Парталарда суреттер тұрады, оқушылар мұғалімнің үстелінде жатқан суреттерді таңдап, сол сурет орналасқан партаға отырады. Сөйтіп 4 топ құрамыз.
Сол суреттерге байланысты төрт топқа бөлініп отырады
Ынтымақтастық атмосферасы
Күн жарығын алақанға саламын.
Жүрегіме басып ұстай қаламын.
Ізгі әрі нәзік, жарық, мейірімді,
Болып кетер сонда дереу жан-жағым.
Оқушылар бір-біріне жақсы тілек тілеп, сыныпта жақсы ахуал қалыптастырады.
Бағалау парақшасымен таныстыру
Әр топқа бағалау парағын таратамыз. Онда жалпы бағалау жүйесі мен ұпай көрсеткіштері көрсетілген.
Оқушылар бағалау нұсқаларымен танысады
Үй тапсырмасын пысықтау
Кім шапшаң» ойынын пайдалану арқылы сұрақ жауап сәтін өткізу
Үйге берілген тапсырманы сұрақ-жауап арқылы әр топты диалогқа түсіру
Үй тапсырмасын сұрау(5 минут)
6. Түзу ток жайлы не білесіңдер?
7. Түзу токтың магнит өрісі жайлы не білесіңдер?
Талқылау үшін сұрақтар беріледі(2 минут)
1. Шарғы дегенді қалай түсінесіңдер?
2. Тогы бар шарғы жайлы не білесіңдер?
Жаңа сабақ
Жаңа білімге қатысты тақтадағы сызбалар ұсынып, пікір алмасу жүргізеді (модульдер: СТО, ДО, АКТ). Теоремалар мен қасиеттер дәлелдеусіз ұсынады.
Жаңа материалды қабылдауға әзірлік, мақсат қою.
Бүгінгі негізгі мақсатымыз оқулық бойынша тогы бар шарғының магнит өрісімен және электромагниттермен танысамыз.
Әр топқа ЖИГСО-1 әдісі бойынша тақырыпшалар бөліп беремін.
1-топ. Жердің магнит өрісі. Аспан денелерінің магнит өрісі
2-топ. Тогы бар түзу өткңзгңштңғ мгнит өрісі
3-топ. Тогы бар шарғының магнит өрісі
1-парақша: Тұрақты магниттер. Магнит тарихы екі жарым мың жылдан бері жалғасуда. Көне қытай ғалымдары б.д. дейінгі VІ ғ. өзіне темір заттарды тартатын минералды тапқан. Қытайда оны “чу-ши” демек, “сүйгіш тас” деп атаған.
“Магнит” атауын көне грек драматургі Еврипид (б.д. дейінгі V ғ.) тауып, өзінің бір шығармасында оның қасиеттерін сипаттаған. Мұндай атау бұл минерал Магнессия қаласының маңында табылғанымен байланысты. Магнит — «Магнессия тасы» дегенді білдіреді.
Қазіргі кезде табиғи магнит FeO (31%) жєне Fe2O3(61%) тұратын магниттік темір (магнетиттен) кесектері екендігі белгілі. Бұл тығыздығы шамамен 5000 кг/м3 болатын морт қара минерал.
Ерте заманда магнит қасиеттерін оның “тірі жаны” бар деп түсінді. Ерте заман адамдары ит етке қалай ұмтылса магнит те темірге солай “ұмтылады” деп ойлайды.
Қазір біз мєселе магнит тудыратын ерекше өрісте екенін білеміз. Кез-келген магнит айналасында магнит өрісіболады. Осы өрістетемірдімагниткетартады.
2-парақша:Магнит өрісі — материяныңерекшетүрі, олзаттарданерекшежәнемагниттелгенденелерайналасындаболады.
