2015-05-05
1168
Үнді елі — Гималай тауының солтүстігінде орналасқан ежелгі мемлекеттердің бірі. Индия табиғаты өте әсем тропикалық ай-мақтардын бірі болып табылады. Бұл мемлекетте ешқашан кар жаумайды. Халықтар табиғаттың осындай қолайлығының нәтижесінде, ол басқа мемлекеттерден алдыңғы қатарда. Мұнда джуд өсімдігінің талшықтарынан қатты маталар, арқан жасала-ды. Сондай-ақ мақта өсіруден де жақсы нәтижеге жетті. Дүние жүзіндегі елдердің ішінде Үнді мемлекеті мақта өсіруден үшінші орында.
Табиғи және географиялық жағдайға байланысты мүнда түрлі мәдени достүрлер қалыптасқан. Солтүстік Индия халықтары қысқы салқын ауа райына байланысты жүн және тері аяқ киімдерді пайдаланады. Ал тропикалық аймақ түрғындары көбіне жібек және мақта маталарын колданды. Қазіргі уақытта Индияда бірнеше ондаған миллион халық (маратха, бенгаль-дықтар,тамил, меннага гуджараггықтар, нага, бхилдар жоне т.б.) түрады.
Әрбір халыктың дүниеге езівдік көзкарасы мен өмір сүру ерекшеліктері байқалады. Мысалы: тамил халқының әйелдері сари, меннага халқының әйелдері бастарына тағатын қауыр-сынды диадемасы, үнді аралының түрғындарының белшалғы-лары, Раджастхан штатындағы сәнді киім үлгілерінің барлы-ғында да халыктың қанық, ашық, контрасты және сәндік әше-кейлерге деген қүштарлығын байқаймыз.
Үнді халқының киім пішіміне қарай екі түрге бөлуге бола-ды. Қолжазбаларға қарағанда жаңа дәуірде үнді әйелдері мен ерлері денесіне түтас маталарды шаршаулау арқылы аяқтарын бүркеп, костюм формасын шығарған. Біздің дәуіріміздің IV ғасы-рынан бастап әйелдер мен ерлер киімінде айырмашылыктар байқалады.
Үнді мемлекетіцде ежелден бастап-ақ қолонер жақсы дамы-ды, атап айтсак: сурет, көзешілік, зергерлік өнерлер Аталған барлық өнер түрлері дәуір өткен сайын өзінің бастапқы қал-пынан әлдекайда өзгеріп, айтарлықтай жетістіктерге жетіп отыр-ды. Әсіресе көзешілік бейнелеу өнері жақсы дамыды. Бүл өнер түрлері бүгінгі күнде де дүние жүзі сауда аренасында жогары багага ие. Киім үлгілеріне де бүл енердің коп көмегі тиді.
Бейнелеу өнерінің киім үлгісіндегі орны ерекше байкдлды. Ашық түсті маталарға гүл түсірді немесе жануарлардың суреттерін өте әсем бейнеледі, сонымен бірге бүл өрнектер өзіндік мағынаға да ие болды.
Біздің д.д. I ғасырда Орта Азияны шак жоне кушан тайпала-рының басып алуына байланысты Үнді халықтарында тігілген киім үлгісі пайда болады. Олар жамылғы мен енсіз штан, үзын жеңді көйлек және қамзолдар, ал VIII ғасырдан бастап Үнді еліне мүсылмандар ене бастайды. Әсіресе елдің солтүстік бөлігіндегі халықтың мәдениетіне, түрмыс салтына, киім үлгілеріне едәуір өзгерістер жасайды. Бүл процесс XVI ғасырға дейін созылып, елдегі екінші діни бағыттардың бірі болып са-налады.
Алғашында киімнің қалыптасуына этикалық кағидалар әсер етсе, мүсылмандар келген соң киімнің қалыптасуына діни көзқарастар әсер етті. Мысалы, үндістер бүрынғысынша тігілмеген дхоти және сариді пайдаланса, ислам дінін қабылда-ғандары тігілген костюмдерді пайдаланды. Ерлер мен әйелдердің арасындағы кеп тараған киімдердің бірі болып макта матасы-нан жасалынған, сөнді, үзын жевді, еркін пішінді койлек -күртеше саналды. Сондай-ақ ерлердің шалбары эйелдердің шал-барына үқсас болды. Оны «шутхна» немесе «чуридара» (чури — білезік) деп аталды. Үнді еліне тері аяқ киімді мүсылмандар енгізді. Бірақ олардың аяқ киімдері өкшесіз, сіресіз тігілді.
СҰЛУЛЫҚТЫҢ ЭСТЕТИКАЛЫҚ ИДЕАЛЫ
Үнді елі өйелдері көбінесе сонді, әсем киінуге, орі киім озірлеуге арналган мата түрлерін бояуға ерекше көңіл болген. Олар әсіресе ашық түсті киім үлгілерін озірлеуде ерекше жетістіктерге жеггі. Әйелдері беттерін, қолдарын, тырнақтарын бояуға ерекше көңіл бөлсе, ерлер сақалдарын бояуды (ақ, жа-сыл, көк, күлгін түстерге) модага айналдырған. Бояну барысында олар күлгін, көк түсті, ашық жасыл, ақ жасыл түске бояуды көбірек пайдаланды.
