У врача

Грамматика

Страдательный залог.

Аффикс -гд (после гласных), -д (-т) - после согласных.

Например: барих (держать, строить) - баригдах (быть схваченным, арестованным, строиться),

oзэх - oзэгдэх (виднеться),

олох - олдох (быть найденным, достать)

Страдательный залог глаголов

oзэх oзэгдэх - виднеться

харах харуулах - показывать, демонстрировать;

харагдах - виднеться

нэмэх - прибавлять нэмэгдэх - увеличиваться

дутах - быть в недостатке дутагдах - недоставать

дутагдал - недостаток

алах - убивать алагдах - быть убитым

ялах - побеждать ялагдах - быть побежденным

ялагдашгoй - непобедимый

барих - строить, держать баригдах - быть схваченным

олох - находить олдох - быть найденным

алдах - ошибаться алдаа - ошибка

мартах - забывать мартагдах - быть забытым

явах - явуулах - посылать, проводить

явагдах - проходить (о мероприятии)

ffрчлfх - менять, ffрчлfгдfх - изменяться

преобразовывать ffрчлfлт - перемены, преобразования

ffрчлfн байгуулалт - перестройка

салхинд цохиулах - простудиться

санах - санагдах - казаться

бодох - бодогдох - прийти на ум, вспомниться

тавих - тавигдах -

Загварууд

Fнffдfр эртхэн унтсан нь дээр. - Сегодня лучше лечь пораньше.

Fнffдfр fчигд р ff с сайн ажиллах хэрэгтэй. - Сегодня нужно работать лучше, чем вчера.

Эмч надад эм бич иж f гс f н. - Врач выписал мне лекарство.

Ах Батыг Дархан руу буцаажээ. - Брат отправил Бата в Дархан.

Сoхбаатар Жамьян гун гэдэг хoн ээр монгол бичиг тоо заалгаж сайн сурчээ. - Сухэбатор учился у Жамьян гуна монгольскому и арифметике. Он хорошо учился.

Галт тэрэгний цонхоор олон мал хар агдлаа. - В окно вагона было видно много скота.

Та намайг тэр зохиолчтой танилц уул ахгoй юу? - Вы меня познакомите с тем писателем?

Иванов монгол хэл мэддэг боловч ярьж чадахгoй. - Хотя Иванов хорошо знает монгольский язык, не может говорить.

Бат инженер бол ъё гэж боддог байлаа. - Бат хотел стать инженером.

Гэвч эмч болжээ. - Но стал врачом. (Бат инженер болъё гэтэл эмч болжээ).

Эмч юу гэж байна гэнэ? - Что он рассказывает, что говорит врач?

гэх - гэж - гээд; гэдэг,

гэсэн, гээгoй, гэж байна,

гэлээ, гэжээ

Дасгал 10. Переведите с монгольского языка на русский, учитывая разное значение глагола "гэх". Напишите "гэх" во всех формах с переводом.

1. Ах маргааш ирнэ гээд явлаа.

2. Батын ном авна гэснийг би сонсоогoй.

3. Ээж дэлгooрт очиж талх аваад ирье гэлээ.

4. Тэр хoн нисэх онгоц 3 цаг хагаст бууна гээд онгоцны буудал руу явсангoй.

5. Миний найз fглff 9 цагт ирнэ гээд 9 цагт 5 минут дутуу байхад ирлээ.

6. Иванов fнffдfр онгоцны буудал дээр очиж Москвагаас ирэх ахыгаа угтана гэж байна.

7. Батын дуу fнffдfр энд ирж надтай уулзана гэсэн.

8. Доржийн аав Улаанбаатар хотод очоод Лувсан багштай уулзаж гэнэ.

9. Тэр байшинд эгч дoo хоёр суудаг байж гэнэ.

10. Дулмаагийн ах Дархан хотод очиж амрахаар явсан гэнэ.

11. Номын нэгдoгээр дэлгooрт олон сайхан шинэ ном гарч байна гэнэ.

Дасгал 11. Вместо дееприяастия цели -хаар употребите оборот -х гэж.

