музей ісі бірнеше он жылдыққа артта қалған еді және АҚШ-тағыдай деңгейге жетпеді. Бұған мысал ретінде Канаданы айтуға болады. Бұл елдің ең ірі музейі – Торонтодағы Корольдық Онтарио музейі 1914 ж. құрылған болатын және бастапқыда бес дербес: археология, палеонтология, минерология, зоология және геология музейлерінен бірікті. 1968 ж. дейін бұл музейдің Торонто университетінің бір бөлімі болғандығы оның бастапқы білім беру бағытын көрсетеді және бұл бағыт соғыстан кейінгі онжылдықта ғана толыққанды дамыған еді.

Алғашқы культтік және материалдық құндылықтардың жинақталған орны ғибадатханалар мен басқарушылардың сарайлары болды. Байлықтың белгісі іспеттес болған мұндай коллекциялар Египет пен Вавилонда аз ғана адамдар үшін белгілі болды. Алайда өнер туындылары антикалық кезеңде байлықтың немесе ерекше талғамның белгісі болып қана қойған жоқ, сонымен қатар, тәрбие құралы да болып саналды.

Грецияда, кейіннен Римде өнер туындыларының иелері культтік заттар мен құдайлардың мүсіндері сақталған ғибадатханалар болды. Мұндағы діни қызметкерлер өздерінің негізгі қызметтерінен басқа «сақтаушы» және келушілерді заттармен таныстырып, «экскурсовод» жұмысын да атқарды. Жоғарғы құдайларға арналған ғибадатханалармен қатар, гректер Аппалон серіктерінің қасиетті орындары – «мусейондарды» құрды. Сол ерте кезеңде бейнелеу өнері тек кәсіп ретінде ғана қабылданып, оның туындалары «мусикалық» жинақтарға кірмесе де, Фидия, Зевксистің және басқа да антикалық шеберлердің жұмыстарының көркем дәрежесін өз замандастары жоғары бағалады.

Мусейондар философтар, эттар мен музыкантарды ғылыми пікірталастарға жинайтын ежелгі гректердің рухани өмірінің орталығы болды. Онда сол кездегі өмірдің оқиғаларын, муза-жебеушілер культін көрсететін өнер туындылары жиналды. Олардың ішінде ерекше орынды шығармашылық сайыстардың жеңімпаздарының мүсіндері алды. Біртіндеп «мусейондар» Академияларға, яғни «мусейлерге» айналды.

Ерте кезеңнің ең атақты мусейонын Египеттік Александрияда б.з.д. ІІІ ғ., Александр Македонскийге серіктес болған патша Птолемей Сотер құрды. Эллиндік кезеңде адамдар өздерін тамаша бір өткен кезеңнің мұрагерлеріндей сезінді, олар грек мәдениетінің куәсі болған заттарды жинай отырып, Ежелгі Элладаны қапына келтіруге тырысты. Птолемей патшаның шығармалары грек мәдениетінің таралуына өзінің ықпалын тигізді, қазіргі тілмен айтқанда, ол үлкен ғылыми-зерттеу кешені болды. Онда ерекше кітапхана, құнды расытхана, бақ және ботаникалық саябақ болды. Жаратылыстану-ғылыми сипаттағы көптеген коллекциялар бейнелеу өнері туындыларымен безендірілген музалардың қасиетті орындарының айналасында орналасты. Бүгінде Александр мусейонын қазіргі заманғы музейлердің бастамасы болды десек те болады.

Б.э.д ІІ ғ. ортасында Греция мен эллиндік мемлекеттерді Рим жаулап алды, Рим олардың мәдени жетістіктерін тез арада игеріп алды. Алайда, римдіктер грек мұрасын жоғары бағалай білді. Республиканың орнына келген императорлық билік бұл құндылықтарды сән-салтанат пен мансаптың құралына айналдырды, бұл Римде жинақтаумен айналысуды мемлекеттік саясат деңгейіне дейін көтерді. Бір жағынан, бұл жеке мусейлердің дамуына ықпал жасаса, екінші жағынан, көркем шығармаларды жинау қоғамдық сипат алды. Өнер заттары коллекцияларын көпшілікке таныстырудың белсенді жақтаушылары атақты әдебиетшілер Петроний мен Цицерон болды. Өз кезегінде Цезарь, қарауындағылардың тілегін орындау мақсатында, Капитолиде өзінің жеке коллекцияларын көпшіліке көрсетуге арналған арнайы ғимарат салу жөнінде шешім қабылдайды. Кейінірек, Август Капитолидің түбінде орналасқан Келісім ғибадатханасын қалпына келтіріп және онда мүсіндер, суреттер мен әр түрлі көркем бұйымдар коллекцияларын орналастырып, храмды Римнің басты императорлық музейіне айналдыруды ұсынды. Римдік өнегедегі бұндай шаралардың барлығының ағартушылық мәні болды.

Ортағасырларда коллекциялар жинау толығымен христиан мәдениетіне тәуелді болды. Ежелгі антикалық ескерткіштер «кінәлі» болып есептелді және сол себепті жойыла бастады. Сонымен қатар, діни кескіндеме, шіркеу бұйымдары, христиандық жәдігерлер, сәндік-қолданбалы өнер туындылары шіркеулер мен ірі феодалдардың қолында болды. Кейінірек, ХІІІ ғ. соңында, қайта өрлеу дәуірінде Италияда әлемді қабылдау діни догмалардан арылып, қайтадан өнер туындыларына деген қызығушылық туды. ХV ғ. қайта өрлеу кезеңінің гуманистері ғылым мен өнерді біріктірген музалар ғибадатханасын өмірге қайта әкелді.

