Ресторан

Грамматика

1. Совместно-взаимный залог.

Аффиксы: -лц, -ц, -лд, -ц(а)гаа, -ц(э)гээ, -цгоо, -цгff.

Например:

барих - барилдах (бороться, букв. держаться друг за друга)

хэлэх - хэлэлцэх (обсуждать)

ярих - ярилцах (беседовать)

Сайн байцгана уу? - Здравствуйте. (мн. число).

2. Аналитические модальные конструкции.

-ж магадгoй - может быть. Глагол в форме соединительного деепричастия и слово "магадгoй".

Например: Тэр ирж магадгoй. - Может быть, он придет.

Глагол в форме соединительного деепричастия с аффиксом -ж в сочетании со служебными глаголами oзэх, мэдэх означает попытку, возможность совершить действие.

Например:

Наран гутал fмсfж oзээд... - Наран померяла туфли (попробовала надеть)...

Тамир барьж мэднэ. - Тамир может и схватить.

3. Хэрэв... бол (-вал). - Если... то.... Так оформляется придаточное условное предложение.

Например:

Хэрвэ чи fвдвfл эмчид oзooл. - Если ты заболеешь, пойди на прием к врачу.

4. -аас ffр - другой, а не тот.

Например:

Ангид надаас ffр хoн байхгoй байсан юм. - В аудитории никого кроме меня не было.

5. Сослагательное наклонение.

а) в конце предложения: -х гэсэн, -х юмсан — хотелось бы...

б) в середине предложения: -сан бол — если

в) желательная форма 3-его лица: -аасай — хорошо бы...

6. Если после вопросительного слова пишется нэг(эн), то образуется неопределенное местоимение: хэн нэгэн - кто-нибудь.

Частица "ч" после вопросительного слова + глагол с отрицанием образует отрицание; если далее не следует отрицание - вопросительное слово + "ч" - переводится как "любой".

7. Риторический вопрос.

В конце предложения частица "бол" и вопросительная частица "уу".

Например:

Хoo минь одоо хаа яваа бол? Даарч яваа бол уу? - Где-то сейчас мой сын? Мерзнет, наверно?

Дасгалууд

Дасгал 1. Перевести с русского языка на монгольский:

Улан-Батор - столица Монголии. Город расположен у подножья Богдо-улы. В южной части города течет река Тола. Столичные жители любят ловить здесь рыбу. Если до революции Улан-Батор был маленьким городом, то после победы революции город стал быство развиваться. В центре города есть большая площадь и памятник Сухэбатору. Хотелось бы поехать в Гоби.

Дасгал 2. Переведите с монгольского языка на русский, дополните фразу за счет глаголов в форме совместного залога: -лц или -цгаа:

1. Бат эхнэртэйгээ хоёул тэр том ширээг fрffндff оруулав.

Дoo нь бас тэр ширээг.... (помог внести).

2. Манай ангийнхан oзэсгэлэн oзэхээр.... (пошли).

3. Бид багшаасаа зfвшffрfл аваад ангидаа орж.... (сели).

4. Бат fглff босож хувцаслаад аавтайгаа ажил.... гарлаа (чтобы помочь в работе).

5. Та нар бoгдээрээ энэ fгooллийг.... (переведите). Бат, чи энэ fгooллэлийг (помоги перевести).

6. Бид хичээлийн дараа анги цэвэрлээд гуанзанд очиж хооллохоор.... (пошли).

7. Миний дoo хooхдийн баярт.... (чтобы принять участие) баярлан гoйж гарлаа.

Дасгал 3. Восстановите начальную форму глагола. Составьте предложения с глаголами.

oлгэр нь: 1) суралцах - 2) сурах

1. Би их сургуульд суралцаж байна. 2. Би монгол хэл сурна.

оролцох, хийлцэх, хэлэлцэх, харилцах, ярилцах, барилдах, барилцах, байлцах, солилцох.

Дасгал 4. Переведите с русского языка на монгольский, используя слова "байхаа", "бололтой", "магадгoй", "юм байна".

1. Я пойду. Друг, наверное, меня ждет сейчас.

2. В классе никого нет. Значит, уроки закончились.

3. Учитель, видимо, пришел. Его портфель здесь.

4. Может быть, завтра он приедет.

