Кубаев К.Е., Байшоланова К.С. Инновационный бизнес (учебное пособие). Алматы: «Экономика», 2011. 1 страница

Mf Mg

 

2 – сурет. Өндірістік кәсіпкерліктің сызбасы.

 

Айналым қаражатының иелері

Жұмыс күшін иеленушілер

Кәсіпкерлер

Тауар және қызмет көрсетуді сатып алушылар

Негізгі қаражаттардың иелері

 

 

3 – сурет. Коммерциялық кәсіпкерліктің сызбасы.

 

Тауар иеленушілер

Кәсіпкерлер

Тауар сатып алушылар

 

 

4 – сурет. Қаржылық кәсіпкерліктің сызбасы.

 

Ақша қаражаттарын иеленушілер

Кәсіпкерлер

Ақша қаражаттарын сатып алушылар

 

 

5 – сурет. Сақтандыру кәсіпкерлігінің сызбасы.

Кәсіпкер сақтандырушылар

Өмір сақтандырушы, мүлік, несие қайтармау тәуекелі

Mg

 

S

 

 

M1

 

 

6 – сурет. Делдалдық кәсіпкерліктің сызбасы.

 

Кәсіпкер - делдал

Тауар және қызмет көрсетуді сатып алушы

Тауар және қызмет көрсету

I I

Mf

Mf

Mg

Mg

 

 

Қазрігі кездегі бизенстің орынды компоненттері болып экономикалық инфрақұрылымдар міндетті түрде қызмет жасайды. Экономиканың бастапқы мақсаты, қоғамды үнемі өмірге қажетті яғни тұтынушыларға керекті игілікті заттар өндіру. Белгілі түрде экономика екі іргелі құрылымдық аксиомаға негізделеді: шексіз мұқтаждықтар мен шектеулі ресурстер. Мұктаждықтар яғни адамдардың пайдалы игіліктерді иеленуге (шексіз) ынтасы, мұқтаждықты қанағаттандыруға арналған әрекет болып өндіріс ретінде табылады. Өндірістің түпкі мақсаты тұтыну, не болмаса әр түрлі мұқтаждықтарды қанағаттандыру үрдісі. Өндіріс адам қоғамының өмір сүрү негізі. Өмір сүрү үшін адам үнемі өндіріс факторларын қолданып, өндіріс ресурстарын шығаруға мәжбүр. Экономикалық игіліктерді өндіру үшін ресурстар, яғни қоғамның әлеуметтік мүмкіндіктері (ресурстары) пайдаланылады. Сондықтан нарық экономикасының негізі болатын құрылымдар және оған сәйкес, қолданылатын ұғымдар, айтатын түсініктер болып субъектілер мен объектілер қатар нарық ресурстері, не болмаса экономика ресурстері жүреді.

Әкімшіліктерге, банк жүйелеріне шұғылданған кәсіпкерлік бойынша ақша жұмсау жолдарына бизнес –жоспар тапсыру керек. Бизнес-жоспар (ағыл. вusiness plan) кәсіпорынның белгілі бір кезеңіне, көбінесе үш, бес немесе он жылға арналған жоспары.

Бизнес-жоспар құрастыру этаптарының алғашқы позициясында кәсіпорын

Бизнес-жоспарды ресімдеу және оның стилі, соңында бизнес резюмесі е құрылымы

Резюме бизнес-жоспар толығымен құрылғаннан кейін, ең соңғы кезекте жазылады. Оған бизнес-жоспардың негізгі жағдайлары мен идея, кәсіпкер жасаған қорытынды кіреді.

1 Бизнес мақсаты. Бұл бөлімді жасағанда осы немесе болашақ бизнестің негізгі мақсаттарын үнемі есте сақтау керек, бұл потенциалды инвесторларды нақты және тұжырымды формада елестету, соңғы нәтижені санды бағада елестету үшін ұсынылады. Ұсынылатын өнім немесе қызмет қандай дәрежеде сіздің бизнестегі мақсаттарыңыздың жетістіктеріне әсер ететінін сипаттаңыз. Мақсатқа жету құралдары туралы бірнеше сөз айтуыңыз керек: жаңа технология, бірегей ақпарат, осы облыстағы жаңа патенттер мен жаңалықты қолдану және т.б.