1. Би дooтэйгээ уулзахаар Улаанбаатар хотод ирсэн.

2. Дорж Дулмаатай хамт хичээлээ давтахаар гэрт нь очив.

3. Би oдийн хоол идэхээр Идэр ресторанд очлоо.

4. Бат нэгээс зуу хoртэл тогтохоор олон дахин уншлаа.

5. Нэг оюутан тэр oгийг самбар дээр бичихээр босов.

Дасгал 12. Поставьте глаголы в форме страдательного залога и составьте с ними предложения:

oзэх, санах, олох, барих, сонсох.

Дасгал 13. Переведите с русского языка на монгольский:

1. Этот город мне понравился.

2. Отсюда хорошо слышно.

3. Здесь строится новый дом.

4. Сегодня не видно было учителя.

5. Забытая песня пришла на ум.

6. В 1939 году враг был побежден.

7. Эта книга хорошо сохранилась.

Дасгал 7. Переведите с монгольского языка слова в форме побудительного залога, восстановите начальную форму глаголов:

амь оруулах, сэхээ оруулах, хэлээ гаргах, эмчлooлэх, хэвтooлэх, хийлгэх, тариа хийлгэх, эм уулгах, унтуулах эм, эмнэлэгт хoргэх, мэс засал хийлгэх.

Дасгал 8. Объясните смысл монгольской пословицы, найдите эквивалент в русском фольклоре:

Нэрээ хугалахаар яс хагал.

Эмчлэх эмчлooлэх

Доржийн Батбаяр Анагаах ухааны дээд сургуульд сурдаг. Батбаяр 2 жилийн fмнf нийслэлийн 2-р дунд сургуулийг тfгсгffд Анагаах ухааны дээд сургуульд оржээ.

Батбаяр дунд сургуулийн 5-р ангид сурч байхаасаа эхлээд "ямар мэргэжилтэй болбол сайхан бэ" гэж oргэлж боддог байв. Ажилчин болж oйлдвэрт ажиллах уу? Малчин болж хfдff ажиллах уу? Багш, эмч, инженер болох уу? Эсвэл барилгачин болж олон сайхан барилга барих уу? Аль нь дээр вэ? гэж боддог байлаа.

Батбаяр 9-р ангид байхдаа нэг амралтын fдfр нfхfдтэйгff ууланд зугаалахаар явжээ. Тэр fдрийн fглff салхигoй, цэлмэг, дулаахан байсан боловч oдээс хойш гэнэт хoйтэн болж салхи салхилав. Батбаяр нимгэн хувцастай явсан учир их даарч ханиад хoрчээ. Толгой нь fвдfж, ханиаж, халуурчээ. Тэгээд эмнэлэгт очлоо. Эмч, Батбаярын биеийг oзэж, хэдэн эм бичиж fгffд "Хэд хоног гэртээ хэвтэж, энэ эмийг уу. Тэгээд дахин ирж oзooлээрэй" гэлээ. Эмчийн бичиж fгсfн жороор эм авч уугаад Батбаярын бие удалгoй зoгээр болж эмчтэйгээ дахин уулзахаар очжээ. Эмч биеий нь удаан сайн oзээд "Одоо хичээлдээ явж болно. Даарч болохгoй. Хэрэв биеэ fвдвfл тoргэн ирж oзooлж байгаарай" гэлээ. Батбаяр их баярлаж "эмчийн мэргэжил сайхан юм. Би энэ эмч шиг сайн эмч болъё" гэж боджээ.

ЯРИАНУУД

Эмчид

- Хэрэв би fвдвfл хаана oзooлэх - Хотын гуравдугаар эмнэлэгт

вэ? oзooлнэ.

- Энэ эмнэлэг хаана байдаг вэ? - Тfв музейг та мэднэ шoo дээ.

Ffдffс нь харсан байшин байгаа.

Эмнэлэг дээр

- Сайн байна уу? Би дотрын эмчид oзooлмээр байна.

- Та картгoй биз дээ. Би танд карт бичье.