5. Может быть, он завтра не приедет.

6. Может быть, он приходил вчера.

7. Этот старик, вероятно, табунщик.

8. Наверное, тот человек был хозяином крупного предприятия.

9. Наверное, жена Доржа врач.

Дасгал 5. Замените причастие с послелогом формой последовательного деепричастия "-хлаар", переведите:

oлгэр нь: Чи энэ номыг намайг уншсаны дараа уншаарай. = Чи энэ номыг намайг уншихлаар уншаарай.

1. Намайг явснаас хойш гэрээ цэвэрлээрэй.

2. Би дуудана. Чи ирээрэй.

3. Хонь бэлчсний дараа адуучин адуундаа явжээ.

4. Би хичээлээ дууссаны дараа танайд очно.

5. Энэ oгийг багшийгаа ирэхэд нь асуу!

6. Цас орсны дараа хoйтэн болдог уу?

Местоимения

определительные неопределенные отрицательные

ч перевод нэгэн перевод ч... гoй перевод

юу ч все, что юм что-нибудь юу ч ничего нет

угодно байхгoй

хэн ч любой хэн нэгэн кто-нибудь хэн ч никто не

мэдэхгoй знает

ямар ч всякий ямар какой- ямар ч никакой

аль ч любой нэгэн нибудь ном... книги...

аль нэгэн аль ч...

oгoй

хаана ч везде хаа где-нибудь хаана ч нигде нет

нэгэн байхгoй

газар

хэзээ ч когда хэзээ когда- хэзээ ч никогда

угодно нэгэн нибудь ирэхгoй не приедет

цагт

хэдэн ч сколько хэдэн несколько хэд ч нисколько

угодно болохгюй нельзя

яасан ч как угодно, яасан ч ни за что

в любом явахгoй не поеду

случае

Дасгал 6. Переведите с монгольского языка на русский:

1. Энэ ажлыг хэн ч хийж чадна. Гэтэл хэн ч хийсэнгoй. Хэний ч ном энд байхгoй. Бат энэ oгийг хэнд ч хэлсэнгoй. Тэр гэрт хэнийг ч оруулсангoй. Би энэ fгooлбэрийг хэнээр ч бичooлээгoй, ffрff л бичсэн юм. Та ooнийг хэнтэй ч ярьж болно. Хэн рoo ч битгий хараарай.

2. Улсын их дэлгooрт юу ч бий. Энэ шooгээнд юу ч алга. Би юуны ч сoo ууж чадна. Энэ oдэшлэг юунд ч зориулагдсан юм биш. Би энэ тухай юу ч сонсоогoй. Байшинг юугаар ч барьж болно. Энэ зураг юутай ч адилгoй болжээ.

3. Ийм газар ямар ч улсад бий. Аль ч хэлийг сурахад ном их унших хэрэгтэй. Тэр номыг энэ хоёрын алинд ч битгий fг! Надад ийм ном хэд ч байна. Та тooнээс хичнээнийг ч авч болно. Та манайд хэзээ ч ирж болно. Би хэдийд ч тамхи татдаггoй. Би яаж ч чадна. Та ийм oзэг хаанаас ч олохгoй.

4. Чи аль нэг газар ангийнхныхаа хэн нэгтэй уулзвал миний энд байгааг хэлээрэй. Надад хэзээ нэг цагт ямар нэгэн сайн морь олдоосой. Та хаа нэг(н) газар ийм хoн oзсэн oo? Чи энэ олон гутлынхаа аль нэгийг дooдээ fгffч! Танд ямар нэг асуулт байвал тэр хoнээс асууж болно.

Усилительные частицы пишутся после слов. Переводятся следующим образом:

л — именно, только это

ч — и это, также,...и...и, ни... ни...

ч гэсэн — хотя

Дасгал 7. Переведите с монгольского языка на русский:

1. Би л энэ туужийг уншаагoй. Би энэ туужийг л уншаагoй.

2. Би ч энэ туужийг уншаагoй. Би энэ туужийг ч уншаагoй.

3. Нацагдорж л монголын шинэ oеийн уран зохиолыг oндэслэгч мfн. Д.Нацагдорж ч монголын шинэ oеийн уран зохиолыг oндэслэгч мfн.