Магнетиттіңмагниттікқасиеттері аса күштіемес, қазіргікезде магнит өрісіөтекүштіжасандымагниттералынды. Магниттержасау үшінқұрамындатемір, никель, кобальт жәнебасқаметалдар бар құймақолданылады. Олардысыртқы магнит өрісіндемагниттеп, жекетұрақтымагниттерретіндеқолдануғаболады.
Жасандымагниттерәртүрліформадажасалды. Магниттің магнит әсерікүшті, демек магнит өрісікүштібөліктерінмагниттікполюстердепатайды. Әрмагниттіңекіполюсіболады. Бірақматериалдыполюстерінің саны 2-ғана емес, 4, 6 жєнеоданкөбіболатындаймагниттеугеболады. Егермагниттітемірұнтағынажақындатса, олароныңполюстерінетартылды
3-парақша: Бағдаршытүріндежасалған магнит компаста қолданылады. Бұлкереметқұралшамаменекімыңжылбұрынойлаптабылған. Алғашқы (ертеқытай) компас а -суретте көрсетілген. Олоңтүстіктікөрсеткішдепаталған. Ескікомпастабағдаршықызметін, вертикаль өстенайналатын, табиғимагниттенжасалған “қасық” атқарды.
Қазіргізаманғы (қарапайым) компас б -суреттекөрсетілген.
а -сурет б -сурет
Магниттік бағдаршаның (компас бағдаршысы) басқа да магниттер сияқты екі полюсі бар. Оларды бірі географиялық солтүстікті көрсетеді, ол солтүстік полюсі (N), екінші ұшы — оңтүстік полюс (S) деп аталады. Осы символдар (атауларымен бірге) кез-келген магниттердің полюстерін белгілеу үшін қолданылады.
Екі магниттік бағдаршаны бір-біріне жақындатып, ә ртекті магнит полюстері бір-біріне тартылатынын біртектес полюстері тебілетінін анықтауға болады. Осы заңдылық кез-келген магниттер үшін дұрыс.
Жер шары да магнит. Оның өзінің магниттік полюстері жєне өрісі бар. Осы өріс компас бағдаршасын үнемі бір бағытқа бұрылуға мєжбүр етеді.
Бағдаршаның қай бағытты крсететіні түсінікті, себебі әраттас полюстер бір-біріне тартылады. Демек, бағдаршаның Солтүстік полюсі Жердің Оңтүстік магниттік полюсін көрсетеді. Бұл полюс жер шарының солтүстігінде, солтүстік географиялық полюстен біршама шетірек орналасқан (Уэльский Ханзаданыњ аралында).
Магниттердіңқолдануаясыөтекең. Олар тек қанакомпастардаемес, электро-, радио-техникада, роботтықтехникадажәнет.б. қолданылады. Сіздермагниттердіэлектрқозғалтқыштардан, дыбысзорайтқыштардан, телефондарда, амперметрлерде, вольтметрлерде және басқақұралдарішінентабааласыздар. Медицинадамагниттікзондтарпациенттербайқамайжұтыпқойғанине, түйреуішсияқтытемірзаттардышығаруүшінқолданылады.
Әр топтың жауабын тыңдау;
. Топтық жұмыс (суретпен жұмыс) (5 минут)
VІ. Жеке жұмыс «есептер шығару»(13 минут)
1 топ
26-жаттығу. №1, №2,.
2 топ
26-жаттығу. №3 №4
Сергіту сәті
«Қаражорға» биі
Оқушылар әуенге билеп,сергиді
Ой толғаныс
Топтық жұмыс
Сәйкестендіру» тапсырмасы
Магниттік өрістің 2 негізгі қасиеттері қандай және магнит өрісін не тудырады?
А) магниттелуін ұзақ уақыт сақтайтын денелер
Магнит өрісінің сызықтары деген не?
Ә) магнит тілшесінің осі деп аталады.
Магнит өрісі деген не?
Б) магнит өрісінде кішкентай магнит тілшелерінің осьтерін бойлай орналасқан сызықтар
Магниттің неше полюсі бар?