2 Бизнес мүмкіндіктері. Сіздің бизнеске қатысты барлық бар және потенциалды мүмкіндіктерді және сіз оларды қалай жүзеге асыратыныңызды баяндаңыз. Өз ресурстарыңызды және потенциалды мүмкіндіктерді қолдану варианттарын көрсетіңіз.

3 Нарық және маркетинг. Бұл бөлімде әріптесіңізді немесе несие иесінің нарықтық жағдаймен жақсы таныс екеніңізге сендіруге тырысыңыз: нарық құрылымы мен сыйымдылығын білесіз, бәсекелестер туралы ақпаратыңыз бар, маркетинг құралдарын қолдана аласыз.

Нарықтағы орныңы және жоспарланған фирманың рөлін анықталады. Жұмыс істейтін нарық сегментінің өсу қарқыны туралы мәліметтерді келтіріңіз. Осы нарық сегментіндегі өзіңіздің сату мүмкіндіктеріңізді бағалаңыз және сіздің қорытындыңыз неге негізделетінін түсіндіріңіз. Тауардың жылжу стратегиясы және бәсекелестермен күрес қажетті нарық үлесі мен белгіленген мерзімдегі сату көлеміне қол жеткізетінін дәлелдеңіз.

4 Бәсекелестік артықшылықтар. Кәсіпорын табысын қамтамасыз ететін қажетті уақыт аралығында өз күшін жоғалтпайтын артықшылықтар ең басты бәсекелестік артықшылықтар болып табылады.

Өнім артықшылықтарын көрсетсең, онда олар салыстырмалы болу керек. Өнімнің негізгі сипаттамаларын анықтаңыз және оларды жаңа отандық немесе шетел нарық аналогтарымен салыстырмалы түрде тиімді жағдайда келтіріңіз. Жаңа қызметпен немесе өткізу жағдайымен құрылған артықшылықтарды көрсеткенде оларды сіз ғана және ұзақ қолданатыныңызды дәлелдеңіз.

5 Қызмет нәтижелері. Болжанатын нәтижелер сапалы және санды түрде көрсетілуі инвесторларға ақпаратты түсіндіру үшін өте ыңғайлы. Қызметтің болжанатын мерзімдегі шаруашылық-қаржылық көрсеткіштерін жинақтап қорытындылап, оларды есептеу әдістеріне сілтеме беру керек. Мұнда мынадай көрсеткіштер келтіріледі: пайда (таза, жалпы), өткізу көлемі (натуралды және құнды түрде), инвестицияның өтелу мерзімі, зиянсыздық нүктесі (осы периодтың ұзақтылығы және өткізудің критикалық көлемі), капиталдың айналымдылық периоды және т.б.

6 Команданың біліктілігі мен кәсіптілігі. Команда лидері туралы, идея немесе жоба инициаторы туралы ақпарат беріңіз. Басқару командасының әрбір мүшесінің біліктілігі мен кәсіптілігін сипаттаңыз. Жобаны жүргізу барысындағы өкілеттілікті беру функциялары мен дәрежесін анықтаңыз.

7 Қажетті инвестиция соммасы. Қаражатқа қажеттілік туралы мәліметтерді екі бағанаға бөліңіз: қаражатты қолдану және алу көздері. Осы екеуінің айырмасы қаражаттарға қажеттілікті анықтаумен қатар қаржылық ресурстардың жетіспейтін мөлшерін қолдану бағыттарын анықтайды. Қаржыландыру формасы мен қаражаттарды қайтаруға ерекше көңіл бөлінеді. Салынған қаражаттар формасы мен мөлшері инвестициялық тәуекелді толығымен жабатынын дәлелдеңіз

 

<Бизнес ><- ><істі ><жүргізу ><мен ><адамдардың ><іскерлік ><қатынастарының ><жүйесі. ><Субъектісіне ><және ><меншік ><нысанына ><қарай ><оның ><мынандай ><түрлері ><болады:>