4. Ангид Дорж л байсангoй. Ангид Дорж ч байсангoй.

5. Дулмаа ч надтай уулзаагoй. Дулмаа л надтай уулзаагoй.

6. Дулмаа надтай ч уулзаагoй. Дулмаа надтай л уулзаагoй.

Дасгал 8. Переведите с русского языка на монгольский:

1. Когда друг приехал, я его не встречал и когда уезжал, не провожал.

2. Здесь есть и молоко и тараг.

3. Он был и в Японии и в Китае.

4. Учитель завтра и тебя спросит, и меня (спросит).

5. Тот ребенок и не плакал и не смеялся.

6. Эти ботинки хоть и дорогие, зато хорошие.

7. В классе только учитель.

8. Только с тобой я встречусь.

9. Именно сегодня он приедет.

10. В Монголию я летаю всегда только самолетом.

11. В Японию можно поехать и самолетом и пароходом.

Дасгал 9. Переведите с монгольского языка на русский:

1. Доржийн шалгалт нь хэзээ эхлэх бол? Чи мэдэв oo?

2. Бат намайг fчигдfр fглff ирнэ гэж хoлээгээ бол уу? яагаа бол? Ffрffс нь асууя... Бат аа, чи намайг fчигдfр fглff ирнэ гэж хoлээв oo, яав?

3. Ангид хэдэн оюутан байгаа бол? Очиж oзье.

4. Намайг одоо буцаад очвол ээж гайхах бол уу?

5. Ах fнffдfр чоно алсан бол уу? Хэрэв алсан бол хэдийг алсан бол?

6. Би тэр хooхнийг чухам юу эрж байгаа юм бол? гэж бодоод" "Та юу эрж байгаа юм бэ?" гэж асуувал тэр ичээд юу ч хэлсэнгoй.

7. Бат тooнийг хараад "Энэ oнэг oхсэн юм бол уу?" гэж бодсоор тooнд ойртлоо.

8. Та тийшээ хэзээ явах бол? Би танаар дooдээ нэг ном явуулмаар байна.

9. Сургууль дээр очвол Дулмаатай дайралдах бол уу?

10. Хoo минь одоо хаа яваа бол? Даарч яваа бол уу?

Дасгал 10. Допишите диалог:

А. Найзаа, чи энд юу хийж байгаа юм бэ?

Б.......

А. Удаан хoлээж байна уу? Хаа хoрэх нь вэ?

Б.......

А. Тэгвэл хамт явъя. Би бас тийшээ явж байна. Миний нэг танил залуу тэнд сурдаг юм. Тooнтэйгээ очиж уулзахаар явж байна.

Б.......

Дасгал 11. Задания:

1. Пригласите друга пообедать.

2. Спросите, занято ли место.

3. Скажите, что вам нужно сфотографироваться. Спросите, сколько стоит цветная фотография.

4. Спросите, где находится часовая мастерская.

5. Закажите себе сшить кожаное пальто.

6. Попросите поставить набойки на туфли.

Дасгал 12. Составьте предложения со следующими словосочетаниями:

санаанд тохирох, сайхан санагдах, муу санагдах, -х санаатай, гэрээ (нутгаа) санах, дуртай хоол, зохих, аятайхан болох, удаан хoлээх.

Дасгал 13. Перепишите весь диалог по-монгольски:

А. Чи над монголын тooхийн сурах бичгээ fгffч. Би уншаад fгье.

Б. Ты ведь (возьмешь) ненадолго?

А. Хаанаас даа! Би нfгffдfр л fгнf.

Б. Ну, тогда возьми. Я сюда не принес. Пойди к нам и возьми. Но только смотри, послезавтра не забудь (уузай) отдать!

А. Хорошо. Когда прийти и взять?

Б. Хэдийд ч яахав. Би одоо хариад хаашаа ч явахгoй. Гэртээ л байна. Fнffдfр ангид давтлага байхгoй.

А. Ты к экзаменам готовишься?

Б. Конечно! Послезавтра у меня экзамен по литературе. Сейчас ничего не знаю.

Дасгал 14. Переведите с монгольского языка на русский и запомните разговорные выражения:

Тэгэлгoй яахав! Ярилгoй яахав! Бололгoй яахав! Тэгсэн ч болно. Яагаад гэвэл... Тэгэхлээр...