В) тоғы бар шарғының ішіне шыныққан болаттан жасалған өзекше орнатып, алуға болады;
Тұрақтымагниттер
Г) оның электр тогына әсер етуінде. Тек қозғалыстағы зарядтар мен тұрақты магниттер ғана магнит өрісін тудырады
Тұрақты магнитті қалай алуға болады?
Ғ) тұйықталады;
Магнит сызықтары магнит ішінде
Д) солтүстік полюстен шығып, оңтүстік полюске енеді
Магнит сызықтарықалайбағытталады?
Е) өткізгіштердің электр тогымен өзара әрекеттесуі жүзеге асатын материя түрі
Магниттіканомалиялар
Ж) екі полюсі (N)солтүстік және оңтүстік (S)
Тілшенің ортасынан өтетін және оның полюстерін қосатын түзу…
З) магнит темір рудасының орасан зор кені бар жер қойнауының жергілікті магнит өрістерінің пайда болуы;
Шығармашылыққа тапсырма
Синкуейн» әдісін қолдану арқылы тақырыпқа түйіндеме жасаймыз:
Бұл әдіс сбағымызды қазақ тілі пәніме байланыстыруды көздейді.
1)Топтарыңның атын зат есім түрінде жазыңдар
2)Алдына сын есім қосу арқылы жазыңдар
3)Іс қимылды білдіретін топтың атын қосып жазыңдар
4)5 сөзден тұратын сөз орамын келтіріңдер, топтың атын қосып жазыңдар
Пайда болған 4 шумақты өлең ретінде оқушыларға оқыту.
Постер қорғау тақырыбы:
Әрбір топтың оқушылары өз фантазиясын қолданып, тақырыпқа сай әдемі постер салу және оны мағыналы етіп қорғау.
Үй тапсырмасы
№
Оқушылар күнделіктеріне жазады
Бағалау
Оқушыларға "Бас бармақ" әдісі арқылы сабақты бағалауды ұсыну
Оқушылар "Бас бармақ" арқылы сабақтан алған әсерін бағалайды
Бағалау парақшасын толтырады
Физика
Сабақ 51
Сабақтың аты
§56-57 Магнит өрісінің тогы бар өткізгішке әрекеті. Электрқозғалтқыш. Электрөлшеуіш аспаптар
Жалпы мақсаты
Магнит өрісінің тогы бар өткізгішке әрекеті. Электрқозғалтқыш. Электрөлшеуіш аспаптар жайлы мағлұмат беру
Балаға өз еңбегінің нәтижесінде тұрақты оң мотивация мен рефлексия тудыру. Оқу техникасының көлемін, сапасын және шапшаңдығын арттыру. Ойлау шапшаңдығын, еске сақтау мен зейінді дамыту. Жетістікке жеткен адам көрсеткіші ретінде, пәнді сапалы меңгеруге қызығушылық таныту және арттыру
Күтілетін нәтиже
Магнит өрісінің тогы бар өткізгішке әрекеті. Электрқозғалтқыш. Электрөлшеуіш аспаптар жайлы мағлұмат алады
Магнит өрісінің тогы бар өткізгішке әрекеті. Электрқозғалтқыш. Электрөлшеуіш аспаптардың күнделікті өмірде және өндірістерде, есептер шығаруда қолдана білуге үйренеді
Мұғалімнің әрекеті
Оқушының әрекеті
Ұйымдастыру кезеңі
Мотивация
2 мин
Оқушының мотивациясы сынып бір топ ретінде болады: тақырыптар уақыты күнтізбелік жоспар бойынша көрсетіледі. Тақырыптарды оқу барысында мұғалім «Ауызша сабақ-1» картасы бойынша жұмыс жасау уақытын болжайды, яғни уақытты үнемдеу туралы мәлімет береді.
Карта бойынша жұмыс жасау реті түсіндіріледі. Ұжымды белсендіру үшін көшбасшыға сөз беріледі.ООМ(орынға отырғызу матрицасы) бойынша жұмыс.