1. <Кәсіпкерлік ><бизнес, ><ол ><жеке ><меншік ><өндіріс ><кұрал-><жабдықта><рына ><негізделген. ><Одан ><қазіргі ><таңдағы ><мемлекеттік ><емес ><жаңа ><меншік ><түрлері ><(топтық, ><ұжымдық, ><кооперативтік, ><акционерлік, ><пайлық) ><өсіп ><шықты. ><Кәсіпкерлік ><бизнестің ><негізгі ><бағыттары: ><өнім ><шығару, ><ком><мерция ><(сауда) ><және ><коммерциялық ><делдалдық.>

2. <Тұтынушы ><бизнес, ><ол ><жеке ><меншікті ><тұтыну ><және ><кызмет ><керсету ><саласына ><негізделеді. ><Тұтынушы ><бизнеске ><қатысушылар ><– ><барлық ><азаматтар, ><сонымен ><қатар ><басқа ><фирмалардың ><өнімдерін ><тұтынушы ><ретіндегі ><кәсіпкерлер.>

<. ><3. ><Еңбек ><бизнесі, ><ол ><жеке ><меншіктік ><жұмыс ><күшіне ><негізделеді. ><Бұл ><бизнестің ><субъектісі ><-><жұмысшылар, ><олар ><өз ><еңбегін ><жалға ><сата><ды, ><шарт ><бойынша ><еңбек ><етеді.>

<4. ><Мемлекеттік ><бизнес, ><ол ><мемлекет ><меншігіндегі ><өңдіріс ><құрал-><жабдықтары, ><ақпарат, ><интеллектуалды ><еңбек ><өнімі, ><құнды ><қағаздар, ><ақша ><ресурстары, ><т. ><б. ><негізделеді. ><Мұнда ><мемлекеттік ><органдар ><басқа ><қатысушылармен ><іскерлік ><қатынастар ><арқылы ><тепе-тең ><әріптес ><ретінде ><қызмет ><етеді.>

<Нарықтык ><экономикада ><кез ><келген ><бизнестің ><стратегиясы ><және ><тактикасы ><болады. ><Бизнестің ><стратегиялық ><мақсаты ><— ><өндірісті, ><жұмыс><ты ><(қызметті) ><жүзеге ><асыру ><процесінде ><пайданы ><(табысты, ><байлықты) ><молайту ><(максимилизациялау). ><Тактикалық ><мақсаты ><- ><осы ><стратеги><ялық ><нұсқаманы ><әр ><әріптеспен ><және ><клиентпен ><нақты ><жұмыс ><істеу ><барысында ><белгілі ><мәмлені ><жүзеге ><асыруда ><қолдану. ><Бизнестің ><бір-><бірімен ><байланысты, ><бірін-бірі ><толықтырып ><отыратын ><шаралар ><және ><операциялар ><жолы ><арқылы ><бірте-бірте ><ойлаған ><мақсатқа ><жеткізетін ><әрекет ><жоспарлары ><(жобалары) ><немесе ><бағдарламалары ><шетел ><тәжірибесінде ><бизнес-жоспар ><деп ><аталады. ><.>

<Нарықтық ><экономика ><жағдайындағы ><бизнес-жоспардың ><мазмұны ><орталықтанған ><жоспарлаудан ><әлдеқайда ><кең. ><Ол ><мынадай ><негізгі ><мақ><саттарды ><шешуге ><мүмкіндік ><береді: ><><Экономикалық ><жағдайға ><сәйкес ><тиімді ><даму ><бағдарын ><таңдап
><алу, ><мақсатты ><рыноктар ><және ><олардағы ><фирмалар ><орнын ><анықтау.>>

• <<Рынок ><кажетгілігіне ><сәйкес ><жақын ><және ><ұзақ ><мерзімде ><өндірілетін
><өн><імнін ><(жұмыстың, ><қызметтің) ><кажетті ><көлемі ><мен ><сапасын ><дәлел><деу, ><өндірі><сті><><к>< ><мүмкіндіктер ><мен ><қажетті ><ресурстарды ><бағалау.>

• <><Басқарудың ><ұйымдық-кұқықтық ><нысаны ><мен ><құрылымын ><таң><дау, ><фирма ><кадрларын ><еңбек ><етуге ><ынталаңдыру.>