3. Эмчийн fрffнд.

- Сайн байна уу, эмч ээ. - Сайн, сайн байна уу? За, суу.

- Миний бие муу. Толгой fвдffд - Амаа ангай! Хэлээ гарга! Аа гээ!

халуунтай байх шиг байна. За, хувцасаа тайл! Амьсгал! Урт

амьсгал! За боллоо! Ханиалгаж

байна уу? Хамар чинь битooрч

байна уу?

- Тийм ээ, дооктоор, хамар битoo, - Та ханиад хoрч (ээ). Салхинд

их ханиалгаж байна. цохиулжээ. Гайгoй ээ. Та

хэвтээд эмээ сайн уух хэрэгтэй.

- За, баярлалаа, эмч ээ.

Хичээл дээр

- Дорж (fнffдfр) яасан бэ? - Fвчтэй (байгаа).

- Яасан юм бол? - Толгой нь fвдffд халуунтай байгаа.

- Эмчид oзooлсэн oo? - oзooлсэн. Тoргэн тусламж дуудаж

oзooлсэн.

- Тэгээд юу гэж байна? - Эм бичиж fгсfн. Гурван хоног хэвт

гэсэн.

- Эмээ авсан уу? - Авсан, би авч fгсfн.

- Ямар эм ууж байгаа вэ? - Халууны эм, бас нэг шинэ эм. Тэр

эмийг эмч их сайн эм гэсэн.

* * *

- Чиний халуун одоо хэд байна? - Саяхан oзсэн. 38 байсан. Халуун

буурч байна.

- Цусны даралтаа oзooлсэн oo? - oзooлсэн. Даралтыг нь зoгээр (их,

бага) байна гэсэн.

- Ямар эмчилгээ хийлгэж байна? - Толгойн эм, халууны эм, нэг

усан эм ууж байгаа. Fчигдfр нэг

тариа хийлгэсэн.

ЭМЧИД

oг хэллэг

ам ангайх - открыть рот; аа гээ - скажи: "а"

амьсгал - дыхание; амьсгалах - дышать

fвдfх - болеть; fвчин - болезнь; fвчтэй - болен

дуудах - вызывать

тoргэн тусламж - скорая помощь

жор - рецепт

зoрхний бичлэг - кардиограмма

цусны даралт - кровяное давление

эмчлэх -лечить; эмчooлэх - лечиться; эмчилгээ - лечение

шинжилгээ хийлгэх - проходить обследование

ханиад хoрэх - простудиться

салхинд цохиулах - просквозить, продуть, простудиться

ханиалгах - кашлять

хатгаа авах - бронхит (воспаление легких)

мэс засал хийлгэх - делать операцию

шoд авхуулах - вырвать зуб

халуун - температура; халууцах - жар

хавдар - опухоль; хорт хавдар - злокачественная опухоль

элэг - печень

бffр - почки

уушиг - легкие

цfс - желчный пузырь

ходоод - желудок

хамар - нос; хамар битooрэх - заложен нос

халдвартай fвчин - заразная болезнь

цугалах - сломать

даарах - замерзнуть

сувилагч - медсестра, нянечка

эргэх - навестить (больного)

бие тааруу (барагтайхан) - неважно себя чувствовать

бие гайгoй - чувствовать себя лучше

зуурдаар - скоропостижно (скончаться); нас барах - умереть

хoндээр fвдfх - тяжело заболеть

уурагт тархи - мозг; тархи хfдлfх - сотрясение мозга

гэмтэл - травма; тахир дутуу - инвалид

буудуулсан - ранен выстрелом; хутгалуулсан - ножевое ранение

зодуулсан - быть побитым; зодох - драться, бить

амь оруулах (сэхээ оруулах, ухаан оруулах) - привести в сознание

амь oрэгдэх - погибнуть; амьд гарах - выжить

шархдах - быть раненым

амь алдах (ухаан алдах) - потерять сознание

сэхээ орох - ожить

Дасгал 1. Ответьте на вопросы:

1. Дорж яасан бэ? Fвчтэй oo?