Оқушылардың субъектілік тәжірибесін өзектендіру.
8 мин
Өткен сабақ тақырыбы бойынша қарама-қарсы сұрақ қою. ООМ бойынша материалды бекіту үшін тексеру жүргізіледі.
Өткен сабақ тақырыбы бойынша сұрақтар:
1. Тұрақты магниттер дегеніміз не?
2. Магниттік полюстерді ата.
3. Магнит тілшесінің осі деп нені атаймыз?
4. Магниттердің полюстері өзара қалай әрекеттеседі?
5. Жерде магнит өрісінің бар екені қалай дәлелденеді?
6. Аспан денелерінде магнит өрісі бола ма?
7. Қандай аймақтарды белсенді аймақтар деп атаймыз?
8. Электрлік және магниттік құбылыстардың арасында өзара байланыс бар екенін дәлелдеген ғалым кім?
9. Ампер өз тәжірибелерінде нені анықтады?
10. Магниттік өзараәрекеттесу күштерінің пайда болу себебі неде?
11. Магнит өрісіне анықтама бер?
12. Түзу өткізгіштің магнит өрісін тәжірибе жүзінде қалай зерттеуге болады?
13. Магнит өрісінің күш сызықтары дегеніміз не?
14. Түзу электр тогының магнит өрісінің бағытын қандай тәсілмен анықтауға болады?
15. Шарғы дегеніміз не?
16. Электромагнит деп нені атайды?
17. Магниттердің түрлерін ата.
Бірінші белгі. Барлық оқушылардың нәтижелері бойынша плюс немесе минус белгілері қойылады
Қабылдауды ұйымдастыру. Есте сақтауға уақыт нормативі
7 сөз-30 сек
14 сөз-1 мин 15 сек
21 сөз-2 мин 30 сек
3 мин
Тірек сөздер жабылады. Оқушылар тақтадағы барлық сөздерді естерінде сақтауы тиіс. Берілген уақыт аяқталысымен сөздерді жасырып қояды және оқушылар сол кеткен уақыт аралығындағыдай уақыт ішінде естеріне түсіруі тиіс. Мұғалім сұрақ-жауап жүргізеді, нормаға сай есте қалған сөздерді айтқан немесе жазған оқушыға ООМ ұяшығына екінші плюс белгісін қояды.
Тірек сөздер: магнит өрісі, сол қол ережесі, электрқозғалтқыш, электрөлшеуіш аспаптар, магнитоэлектрлік, электромагниттік, магнетиктер, ферромагнетиктер, парамагнетиктер, диамагнетиктер.
Екінші белгі. Барлық оқушылардың нәтижелері бойынша плюс немесе минус белгілері қойылады
Ұғынуды ұйымдастыру.
7-11 сыныптар: мәтіннің бір парағына 4 мин.
12 мин мәтінді оқуға және 5 мин қарама-қарсы сұрақ коюға.
Оқушылар оқулықтан бір парақты 4 минут ішінде оқып шығуы тиіс. Мұғалім оларды материалды оқыған білімдеріне қатысты сұрақ-жауап алатыны жайында ескертуі тиіс.
Қарама-қарсы сұрақ қою:
1. Магнит өрісі тогы бар өткізгішке бағыты әрекет етуші өрістің күш сызықтарының бағытына қандай күштермен әрекет етеді?
2. Магнит өрісіндегі тогы бар өткізгішке әрекет ететін күштің бағытын қандай ережемен анықтауға болады?
3. Сол қол ережесі.
4. Электрқозғалтқыш дегеніміз не?
5. Қозғалтқыщ дегеніміз не?
6. Электрөлшеуіш аспаптардың қандай түрлері бар?
7. Заттардың магниттік қасиеттерін қалай анықтайды?
8. Ампердің ұсынған болжамы қандай?
9. Заттың құрылысы, яғни қандай бөлшектерден тұрады?
10. Атомдардың магниттік қасиеттері қандай бөлшекпен анықталады?