• <Фирманың ><рынокты ><зерттеуге ><қажетті ><маркетинггік ><шараларын:
><жарнама, ><сатуға ><ынталандыру, ><бағаны ><қалыптастыру, ><өткізу ><каналда><р><ы >< ><т.б. ><анықтау.>

• <Фирманың ><өндірістік ><және ><сауда ><шығындарын, ><күтілетін ><қаржы
><нетижелерінің ><көлемін ><анықтау. ><Келешек ><және ><жылдық ><бизнес-жос><парларда ><тұрғындардың ><әлеуметтік ><жағдайын, ><аймақтағы ><экология><лық ><хал-алуалды ><жақсарту ><шаралары ><қарастырылады.>

<Қазіргі ><экономикалық ><теория ><мен ><тәжірибеде ><бизнес-жоспар ><төрт ><түрлі ><функция ><атқарады.>

<Бірінші ><функция ><бизнестің ><концепциясы ><(тұжырымдамасы) ><мен ><стратегиясын ><дамыту ><мүмкіндігімен ><байланысты. ><Бұл ><функцияның ><міндеті ><кәсіпорынды ><құру ><кезеңінде ><жаңа ><іс-әрекет ><қажетгілігін ><дә><лелдеуге ><саяды. ><Жаңа ><жобалар ><тек ><инвестициялық ><болып, ><ғылыми-><техникалық ><жаңалықтармен ><анықталып ><қана ><қоймай, ><толығымен ><ой><ластырылып ><жасалған ><болуы ><керек, ><онда ><стратегияның ><экономика><лық ><және ><қаржылык, ><жағдайы ><барынша ><сипатталып, ><нақты ><шаралар><дың ><техникалық-экономикалық ><негіздемесі ><берілуі ><шарт.>

<Екіншісі ><— ><жоспарлау ><функциясы. ><Ол ><фирманын ><(кәсіпорынның, ><кәсіпкердің) ><мақсаты ><мен ><міндетін ><дұрыс ><анықтауға, ><дамудың ><алдын><дағы, ><орташа ><және ><ұзақ ><мерзімді ><бағыттарын ><белгілеуге, ><іс-әрекеттің ><жаңа ><бағыттарының ><даму ><мумкіндіктерін ><бағалауға, ><даму ><процесін ><бақылауға, ><қауіп-қатер ><дәрежесін ><төмендетуге ><және ><қажетті ><түзетулер ><енгізуге ><мүмкіндік ><береді.>

<Үшінші ><функция ><өндіріс ><қуаттарын ><жасақтауға, ><ұлғайтуға ><және ><жаңартуға ><қажетті ><ақша ><қаражаттарын ><(ішкі ><және ><сыртқы ><инвестиция><лар) ><тартуға, ><жаңа ><технологияны ><енгізуге, ><шығарылатын ><өнімдердің >< >< ><көбейтуге ><не ><өзгертуге ><жөне ><оның ><сапасын ><жақсартуға ><қызмет.>

< ><Бұл ><арқылы ><жобалардың ><жаңалануы ><жене ><тәуекелділік ><дәрежесіне ><Қарай ><капиталды ><жұмылдыру ><тәсілдері ><(несие ><қарыздар, ><үлестік ><қаты><настар, ><т.б.) ><анықталады.>