Өнер туындылары және әр түрлі раритеттерді жинау сияқты антикалық дәстүрді жалғастыра отырып, қайта өрлеу кезеңі алдыға бір қадам жасайды, яғни, коллекцияларды жүйелеп, оларды музейге айналдырады. Папа ІІ Юлийдің және басқа да римдік діни қызметкерлердің жинақтау қызметі тек жеке коллекциялар ғана емес, сондай-ақ, жаңа діни-музей кешенін құруға негіз болды. Бұл жерде айтылып жатқан мәселелер Ватикан туралы болып отыр. Рим орналасқан төбелердің бірінің ежелгі атауы бірнеше ғасырлар бойы рим-католик шіркеуі орталығы және архитектура-музей ансамблімен байланыстырылып келді. Оның құрамына ғибадатханалар мен папа үшін салынған құрылыстар және сансыз музей коллекциялары мен кітапханасы бар папаның жанындағыларға арналған сарайлар кірді. Мұны құруға ХVІ–ХVІІ ғғ. ұлы шеберлері ат салысты. Сонымен қатар, папа Х Лев Рафаэльдің бастамасымен ежелгі аспан астындағы музейге айналдыру мақсатында антикалық Римде қазба жұмыстары жүргізілді.

Қарастырылып отырған кезең жеке коллекция жинау ісінің гүлденуімен ерекшеленеді, бұл үрдіс жалпы музей ісінің дамуына және музей заттары арқылы блім беру міндеттерін шешу үшін оң ықпалын тигізді. Осы жерде Флоренциядағы Медичи банкирлік үйінің қызметін айтуға болады. Бірнеше он жылдықтар бойы жинақталған көркем коллекциялар оның иесінің эстетикалық талғамын ғана көрсетіп қойған жоқ, сонымен қатар, оның байлығының да көрсеткіші болды. Олар Микеланджело, А.Вереоккио, С.Боттичелли және т.б танымал италияндық шеберлер үшін кәсіптік көркем білім алудың негізі болды. ХVІ ғ. соңында Мантуедегі герцог Гонзагоның, Мюнхендегі Альбрехт Баварский және Флоренциядағы Медичидің жеке коллекциялары көпшілік қауым үшін ашылды.

1591 ж. суретші Дж.П. Ломаццо өзінің «О музах» (1591) атты трактатында коллекциялар жинаудың дамуына қорытынды жасай келіп, музейдің көпшілікке өнер туындылары және әр түрлі сирек заттарды көрсету орны екенін көрсетеді.

Қайта өрлеу кезеңіне тән қоршаған ортаға деген қызығушылық заттар мен раритеттерді, әсіресе жаратылыстанушылық сипаттағы жәдігерлерді жинауға өз әсерін тигізді. Осы кезде әйгілі болған ғылыми-танымдық бағыттағы әр түрлі табиғи таңғажайыптар жинайтын кабинеттер тек ғалымдар мен университеттердің ғана емес, сонымен қатар, ақсүйектердің де мақтанышы болды. Я.А. Коменский «Orbis Sensulium Hidus (1658)» атты өз еңбегінде бірінші рет осындай коллекциялардың педагогикалық аспектілерінің құндылығын көрсетті. Оқытудың көрнекілігін қолдай отырып, ұлы педагог «музей» терминін, барлық мазмұны танымға бағытталған ғалымның кабинетіндегі дидактикалық кілт ретінде қолданды. Кейіннен мұндай кабинеттер кунсткамералар деп атала бастады, онда кең көлемде өнер туындалары мен жаратылыстану-ғылыми сипаттағы сирек кездесетін заттар жинақталған еді. Жалпы ғылыми білім дамуының аталмыш тенденциясының негізінде Ресейдегі алғашқы жаратылыстанулық ғылыми музей – 1718 ж. І Петрдің бұйрығы бойынша құрылған Санк-Петербург кунсткамерасын айтуға болады. Осылайша, ол білім беру міндеттерін орындайтын мекемеге айналды.

Сондай-ақ, І Петр көркем коллекцияларды жинауды да бастаған еді. Өз кезегінде Батыс Еуропаға барған сапарларында патшаның өзі де және оның қасындағы сенімді тұлғалар да Петергоф пен Летний сад саябақтарын безендірген картиналар мен мүсіндерді әкеліп отырды. Кейіннен бұл дәстүрді Эрмитаждың негізін қалаған ІІ Екатерина және т.б ресейлік патшалар жалғастырған еді.

Батыс Европа және Ресейдегі музей ісінің дамуына француз және неміс ағартушыларының идеялары негіз болды. Энциклопедистер Ф.Вольтер, Д.Дидро, Г.Лессинг, И.Гердер, И.Кант, И.Винкельманның гуманистік философиялары өркениеттің құндылықтарын тануға бағытталды, ол өз кезегінде гуманитарлық ғылым мен өнерге деген белсенді қызығушылықты тудырды және оны білу әрбір адамның борышы деп есептелінді. Ағарту кезеңінде бүгінгі күнде өзекті болып оырған музейдің білім беру және әлеуметтік мәдени қызметтері пайда болып, одан әрі дамыды. Мысал ретінде Лондондағы Британ музейі мен Париждегі Лувр музейін атауға болады.

Британ музейі 1753 ж. парламенттің шешімімен ашылған болатын. Оның негізіне X.Слоун, Р.Коттон, Р.Харли, У.Гамильтон және т.б. жинаушылардың жеке коллекциялары жатты. Оның экспонаттарының басым бөлігін қолжазбалар, археологиялық ескерткіштер, түрлі табиғат таңғажайыптарының экспонаттары құрады. Әсіресе, музейдің кітапханасын ерекше атап айтуға болады. Музейдің ажырамас бір бөлігі ретінде саналған ол бүгінгі күнде де әлемдегі е&#