11. Магниттік қасиеттері аса күшті заттарды ата.
12. Магнетиктер деп қандай заттарды атайды?
13. Ферромагнетиктер дегеніміз не?
14. Ферромагнетиктерге қандай металдар жатады?
15. Ферромагниттік емес заттар нешеге бөлінеді?
16. Парамагнетиктер деп қандай заттарды атаймыз?
17. Диамагнетиктер деп қандай заттарды атаймыз?
Үшінші белгі.Барлық оқушылардың нәтижелері бойынша плюс немесе минус белгілері қойылады
Түсінуің бірінші тексерілуі
7 мин
Өзара тестілеу. Екі нұсқасы ұсынылады?
Бір жақты сұрау жүргізіледі, бірінші вариант екінші вариант тестілейді.
Өзара тестілеу нәтижесіне баға қою ережесі:
1. Тесті шешкен оқушы дұрыс жауабы ООМ-да пюс белгісін алады.
2. Тесті дұрыс шеше алмаған оқушы дұрыс емес жауабы үшін ООМ-да минус белгісін алады.
3. Тесті құрастырған оқушының сұрағына дұрыс жауап берілмесе, онда ол ООМ-да плюс белгісін алады.
4. Тесті құрастырған оқушының сұрағына дұрыс жауап берілсе, онда ол ООМ-да минус белгісін алады.
Төртінші белгі.Бірінші нұсқа тест құрастырады, екінші нұсқа жауап береді.
Бірінші бекітуді ұйымдастыру.
5 мин.
Тақырып бойынша тақырыптық сөздік қор жүргізіледі. Сөздер анық қысқартылмай жазылады. Әрбір сөз сөйлем мүшесі болу керек.
Бесінші белгі. Барлық оқушылардың нәтижелері бойынша плюс немесе минус белгілері қойылады
Рефлексия
Сыныптың материалды меңгеру деңгейі анықталады.
Бағалау
1 мин
Журналға баға қою келесі норматив бойынша жүзеге асырылады:
-4-5 белгі - 5 ұпай
-3 белгі - 4 ұпай
-2 белгі - 3 ұпай
-1 белгі – 2 ұпай
Сапа нормативі: оқушылардың 63%-ы 4-5 ұпайдан алуы тиіс.
Үй тапсырмасы
3 белгіден төмен алған оқушылар үйге тапсырма алады.
Физика
Сабақ 52
Сабақтың аты
§58 Ақпараттың магниттік жазылуы
Жалпы мақсаты
Ақпараттың магниттік жазылуы жайлы мағлұмат беру
Ақпараттың магниттік жазылуының күнделікті өмірде және өндірістерде, есептер шығаруда қолдана білуге үйрету
Күтілетін нәтиже
Ақпараттың магниттік жазылуы жайлы мағлұмат алады
Ақпараттың магниттік жазылуының күнделікті өмірде және өндірістерде, есептер шығаруда қолдана білуге үйренеді
Мұғалімнің әрекеті
Оқушының әрекеті
Топқа бөлу
Парталарда суреттер тұрады, оқушылар мұғалімнің үстелінде жатқан суреттерді таңдап, сол сурет орналасқан партаға отырады. Сөйтіп 4 топ құрамыз.
Сол суреттерге байланысты төрт топқа бөлініп отырады
Ынтымақтастық атмосферасы
Күн жарығын алақанға саламын.
Жүрегіме басып ұстай қаламын.
Ізгі әрі нәзік, жарық, мейірімді,
Болып кетер сонда дереу жан-жағым.
Оқушылар бір-біріне жақсы тілек тілеп, сыныпта жақсы ахуал қалыптастырады.
Бағалау парақшасымен таныстыру
Әр топқа бағалау парағын таратамыз. Онда жалпы бағалау жүйесі мен ұпай көрсеткіштері көрсетілген.