Б.д.д. II ғ.бастап Үнді елі мақта маталарын пайдалануда ерек-ше жетістіктерге жетті. А.Македонский заманында Үнді елі шеберлерінің тоқыған мата шеттеріндегі көк немесе қызыл-сары жолақты мата «ағынды су», «түнгі түман» деген сияқты мағына білдірді.
Үнді мемлекеті мата шығаруда ең алғаш рет қол жеткізген мемлекеттердің бірі болып саналады. 1290 жылы Венецуола-лық саудагер Марко Пола өзінің естелігінде былай дейді: «Ин-дия мемлекеті - мата шығаруда ерекше козге түскен елдердің бірі. Олар матаны бояуда, киім әзірлеуде, оны сәндеуге ерекше көңіл бөледі. Олардың киімінің түсіне қарап, байлығын, дәулетін ажыратуға болады. Киім киюге ерекше назар ауда-рылды. Олардың киім киюіне қарап барлығында король деп ойлап қалу ғажап емес».
ӘЙЕЛДЕР КИІМІ.
Әйелдер киімі де ерлер киімі тәрізді бірнеше киім түрлерінен түрды. Әйелдер костюмі өзгерістерге ене отырып, уақыт өткен сайын олардың әсемдікке қүштарлығы арта түскендігі байқал-ды. Үнді елі әйелдерінің киімі сари. Ол жаулық есебінде бас бөлігін түтас жауып түрды, ерлер киіміндегі дхоти сияқты кеу-де бөлігін айналдыра отырып бір иыққа дейін жететіндей етіп әзірледі. Сариді әзірлеу барысында оған түс беруге ерекше көңіл бөлген (16 б). Алғашында сариді біртүсті матадан дайындады, әдетте оның өлшемі 5,5x1,15 м етіп алынды. Ал Гуджарат шта-тында сариді 4 метрге дейін қысқартса, керісінше, Матхья-Пра-деж штатында сари матасының үзындығын 9 метрге дейін үзарт-ты, Махараштра штатында ол 10 метрге жеткізді. Себебі, бүл елдің әйелдері ат үстінде жүріп соғысқа қатысты. Бай әйелдер қымбат әрі ауыр паршадан немесе өте женіл әрі жүқа газ мата-сынан киім киді. Түрмысы орта әйел гардеробында 80-100 сари болды. Дегенмен, екі бірдей бір-біріне үқсас сари киген Үнді әйелдерін кездестіру қиын. Сонымен бірге саридің түсіне қарап, оның түрмыс жағдайын білуге болады. Сарвді жібек немесе мақ-та маталардан әзірледі. Олардың түстері жасыл, көгілдір, сары, көк болды. Сариге майда өрнектермен суреттер салды. Сари-мен бірге әйелдер киімінде холи кофтасы болды. Ол қысқа жеңді, арқасынан түйреліп қоятын кофта, ол айтарлықтай үзын бол-мады. Холи киімі сари тәрізді ашық түсті маталардан әзірленеді. Үнді әйелдері өте осемдікке қүштар жандар болып саналады. Әсіресе олар үнемі бет әлпетін бояулармен бояп, әдемілікке талпынды. Олар шаштарына түрлі тастардан, гүлдерден әше-кейлеуге ерекше көңіл бөлді.
Орта ғасырларда Үнді елі киіміне көптеген өзгерістер енді. Киімді алтын тастармен, қымбат, бағалы заттармен әшекейледі. ХУІІ-ХІХ ғасырларда ашық түсті қүс суреттерімен әшекей-леуге ерекше назар аударды. Оларды мехтан және тибет ешкілерінің түбітінен тоқыды. Қүс суретін әзірлеумен бірге түрлі гүлдерді салып мата тоқу дәстүрге айналды.
Қалыңдықтың киімін қалыңдық денесіне салынған түрлі әшекей суреттері мен тағыншақтары толықтырып түрды. Қалыңдықтың маңдайына «тика» немесе «тилак», «менду», «потту» белгісін салды. Сондай-ақ калыңдықтың қолы мен аяғын хнамен өрнектейді. Бүл күрделі символдық ою-өрнектер қызды түрлі нәрселерден сақтайды жөне бақыт әкеледі деп са-наған. Мүрындарына сақина тақты, солтүстік елді мекенінде бүл сырғаны мүрынның сол жағына тағып жүрді. Ал оңтүстіктегілер оны түрліше етіп тақты. Сондай-ақ үнді қалың-дығы қолына және аяғына білезіктер мен сақиналар, белдеріне белдіктер, мойындарына моншақтар тақты. Таққан алқаның өзі түрліше мәнге ие болды. Мысалы, мангус және тирумангальям тағыншақтарын түрмысқа шыққан әйелдер тақты. Бүл тағын-шақтарды ерекше қорғап, жанүяда бақыт океледі деп санаған. Сондықтан да үнді әйелі бүл тағыншақты тек өлгенде ғана шеш-кен. Сонымен қатар бүкіл дүние жүзі елдеріне мүнда жүқа шәлі, шалбар, газ жамылғысын алтынмен, күміспен кестеленген пар-ша матасын шығарып отырды.