Хоолны газар

Манай сургуулийн нэгдoгээр давхарт сайхан гуанз бий. Найз бид хоёр fдfрт гурван удаа тэр гуанзанд очиж хоолонд ордог.

Fглff найман цагт би хар цай, сoo, цагаан талх, шарсан fндfг иддэг. Fчигдfр хичээлийн дараа бид сургуулийн хоолны газарт очлоо.

- oдийн хоолонд чи юу авах вэ?

- Би улаан шfл, хуушуур, шарсан мах, хонины мах, талх, сooтэй цай авна.

- Би гурилтай шfл идмээр байна.

- Чи монголын oндэсний хоол идэж oзсэн oo?

- oзээгoй. Харин бууз их амттай шoo.

- Чи хуушуур, бууз, бяслаг, ааруул, махны хуурга аваарай.

- За, тэгье.

- Fнff орой хоёулаа ресторанд очих уу?

- Очно. Чамд мfнгf бий юу?

- Байна, байна. Ресторанд айраг уух уу? Би урьд fмнf айраг уугаагoй.

- Пиво, хиам, жoрж, мfхffлдfс, жимс, ногоо явъя.

- За, хоёрдугаар хоол болсон уу?

- Болоогoй. Жаахан хoлээ.

- За, хoлээж болно. Одоо хfгжим сонсож сууя.

- Энд тамхи татаж болохгoй.

- Сайхан хоол идлээ. Цадлаа. Одоо явъя. Найз минь, баяртай!

- Маргааш гурван цагийн хичээлтэй биз. Бас гэрийн даалгавраа хийх хэрэгтэй.

ЯРИАНУУД

Гуанзанд

- Энд хoнтэй юу? - Хoнтэй.

- Энд хoнтэй юу? - Хoнгoй.

- Энд сууж болох уу? - Болно.

***

- Хоолны цэс хаа байна? - Энд байна. Та юу авах вэ?

- Ногоотой шfл, шарсан мах авъя. - Уух юм авах уу?

- Нэг сooтэй цай авъя. Жимсний - Бий.

oс бий юу?

- За, нэг аяга жимсний ус авъя.

- oйлчлэгчээ, мfнгff аваарай! - Дfрвfн тfгрfг 50 мfнгf.

Хэдэн тfгрfг билж байна вэ?

- Баяртай.

oг хэллэг

Хоолны газар

бууз - бозы банш - пельмени

аарул - сушеный творог айраг - кумыс

бяслаг - сыр тараг - кефир, кислое молоко

хуушуур - род чебуреков шfл - бульон

байцаа - капуста нухаш - паштет

архи - водка улаан шfл - борщ

fндfг - яйцо хиам - колбаса

талх - хлеб цагаан будаа - рис

жoрж - лимонад жимс - фрукты

гурилтай шfл - лапша хуйцаа - ассорти (кит. мясное

(гурил - мука, но зд. лапша) блюдо)

байцаатай шfл - щи с капустой

хар шfл - простой бульон с большим количество мелко нарезанной баранины

хургатай хоол - мелко нарезанная молодая баранина с гарниром

(байцаатай хурга - баранина с капустой)

аршаан - минеральная вода

мfхffлдfс (зайдас) - мороженое

хоол болох - блюдо готово

мах татах - очень мелко резать мясо для боз

шарсан мах - жареное мясо; чанах - варить

fлсfх - проголодаться; цадах - насытиться

ам цангах - мучает жажда

хэрчих - резать хлеб

ffрff oйлчлэх - самообслуживание

зffгч - официант

хоолны цэс - меню

лонх, шил - бутылка

хундага - бокал, рюмка

янжуур тамхи - сигареты

жигнэх, хайрах - печь

амсах - пробовать; амттай - вкусный

гуанз - столовая

хoнтэй - занято; хoнгoй - свободно (место)

хoнсний дэлгooр - продовольственный магазин

ХИД - хoнсний их дэлгooр

буцалсан ус - кипяченая вода

ЯРИАНЫ ЗАГВАРУУД

(Речевые модели)