Оқушылар бағалау нұсқаларымен танысады
Үй тапсырмасын пысықтау
Миға шабуыл» әдісі
Үй тапсырмасын сұрау (10 мин)
1. Тұрақты магнит дегеніміз не?
Жауабы: Магниттелуін ұзақ сақтайтын денелер
2. Магниттік полюстер?
Жауабы: Магниттің қасиеттері бойынша бір-біріне ұқсамайтын
екі полюсі бар: солтүстік (N) және оңтүстік (S).
3. Магниттік аномалиялар дегеніміз не?
Жауабы: Жер қойнауындағы жергілікті магнит өрістері
4. Магнит өрісіне анықтама беріңіз.
Жауабы: Өткізгіштердің электр тогымен өзара әрекеттесуі жүзегеасатын материяның түрі
5. Электрмагнит деп нені атаймыз?
Жауабы: Ішіне темір өзекше орналастырылған шарғы
6. Электрмагниттік реленің құрылысы қандай?
Жауабы: Электрмагниттік реле –ток реттегіш құрал. Ол токтыңжұмыс тізбегін қосқан немесе ажыратқан кезде жұмысқа қосылады.
7. Электрқозғалтқыш дегеніміз қандай құрал?
Жауабы: Электр энергиясын механикалық энергияға айналдыратынэлектр машинасы
8. Электрөлшеуіш құралдардың қандай түрлері бар?
Жауабы: Электрөлшеуіш аспаптар магнит өрісіндегі тогы баррамаға әрекет ететін күштерді пайдалануға негізделген.Электрөлшеуіш аспаптар
Магнитэлектрлік Электрмагниттік
9. Суретті түсіндір.
10. Магнит өрісінің күш сызықтарының бағытын анықтауға қандай ережені қолданады?
11. Электрмагнит деп нені атайды? Ол қандай бөлшектерден тұрады?
12. Магнит өрісіндегі тогы бар өткізгішке әрекет ететін күштің бағытын сол қол ережесін қолданып қалай анықтауға болады?
13. электрқозғалтқыш не үшін пайдаланылады?
Жаңа сабақ
Кім жылдам» әдісі
арқылы топпен жұмыс жасау
Жаңа сабақты бастамас бұрын ой қозғау мақсатында оқушыларға сұрақ арқылы диалогқа түсіру, соларқылы топен жарыс ұйымдастыру
Магнит (грекше magnetіs, Magnetіs lіthos – Магнесия тасы; Магнесия – Кіші Азиядағы көне қала)– магнит өрісін туғызатын дене. Магнит өрісіне ендірілгеннен дененің магниттік қасиетке ие болатын кесегі жасанды
магнит деп аталады. Ал алдын-ала магниттелген ферромагнитті не ферримагнитті материалдан жасалған белгілі бір пішіні (таға тәрізді, ұзынша жолақ түрінде, т.б.) бар магнит тұрақты магнит деп аталады.
Ол электроникада, радиотехникада және автоматикада тұрақты магнит өрісінің автономды көзі ретінде кеңінен қолданылады.
Магнит – Fe, Co, Nі, Аl, гексогональді ферриттер, т.б. негіздегі қорытпалардан жасалады. Асқын өткізгіш материалдан жасалған орамасы бар соленоидты немесе электрмагнитті асқын өткізгішті магнит деп атайды. Оны заттардың магниттік-электрлік және оптикалық қасиеттерін, плазманы, атомдық ядроларды және элементар
бөлшектерді зерттеуге арналған тәжірибелерде қолданады.
Заттың магниттiк қасиеттерiн қарастырғанда оларға магнетик деген терминдi қолданады.
Магнетиктер деп магнит өрісі әрекетінен магниттелетін заттарды айтамыз.
Магниттік қасиеттері бойынша магнетиктер шартты түрде 3топқа бөлінеді.