<Төртінші ><функция ><фирманың ><жоспарын ><жүзеге ><асыратын, ><біріккен ө><><ндіріс ><жүргізіп, ><өз ><капиталын, ><ресурстары ><мен ><қолындағы ><технолог ><><><қоса ><алатын ><әріптес ><тартуға ><мүмкіндік ><береді. ><><Кез ><келген ><әріптес ><(инвестор) ><ең ><еуелі ><(көбіне ><жобаны жұмыс><шылармен ><кездеспей ><тұрып) ><бизнес-жоспар ><негізінде ><даму ><бағытына ><сәйкес ><фирманың ><мүмкіндіктерін ><(қаржыны ><қайы><рып ><алу, ><кепілдіктің ><шын ><болуы, ><сақтандыру ><және ><басқа ><жағдайларын ><мұқият ><зерттеп ><алады. ><Бұл ><жағынан ><алғанда ><бизнес-жоспар ><талдау ><құжаты ><және ><жарнама ><құралы ><қызметін ><атқарады. ><Сонымен, ><бизнес-><жоспар ><фирманын ><тұрақты ><жұмыс ><кұжаты ><болып ><табылады, ><ол ><фир><маның ><стратегиялык ><бағытын ><(даму ><тұжырымдамасын) ><анықтап ><қана ><қоймай, ><кәсіпкерліктің ><барлық ><салаларындағы ><қызмет ><ету ><процесін ><де ><сипаттайды. ><Ол ><фирма ><ішінде ><қолданылумен ><катар, ><сыртқы ><байланы><сқа ><да ><қызмет ><етеді.,>>

<<Нарық ><экономикасы ><дамыған ><елдерде ><капитал, ><ресурстар, ><техно><логияны ><ұсыну ><мәселелерін ><шешу ><тек ><белгілі ><мерзімге ><арналған, ><ком><панияның ><даму ><бағытын ><көрсете ><алатын ><бизнес-жоспар ><болғанда ><ғана ><жүзеге ><асады. ><Компаниялардың ><көпшілігі ><бизнес-жоспарды ><бір ><жыл><ға ><жасайды. ><Оларда ><фирма ><қызметі ><айлық ><не ><тоқсандық ><мерзімге ><бөлініп ><көрсетіледі.>

<Көптеген ><фирмалар ><бизнсс-жоспарды ><3-5 ><жылға, ><тек ><кейбірі ><(аса ><ірі ><компаниялар) ><ғана ><5 ><жылдан ><артық ><мерзімге ><жасайды.>

<Бизнес-жоспарға ><қойылатын ><негізгі ><талаптар ><және ><оны ><жасаудың ><принциптері:>

• <Сенімділік, ><ол ><кәсіпорынның ><шын ><жағдайын ><көрсете ><білуі ><қажет.>

• <Барлық ><жағдайдың ><(көрсеткіштердің) >< >< ><нақтылығы ><және ><дәлелділігі.>

• <Айқыңдылық, ><дәлелдің ><логакалық ><дәйектілігі ><және ><сендіре ><ала><тыңдығы.>

• <Қазіргі ><заманға ><сай ><болуы, ><яғни ><құжаттарды ><қажетті ><уақытын><да ><жасау ><және ><мақсатына ><қарай ><бейімдеу,>

• <Арнайы ><болуы, ><яғни ><қажетті ><ақпаратты ><қажет ><уақытында, ><оны ><қажетсінетін ><адамға ><жеткізу.>

кәсіпорын сипаттамасы: сала боиынша алатын орны, және басқа да мәліметтер беріледі.Кәсіпорын сипаттамасына сіздің қызметіңізге (бизнесіңізге) тура немесе жанама байланысты барлық сипаттар, кәсіпорын орналасқан орны, профилі, жұмыс тәжірибесі, сатып алушыға қандай өнімді немесе қызметті ұсынасыз немесе ұсына аласыз; клиенттеріңіз кімдер және олардың ұсынымдары; кәсіпорынның ұйымдық-құқықтық формасы және капиталының құрылымы жатады.Барлық сипаттар ақпарат түрінде болады және болашақ немесе жүргізіліп отырған бизнеспен байланыста ғана келтіріледі. Кәсіпорын орналасқан жерді таңдау бизнестің шығын бөлігіне әсер етеді: негізгі жанданған магистральдан қашықтық, шикізатқа, материалға, өнімді өткізу орнына жақындықтық маңызды.