2. Тooний бие яагаад муудаа вэ?

3. Та хаана ингэж даараа вэ?

4. Таны бие хэзээнээс муудаа вэ?

5. Ханиалгаж байна уу?

6. Халуурч байна уу?

7. Толгой чинь fвдfж байна уу?

8. Хоолонд дуртай уу? Хоолны дур ямар байна?

9. Тэр чинь явж чадаж байна уу?

10. Таныг тэднийд очиход тэр ямар байсан бэ?

11. Та юу гэж хэлэв?

12. Та эмчид oзooлсэн oo?

13. Тooнийг хичээлдээ явахыг эмч зfвшffрсfн oo?

14. Таны найзыг эмнэлэгт хэвтooлэх хэрэгтэй юу?

15. Тooний бие сайжирч байгаа биз?

16. Ер нь сайн биетэй хoн биз дээ?

Дасгал 2. Расскажите о том, что ваш друг болен и поэтому не пришел на занятия; как он заболел.

Вашему приятелю нездоровится. Задайте ему вопросы, используя следующие слова:

бие, халуун, толгой, fвдfх, ханиад хoрэх, эмчид oзooлэх, эм уух, хэвтэх.

Дасгал 3. Поставьте вопросы к следующим предложениям:

1. Харамсалтай нь (к сожалению), манай эгч fвчтэй байна.

2. Тэр их даарсан учраас халуурч байна.

3. Утсаа авч чадахгoй. Хэвтэж байна.

4. Бие тааруу.

5. Эмч дуудсан.

6. Хоолой нь fвджээ.

7. Эмч усан эм уу гэсэн.

8. Би тэр эмийг олсонгoй.

9. Хоолонд дургoй байна.

10. Хэдэн fдfр гэртээ хэвтсэн нь дээр. Хичээлдээ явах хэрэггoй. Акт fгнf.

Дасгал 4. Переведите с русского языка на монгольский:

У меня болит голова. Что у вас болит? Как вы себя чувствуете? Как здоровье? Вчера я сильно продрог и простудился. Меня продуло. Надо пойти к врачу. Врач осмотрел меня и сказал, что у меня высокая температура и надо лечь в больницу - нужно провести обследование, сдать анализы. Я сказал, что буду лежать дома. Дайте мне, пожалйста, лекарство от головной боли и снотворное. Вот рецепт, который выписал мне врач. Это лекарство нужно принимать три раза в день. Сильный кашель, нужно сделать рентген. Лекарство от кашля. Врач-терапевт, хирург, зубной врач, глазной врач, детский врач. Физиотерапия, прогревание (шарын эмчилгээ), сердечно-сосудистые заболевания, электрокардиограмма.

Вы будете лечиться, проходить курс лечения?

Лекарственные растения, народная медицина, массаж (бариач).

Дасгал 5. Переведите пословицу:

Сэжгээр fвдfх сoжгээр эдгэх.

сэжиглэх - сомневаться (мнительность)

сoжиглэх (сoсэглэх) - верить

эдгэх - поправиться

Дасгал 6. Вызовите по телефону скорую помощь к больному с высоким давлением.

Дасгал 9. Назовите в каждом предложении субъекта (врач или больной):

1. Манай эгч мэс засал хийлгэв.....

2. Манай ээж дooгээ oзээд эм уу гэсэн.....

3. Манай найз эмчид oзooлсэн.....

4. Дорж цусны даралт oзэж байна. Тэр....

5. Дэлгэр цусны даралтаа oзooлж байна. Тэр....

6. Дулмаа эгч эмчлooлэхээр хотод ирсэн байна.....

7. Би хатгаа аваад эмчлooлсэн. Одоо бие мань сайжирлаа.

8. Манай хooхэд зодуулсан учир эмнэлэгт хэвтсэн юм.

9. Манай fвff Халхын голын дайнд хoнд шархадсан. Тэр дайнд олон хoн амь oрэгдэв.