МАГНЕТИКТЕР
ФЕРРОМАГНЕТИКТЕР ДИАМАГНЕТИКТЕР
ПАРАМАГНЕТИКТЕР
Ферромагнетиктер дегенiмiз магниттiк өтiмдiлiгi өте үлкен заттар, μ>>1. Магнетиктердің ішінде сыртқы магнит өрісі жоқ кездің өзінде де магниттелуге бейім заттар болады. Сондықтан олар үлкен магнит өтімділігімен сипатталады. Бұлардың негізгі өкілі темір болғандықтан олар ферромагниттер деп аталады.
Ферромагниттер күшті магниттелетін заттар болып саналады. Олардың магниттелуі нашар магниттелетін заттардың түріне жататын диа – және парамагнетиктердің магниттелуін көптеген есе артық. Ферромагнитті денелер магниттелгенде олардың сызықтық өлшемдері мен көлемдері де өзгереді, яғни деформацияланады. Сондықтан бұл құбылыс магнитострикция деп аталады. Ферромагнетизм теориясын алғаш француз физигі П. Вейс (1865-1940) жасаған. Кейінірек 1928 ж. бұл теорияны кванттық механика тұрғысынан дамытқан совет физигі Я. И. Френкель мен неміс физигі В. Гейзенберг болды. Ферромагнетизм заттың қатты фазасымен тығыз байланысты. Ферромагнитті элементтердің еркін атомдары белгілі бір ерекше магниттік қасиеттерге ие.
Ферромагнетиктер
Темір Болат Шойын Никель Гадолиний Кобальт
Диамагнетиктер дегенiмiз сыртқы өрiс индукциясына қарама-қарсы бағытта бәсең магниттелетiн, яғни сытрқы магнит өрiсiн бәсеңдететiн заттар. Мысалы, күмiстiң, қорғасынның, кварцтың және көптеген газдардың да диамагнетиктiк қасиеттерi бар. Диамагнетиктерде μ<1. Өте күштi диамагнетик деп саналатын висмуттың магниттiк өтiмдiлiгi – μ =0.999824.
Диамагнитті заттардың молекулаларында тұрақты дөңгелек тоқтар жоқ. Олардағы дөңгелек тоқтар тек сыртқы магнит өрісінің қоздыруынан ғана пайда болады, яғни индукцияланады. Осы индукцияланған тоқтардың бағыты, яғни магнит индукциясы сыртқы магнит өрісіне қарама – қарсы бағытта болады.
Диамагнетиктер
Понравилась статья? Добавь ее в закладку (CTRL+D) и не забудь поделиться с друзьями:
2017-11-30
2338
Тұрақты магниттер. Магнит тарихы екі жарым мың жылдан бері жалғасуда. Көне қытай ғалымдары б.д. дейінгі VІ ғ. өзіне темір заттарды тартатын минералды тапқан. Қытайда оны “чу-ши” демек, “сүйгіш тас” деп атаған.
“Магнит” атауын көне грек драматургі Еврипид (б.д. дейінгі V ғ.) тауып, өзінің бір шығармасында оның қасиеттерін сипаттаған. Мұндай атау бұл минерал Магнессия қаласының маңында табылғанымен байланысты. Магнит — «Магнессия тасы» дегенді білдіреді.
Қазіргі кезде табиғи магнит FeO (31%) жєне Fe2O3(61%) тұратын магниттік темір (магнетиттен) кесектері екендігі белгілі. Бұл тығыздығы шамамен 5000 кг/м3 болатын морт қара минерал.
Ерте заманда магнит қасиеттерін оның “тірі жаны” бар деп түсінді. Ерте заман адамдары ит етке қалай ұмтылса магнит те темірге солай “ұмтылады” деп ойлайды.
Қазір біз мєселе магнит тудыратын ерекше өрісте екенін білеміз. Кез-келген магнит айналасында магнит өрісіболады. Осы өрістетемірдімагниткетартады.
2-парақша:Магнит өрісі — материяныңерекшетүрі, олзаттарданерекшежәнемагниттелгенденелерайналасындаболады.