Инфрақұрылым қандайда болсын экономикалық жүйенің міндетті түрде енгізілетін компоненті. Отандық экономика ұғымына сәйкес кең түрлі субъектілік ұжымдар, түрлі заңды және жеке тұлғалар қарым-қатынасына жағдай жасау орындары және қатынас араласуына мүмкіншілік жасайтын заңдар, ресми ұжымдар, мамндар топтары қолданылады. Бұл жағдайда іскерлік қатынасқа бейімдейтін экономикалық ортаға байланысты дамыған мемлекеттерде экономикалық құрылымдар кең қанат жайған. Қазақстандада соңғы кезде экономикалық инфрақұрылымдар қалыптасуда. Бизнеске қатысты инфрақұрылым ұжымдары ұйымдастырушылық- құқықтық түрлі қарым- қатынастарының жиынтығы болып есептеледі. Іскерлік әлемде кәсіпкерлермен бизнесмендерден басқада мемлекеттік қызметкерлер кәсіпкерлік және ұйымдастырушылық жұмыстары жүргізіледі, оның ішінде мемлекеттік бизнесте тұтынушылық, еңбектік жұмыстар жасалынады. Сонымен қатар, экономикалық инфрақұрылым кәсіпкерлермен жалдамалы жұмысшылардың жұмыс жалақы жағдайлары бойынша және сол сияқты өндірушілермен қатынастарын ыңғайлайтын құқықтық органдар, экономикалық ұйымдар, мемлекетік заңдарын қолдану мүмкіншіліктеріне

Егер жалпы нарық инфрақұрылымы бөлімдерін алсақ келесі схемаға бөлүге болады. Өндіріс факторларының, тауар мен қызмет нарығы (рыногі) инфрақұрылымына: тауар биржалары, көтерме және бөлшек сауда кәсіпорындары, аукциондар, жәрменкелер, делдал фирмалары жатады. Қаржы нарығындағы (ақшалық, валюталық,бағалы қағаздар) нарықтық инфрақұрылымына: банктер, сақтандыру компаниялары, қор биржалары жатады.Еңбек нарығының инфрақұрылымына Еңбек биржалары жатады. Ақпараттық нарығы (рыногі) инфрақұрылымына ақпараттық орталықтар, жарнамалық агенттіктер, заң мекемелері жатады.

Бизнестік инфрақұрылымдар арнаулы түрде бизнес процесстерін дүниеге келтіру; іске асыру жумыстарымен шұғылданады. Нарық экономикасында негізгі қалыптасқан Іскерлік әлемің әртүрлі саласында қызмет істейтін бизнесмендердің іс қажеттілігіне байланысты. Өндірістік әрекеттер яғни, бизнес жасау жолында коммерциялық өндіріс жұмыстарын іске асырылыуы мен байланысты жәйда. Коммерция жолында өкіметтің тікелей қатынасы болмайды, іскер адамдар өз жұмыстарымен ұсыныстарымен бірінен-бірі іскер қатынасқа кіріседі. Бұл жерде олардың бірін-бірін табу үшін контрактіге отырғанда нәтижелі жұмыс жасау үшін түрлі экономикалық құрылым функциялары қажетті. Бұл делдалдық, консалтингтік жұмыс мекемелері, еркін кәсіпкерлікті дамыту институттары, қоғамдық кәсіпорындар, өкіметтік кәсіпорын жүйелері (салық, антимонопольді комитеттік) олардың функциялық нәтижелері, заң қолдану жұмыстары т.с.с.құрылымдар бизнес процессінетигізетін әсері күрделі болады. Яғни нарық экономикасында бұл құрылымдар табиғи түрде туады және қызмет істейді. Нарық инфрақұрылымына функционалды элементтер енгізіледі. Мысалы кредиттік жүйе және коммерциялық банктер жұмыстары сонымен қатар қаржы қаражат ұжымдары енгізіледі.Бірлескен несие жүиесіне келсек бул жүиенің көп буынды, күрделі құрылымдарекенін, өз клиенттеріне көрсетететін қызыметтерінің ерекшелік теріне жіктелуіне көз салсақ кәзіргі кезде үш маңызды элементін көрсетуге болады::орталық эмиссиялық банк; коммерциялық банктер; мамандырылған несиелік мекемелер: сақтандыру, жинақтык, ипотекалық, сенімгерлік (траст) және т.б. Функционалдық мамандануына, шаруашылық буындарға несие қаражаттылық қызмет атқару көлемі мене санына сәйкес банктік жүие несие жүиесінің ядросы, ал несиелік институтының қызметін реттеуші бірегей орган Орталық банк болып табылады