Хяналтын ажил

Та урьд fмнf мал маллаж байсан уу? oнэндээ би мал маллаж oзээгoй. Нfгff хooхэн маань мал маллаад удаж байна уу? Олон жилийн fмнf манайх Fндfр улааны fвfрт fвfлжиж байсан. Тэр oед би юмны учир мэдэхгoй жаахан байжээ. Хаврын тэр нэг fдfр аав минь хониноос ирээд тfлийнхff уутан дотроос хffрхfн цагаан ишиг гаргасан. Тэр бoхнийг би мартсан. Тэр fдрffс эхлэн fдfр бoр ээж минь хониндоо явж цагаан ишиг бид хоёр гэртээ oлддэг боллоо. Янз бoрийн бурхан байж л байдаг. Тэр бoхнийг би oзэн ядаж ч явсангoй биширч шoтэж ч байсангoй. Буян босоогoй унтаж байв. Сургуульд явдаг том хoo нь сэрээгoй унтаж байв. Би тfрсfн гэрээсээ хол бий дунд сургуульд сурч байсан тэр нэгэн хавар. Нэг удаа манай гэрээс юм ирэв. Ахынхаа бичсэн захиаг би уншаад явав. Надад хэлэх oг байсангoй. Ах нь чамайг хэзээ ч мартаж чадахгoй. Танайх хэдэн хooхэдтэй вэ? Надаас олон юм асуусан. Би хоёр жилийн fмнf 7-р анги тfгсffд хfдffнffс ирсэн. Ажилд орсныхоо эхний fдрooд. Тэр жилийн намрын fдрooд бoрхэг байсан. Би энд ирээд хоёр жил ахындаа суудаг байлаа. Миний fмнf явсан хоёр хooхэн fмссfн хувцасныхаа fнгf чанарыг ярилцав. Анх энд ирээд Саранчимэг юу ч мэдэхгoй жаахан охин л байсан.

Гал тогооны fрffнд орж цахилгаан тулгаа залгаж цай тавиад тагтан дээр гарав. Цэрэгт явахынхаа урьд би хонь хариулж байлаа. Энэ хаврын уртыг мэдсэнгoй. Хfдffгийн бидний ажил амаргoй юм.

Ээж тэр хоёр миний тухай юу ч яриагoй юм шиг. Амралтаараа хfдff гарч ах дoo дээрээ очдог байсан. Гэрт орохоосоо fмнf хэдэн oг хэлэх санаатай. Аягандаа тос хийж цай уух уу? Гэрийн ард зогсож байсан ямаа. Хooхэн махнаас идэж чадсангoй. Борооны fмнf жавар буруугийн fмнf гэнэн.

oг хэллэг

fвfр - укрытый от ветра южный склон горы

fвfлжих - проводить зиму; fвfлжff - зимовка

учир - причина тfгсfх - заканчивать

тfл - молодняк сэрэх - просыпаться

уут - мешок fнгf - цвет

дотор - внутри чанар - качество

ишиг - козленок гал тогооны fрff - кухня

мартах - забывать цахилгаан тулга - электроплита

oлдэх - оставаться тагт - балкон

бурхан - божество цэрэг - солдат

oзэн ядах - ненавидеть ард - за, сзади

биширч шoтэх - верить ямаа - коза

урьд - до, перед буруу - ошибка

жавар - холодный ветер эзгoй - безлюдная

жаргал - счастье хээр - степь

Перевод с русского языка на монгольский:

1. Сегодня хорошая погода. Солнечно, ветра нет. Поэтому тепло. Вчера шел снег, мела метель. Хотя было 12 градусов мороза, я не замерз. Дни зимой короткие, а ночи длинные. Если завтра будет ясное небо, я поеду в горы кататься на лыжах. Мои одноклассники сегодня идут кататься на коньках после уроков. Мой сын любит играть в шахматы.

2. Утром у меня болела голова, я плохо себя чувствовал. Я пошел в поликлинику на прием к терапевту. Врач осмотрел меня и сказал, что я простужен, выписал мне лекарство. Я купил лекарство в аптеке около больницы.

АРВАН НЭГДoГЭЭР ХИЧЭЭЛ