Магнетиттіңмагниттікқасиеттері аса күштіемес, қазіргікезде магнит өрісіөтекүштіжасандымагниттералынды. Магниттержасау үшінқұрамындатемір, никель, кобальт жәнебасқаметалдар бар құймақолданылады. Олардысыртқы магнит өрісіндемагниттеп, жекетұрақтымагниттерретіндеқолдануғаболады.
Жасандымагниттерәртүрліформадажасалды. Магниттің магнит әсерікүшті, демек магнит өрісікүштібөліктерінмагниттікполюстердепатайды. Әрмагниттіңекіполюсіболады. Бірақматериалдыполюстерінің саны 2-ғана емес, 4, 6 жєнеоданкөбіболатындаймагниттеугеболады. Егермагниттітемірұнтағынажақындатса, олароныңполюстерінетартылды
3-парақша: 
Бағдаршытүріндежасалған магнит компаста қолданылады. Бұлкереметқұралшамаменекімыңжылбұрынойлаптабылған. Алғашқы (ертеқытай) компас а -суретте көрсетілген. Олоңтүстіктікөрсеткішдепаталған. Ескікомпастабағдаршықызметін, вертикаль өстенайналатын, табиғимагниттенжасалған “қасық” атқарды.
Қазіргізаманғы (қарапайым) компас б -суреттекөрсетілген.
а -сурет б -сурет
Магниттік бағдаршаның (компас бағдаршысы) басқа да магниттер сияқты екі полюсі бар. Оларды бірі географиялық солтүстікті көрсетеді, ол солтүстік полюсі (N), екінші ұшы — оңтүстік полюс (S) деп аталады. Осы символдар (атауларымен бірге) кез-келген магниттердің полюстерін белгілеу үшін қолданылады.
Екі магниттік бағдаршаны бір-біріне жақындатып, ә ртекті магнит полюстері бір-біріне тартылатынын біртектес полюстері тебілетінін анықтауға болады. Осы заңдылық кез-келген магниттер үшін дұрыс.
Жер шары да магнит. Оның өзінің магниттік полюстері жєне өрісі бар. Осы өріс компас бағдаршасын үнемі бір бағытқа бұрылуға мєжбүр етеді.
Бағдаршаның қай бағытты крсететіні түсінікті, себебі әраттас полюстер бір-біріне тартылады. Демек, бағдаршаның Солтүстік полюсі Жердің Оңтүстік магниттік полюсін көрсетеді. Бұл полюс жер шарының солтүстігінде, солтүстік географиялық полюстен біршама шетірек орналасқан (Уэльский Ханзаданыњ аралында).
Магниттердіңқолдануаясыөтекең. Олар тек қанакомпастардаемес, электро-, радио-техникада, роботтықтехникадажәнет.б. қолданылады. Сіздермагниттердіэлектрқозғалтқыштардан, дыбысзорайтқыштардан, телефондарда, амперметрлерде, вольтметрлерде және басқақұралдарішінентабааласыздар. Медицинадамагниттікзондтарпациенттербайқамайжұтыпқойғанине, түйреуішсияқтытемірзаттардышығаруүшінқолданылады.
Әр топтың жауабын тыңдау;
. Топтық жұмыс (суретпен жұмыс) (5 минут)
VІ. Жеке жұмыс «есептер шығару»(13 минут)
1 топ
26-жаттығу. №1, №2,.
2 топ
26-жаттығу. №3 №4
Сәйкестендіру» тапсырмасы
Суретті түсіндір.
10. 
Магнит өрісінің күш сызықтарының бағытын анықтауға қандай ережені қолданады?
11. 
Электрмагнит деп нені атайды? Ол қандай бөлшектерден тұрады?
12. 
Магнит өрісіндегі тогы бар өткізгішке әрекет ететін күштің бағытын сол қол ережесін қолданып қалай анықтауға болады?
13. 
электрқозғалтқыш не үшін пайдаланылады?
6272
6067