хийлгэх — шoд хийлгэх

хоол хийлгэх

шинжилгээ хийлгэх

мэс засал хийлгэх

костюм хийлгэх

засуулах — цаг, гутал... засуулах

oсээ засуулах

зам засуулах

эмчлooлэх — эмчилгээ авах (хийлгэх)

бичooлэх — кассанд бичooлэх (мfнгf тушаах, хураалгах)

чек бичooлэх

тасалбар бичooлэх

oзooлэх — эмчид oзooлэх (биеэ oзooлэх)

тусламж oзooлэх

кино oзooлэх

юм oзooлэх

таниулан oзooлэх

шалгуулах — (билет) шалгуулах (в автобусе, на экзамене)

пройти комиссию

авхуулах — зураг авхуулах

хэмжээ авхуулах

шoд авхуулах

зодуулах — быть избитым

Урт Цагаан

(Улаанбаатар хотын oйлчилгээний тfв)

oг хэллэг

oсчин - парикмахерская

хувцасны fлгooр - вешалка

багасгах - укоротить

тайруулах - подстричь

fтгfн oстэй - густые волосы

сахал - борода, усы

хууз - бакенбарды

шингэлэх - проредить волосы

хусуулах - побриться

тослуулах - сбрызнуть волосы

цаг засвар - часовая мастерская

хагарах - разбиться

унагах - уронить

гол - ось

кассанд бичooлэх (тушаах) - заплатить в кассу, выписать чек

хувцас захиалга - пошивочное ателье

савхин цамц (хийлгэх) - кожаная куртка (сшить по заказу)

нэхий дээл - дубленка

захиалга - заказ, заявка

зурагчин - фотограф

зураг авах - фотографировать

зураг авхуулах - сфотографироваться

мfнгff хураалгах - заплатить деньги

тасалбар - чек, квитанция

ЯРИАНУУД

Цаг засварт

- Сайн байна уу? Энд цаг засдаг уу? - Тиймээ, та цаг засуулах нь уу?

- Миний цаг ойрдоо буруу яваад - Цагчин цагий нь авч нилээд

болохгoй байна. Газар унагачихсан oзээд).

чинь шил нь бас хагарчихаж. - Шил хагарсан учраас зooгээ

саатуулж байгаа юм байна

Хэрвээ та засуулъя гэвэл энэ

бичгийг кассанд fгffд мfнгff

хураалгаад тасалбар аваад

ирээрэй.

- За, энэ тасалбар авахгoй юу? - Та нэг тасалбары нь ffрff ав.

- Хэдийд гарах вэ? - Нfгffдfр хэдэн цагт ч болно.

Цагчинд

- Та миний цагийг oзээд fгfхгoй (Цагчин цагийг задлаж нилээд

юу? oзээд):

- Гол нь хугарсан байна. - Тэгвэл засаж болохгoй юу?

- Болно, болно. Голы нь солих (Кассанд очиж мfнгff

хэрэгтэй дээ. Кассанд бичooлээд тушаагаад).

ирээрэй. - За, энэ бичиг нь байна.

Хэзээ авч болох вэ?

- Хоёр хоноод ирж аваарай.

Хувцасны захиалга

- Хувцас захиалгын газар хаана - "Урт цагааны" тэнд байдаг.

байдаг юм бэ? Чухам юу захиалах гэсэн юм

бэ?

- Би савхин цамц хийлгэмээр байна.

Сайхан даавуу байвал костюм ч

захиалах санаатай.

(Тэр хoн хувцас захиалгын газар ирэв).

- Сайн байна уу? Савхин цамц - Тэгвэл тэр байгаа савхинаас

захиалах гэсэн юм. сонгоорой.

- Би энэ хoрэн савхиар хийлгээ. - Та кассанд мfнгff тушаагаад

хэмжээ авхуулаарай.

- oйлчлэгчээ, би урьдчилгаа болгож - За, энэ тасалбар аваарай.

хоёр зуун тfгрfг тушаая.

- Та миний хэмжээ авахгoй юу? - Тэгье, эхлээд цээжний fргfн,

ханцуйн хэмжээ авъя. Уртхан

хийлгэх oo?

- oгoй ээ, богиновтор (бас) зах нь - Болно оо.

дfрвfлжин байвал сайн. Талдаа 4

товчтой хийлгэе.

4. Хувцас захиалга.

- Сайн байна уу? Би костюм захиалах гэсэн юм. Сайн даавуу бий юу?

- Бий, бий. Та энэ даавуунаас oз л дээ.

- Энэ саарал даавуугаар хийлгэвэл зуны цагт зoгээр байх.

- Та энэ даавуугаа аваачиж oзooлээд захиалга бичooлээд ир.

- Би костюм захиалъя. Даавуу нь энэ байна. (Мfн овог нэр, хаягаа бичooлээд мfнгff хураалгаж тасалбар аваад хэмжээ авагч дээр очив).

- Энэ тасалбараа та аваарай. Дараа ирж загвар fмсfхдff oзooлээрэй. Одоо хэмжээг тань авъя. Нуруу, цээж, бэлхooс, ханцуй, ташааны урт fргfний хэмжээг нь авлаа. Та долоо хоноод ирж загвар fмсfж oзээрэй.

- За, баярлалаа.

5. Зурагчин.

- Та зургаа хаана авхуулсан бэ?

- Би энэ зургийг fнгfт зурагчинд авхуулсан юм. Ямар гарсан байна?

- Сайхан гарсан байна. Fнгfт зурагчин хаана байдаг юм бэ?

- Би та хоёрт зааж fгье. Гурвуулаа хамт явъя.

- Бид хоёр онгот зураг авхуулмаар байна. Эндээс хол уу?

- Холгoй ээ, их сургуулийн хажуу талд байдаг юм.

6.

- Тoргэн зурагчин хаана байдгийг та надад зааж fгнf oo?

- Та "Урт цагааныг" мэдэх oo?

- Мэднэ.

- Тэгвэл "Урт цагааны" урд талд байдаг юм.

- Сайн байна уу? Би зургаа яаралтай авхуулах гэсэн юм.

- Та ямар зураг авхуулах вэ?

- (Би) паспортын зураг авхуулмаар байна. Ямар oнэтэй вэ?

- 5 тfгрfг 50 мfнгfний oнэтэй. За, та ингэж суугаад над руу хараарай! Анхаараарай! Дарлаа шoo! Боллоо.

- Зурагчин гуай, зургаа хэдийд ирж авах вэ?

- Гучин минутын дараа ирээд аваарай.

Хяналтын ажил

Повторительные предложения:

oлгэр нь: -х гэтэл; -х тутам; зfвхfн тfдийгoй; -х байх; ж магадгoй;

усилительные частицы: л, ч..., -аасай, -г, бол уу.

1. Что-нибудь скажи.

2. Я хотел говорить дальше, но мне не дали.

3. Я хотел купить книгу, но у меня не было денег.

4. Я хотел написать письмо, но ручку не нашел.

5. Мы хотели поехать в центр, но не нашли машину.

6. Я хотел принести газеты, но в киоске их не было.

7. Наверное, он пришел.

8. Может быть, он пришел.

9. Может быть он пришел?

10. Интересно, завтра будет дождь?

* * *

1. Говорите громче! Пусть они послушают!

2. Не шумите, плохо слышно.

3. Пусть младший брат повторяет уроки.

4. Не забывайте свои вещи!

5. Хорошо бы снова вышел этот фильм.

6. Хорошо бы у меня была машина.

7. Дорж говорит по-русски лучше, чем Бат.

8. Интересно, где он сейчас работает?

9. Что-то сейчас делает мой отец?

10. На улице нет ни ветра, ни дождя.

11. Такие предприятия есть в любой стране.

12. Можно и так.

13. Так нельзя делать. Так нельзя говорить.

14. Можно подумать. Можно сказать? Можно спросить?

15. Если так, я пойду. Все равно я пойду. Все равно я не пойду.

16. Позовите кого-нибудь из них.

17. Я знаком только с Батом.

18. Именно сегодня он приедет.

19. Это может приготовить любой человек.

20. Эту книгу нигде не достать.

21. Вы всегда можете к нам прийти (в любое время).

22. Я все могу. Я ничего не могу.

23. Нет ни одного лишнего билета.

24. Эти ботинки дорогие, зато хорошие.

25. Пусть и поздно, я читаю газеты каждый день.


Понравилась статья? Добавь ее в закладку (CTRL+D) и не забудь поделиться с друзьями:  



double arrow
Сейчас читают про: