ЗНАЧЭННН1 ВЕЛІЧЫНІ: вядо-мыя — 20вішань, невядомыя - 10в., шукаемае - 30в. АДНОСІНЫ: у 2 разы больш. ЗАЛЕЖНАСЦІ: усяго.
РАШЭННЕ: (20:2)+20=30 (в.). АДКАЗ: паклалі 30 вішань.
Патрэбна адрозніваць паняцце “рашэнне задачы” як:
1) вынік (адказ- 30в.); 2) спосаб рашэння задачы (а:2+а); 2) працэс пошуку спосабу; 3) план знаходжання адказу.
Рашэнне задачы можна зрабіць рознымі спосабамі: 1.ПРАКТЫЧНЫМ–з дапамогай канкрэтных прадметаў.
2.АРЫФМЕТЫЧНЫМ - рашэннем задачы па дзеяннях: 20:2=10(в.);10+20=30(в.) або састаўленнем выразу: 20:2+10.
3.АЛГЕБРАІЧНЫМ- з дапамогай ураўнення: х–20:2=20. 4. ГЕАМЕТРЫЧНЫМ -з дапамогай чарцяжа.
У пачатковых класах рашаюць задачы: 1) у прамой і ва ўскоснай форме; 2) з поўнымі, недастаючымі або з лішнімі дадзенымі; 3) прамыя і адваротныя ім. Праверка рашэння задачы праводзіцца: 1) прыкідкай выніку; 2) рашэннем задачы другім спосабам; 3) рашэннем адваротнай задачы; 4) адпаведнасцю адказу ўмове задачы. Задачы бываюць: простыя на адно дзеянне, на два і больш дзеянняў - састаўныя з прыведзенымі або непрыведзенымі дадзенымі.
Найбольш вядомая класіфікацыя простых задач:
1-ая група (5 відаў) - на знаходжанне: 1) сумы; 2) астатка; 3) сумы аднолькавых складаемых (здабытку); 4) дзяленне на роўныя часткі Пр.: Паклалі 8 груш пароўну на дзве талеркі. Колькі груш на кожнай талерцы?; 5) дзяленне па зместу Пр.: Расклалі на талеркі 6 груш па 2 на кожную. Колькі талерак спатрэбілася?
2-ая група (8 відаў) - на сувязь паміж кампанентамі і вынікамі арыфметычных дзеянняў? Пр.: а) Купілі 3 сшыткі ў клетку і 5 – у лінейку. Колькі ўсяго купілі сшыткаў? б) Усяго купілі 8 сшыткаў у клетку і лінейку, з іх 3 сшыткі ў клетку. Колькі сшыткаў купілі ў лінейку? і інш..
3 - яя група (8 відаў) – на павялічэнне (памяншэнне) ліку на некалькі адзінак і ў некалькі разоў ва ўскоснай і прамой форме. Пр.: а) Было 9 алоўкаў, што ў 3 разы больш, чым маркераў. Колькі было маркераў? (УФ) б) Было 9 алоўкаў, а маркераў- у 3 разы менш. Колькі было маркераў? (ПФ).
4-я група (4 віды) – на параўнанне: рознаснае (на колькі больш-менш) і на кратнае (у колькі разоў больш-менш).
5-ая група (2 віды)- на знаходжанне долі ад ліку і ліку па яго долі Пр.: а) Кілаграм цукерак каштуе 6 тысяч рублёў. Колькі каштуе 1/3 кг цукерак? б) 1/3 кг цукерак каштуе 2 тысячы рублёў. Колькі каштуе 1 кг цукерак? або: Якая цана цукерак?
У пачатковым курсе матэматыкі задачы рашаюцца для
1) засваення тэарэтычага матэрылу (плошча квадрата);
2) засваення прыёмаў арыфметычных вылічэнняў;
3) развіцця лагічнага мыслення (аналіз, аналогія і інш.);
4) маральнага і эстэтычнага выхавання вучняў;
4) кантролю ведаў, уменняў і навыкаў (тэсты і інш.);
5) дыягностыкі разумовага развіцця вучняў.
Тэарэтычная аснова арыфметычных дзеянняў
Тэарэтычнай асновай складання цэлых неадмоўных лікаў (ЦНЛ) з’яўляецца аперацыя аб’яднання А В=С канечных неперасякальных мностваў. Няхай колькасць элементаў п(А)=п{ х,х,х }=3, п(В)=п{о,о}=2, тады п(С)=5, п(А В)=п{ х,х,х ,о,о}=3+2=5.
Тэарэтычнай асновай аднімання ЦНЛ з’яўляецца аперацыя рознасці мностваў С\А або С\В, дзе А С і В С. Тады п(С\А)=5-3=2, п(С\В)=5-2=3.
Тэарэтычнай асновай множання ЦНЛ з’яўляецца здабытак такі, што: 1) а•в=а+а+а+...+а (в разоў), 2)а•1=а, 3) а•0=0. Тэарэтычнай асновай дзялення ЦНЧ з’яўляецца разбіенне мноства А={х,х, о,о, *,*}, дзе п(А)=6, на роўнаколькасныя падмноствы: калі атрымоўваем колькасць элементаў кожнага падмноства 6:3=2, то гэта будзе дзяленне на роўныя часткі; калі атрымоўваем колькасць частак 6:2=3, то гэта будзе дзяленне па зместу.
Простыя задачы на сэнс арыфметычных дзеянняў у пачатковых класах спачатку рашаюцца на канкрэтных мноствах, а затым іх рашэнні запісваюцца з дапамагай лічбаў і матэматычных сімвалаў (+, --, •,:, =), пры гэтым уводзяцца назвы гэтых сімвалаў, а таксама назвы кампанетаў і вынікаў арыфметычных дзеянняў.
Простыя задачы на складанне зручна ілюстраваць на
прадметах з дапамогай наборнага палатна, напрыклад, задачу: Коля выразаў 3 квадраты і 2 кругі. Колькі ўсяго фігур выразаў Коля? Выстаўляюцца на палатне асобна ППП і ОО, а затым разам ПППОО. Пад кожным мноствам запісваецца яго колькасць (3,2,5). Гаворыцца: на матэматычнай мове рашэнне задачы запісваецца: 3+2=5, чытаецца: да трох прыкласці два будзе пяць або 3 плюс 2 роўна 5; 3 і 2 – складаемыя (1-ае і 2-ое), 5-сума, 3+2 – сума лікаў. Простыя задачы на адніманне ўводзяцца аналагічна. Зручна гэта рабіць на задачах, адваротных задачам на складанне: Коля выразаў кругі і квадраты, усяго – 5. З іх 3 былі квдраты. Колькі кругоў выразаў Коля? На матэматычнай мове запісваецца 5-3=2, чытаецца: ад 5 адняць 3 атрымаецца 2 або 5 мінус 3 роўна 2; 5 - гэта памяншаемае, 3- аднімаемае,2–рознасць,5-3-рознасць лікаў.
Простыя задачы на множанне звязваюць са складаннем аднолькавых лікаў. Напрыклад, прапануецца
задача: Вучань на 5 канвертаў наклеіў па 2 маркі. Колькі ўсяго марак наклеіў вучань? Гэта задача спачатку рашаецца складаннем: 2+2+2+2+2=10 (м.). Больш кароткі запіс рашэння з дапамогай новага дзеяння множання: 2 • 5=10, што чытаецца: па 2 узяць 5 разоў атрымаецца 10 або 2 памножыць на 5 роўна 10; 2 і 5 –множнікі (1-ы і 2-і), 10 - здабытак, 2•5 – здабытак лікаў.
Адрозніваюць дзяленне на роўныя часткі і дзяленне па зместу. Лепш за ўсё адрозненне паміж гэтымі відамі дзялення паказаць на інсцэніроўцы. Аднаму з вучняў даецца 6 бананаў і прапануецца раскласці іх пароўну на двух талерках. Ён раскладвае іх па аднаму на талерку і атрымоўвае па 3 бананы на кожнай: 6:2=3(б.). (6 падзяліць на 2 роўныя часткі будзе па 3). Гэта задача на дзяленне на роўныя часткі. Другому вучню прапануецца 12 бананаў раскласці на талеркі па 3 бананы на кожную, устанавіць, колькі талерак для гэтага спатрэбіцца. Ён прапануе 12 бананаў раскладваць па3 групамі:12-3–3-3-3=0 або 12:3=4(т.) (12 падзяліць па 3 будзе 4). У далейшым чытаецца: 12 падзяліць на 3 роўна 4; 12- гэта дзялімае, 3-дзельнік, 4-дзель, 12:3– дзель лікаў. Гэта задача на дзяленне па зместу.
Гэта група задач звязана са знаходжаннем невядомага кампанента кожнага арыфметычнага дзеяння па вядомаму кампаненту і выніку дзеяння. Іх 8 відаў. Разгледзім задачы на ўзаемасувязь складання і аднімання на канкрэтных прыкладах . К.- 6 Л. - 4
Міша злавіў 6 карасёў і 4 ліні. !----------------!---------!
Колькі ўсяго рыб злавіў Міша? ? рыб
Адказ: Міша злавіў 10 рыб. Рашэнне: 6+4=10 (р.)
Міша злавіў 10 рыб. З іх К. - 6 Л. – х
было 6 карасёў і некалькі !-----------------!--------!
лінёў. Колькі лінёў злавіў Міша? 10 рыб
Адказ: Міша злавіў 4 ліні. Рашэнне: 6+х=10 х=4
Міша злавіў 10 рыб. З іх К. – х Л. - 4
было 4 ліні і некалькі !-----------------!-------!
карасёў. Колькі карасёў злавіў Міша? 10 рыб
Адказ: Міша злавіў 6 карасёў. Рашэнне: х+4=10 х=6
Апошнія віды такіх задач можна рашаць аналагічна.
Задачы на рознаснае параўнанне з пытаннямі: На колькі больш? На колькі менш? Задачы на кратнае параўнанне з пытаннямі: У колькі разоў больш або менш?
Пакажам іх на канкрэтных прыкладах.
Намалявалі 3 квадраты і 5 кругоў. на 2кв
На колькі менш намалявалі квадратаў, менш
чым кругоў? 5-3= на 2 квадраты менш
На колькі больш намалявалі кругоў? 5-3=на 2 кругі больш
Намалявалі 3 квадраты і 6 кругоў. у 2р. м.
У колькі разоў больш намалявалі
кругоў, чым квадратаў? 6:3=у 2 р. больш У колькі разоў менш намалявалі квадратаў?6:3= у 2р.менш.
Да гэтай групы адносяцца 4 віды простых задач у прамой форме (ПФ) і 4 віды задач ва ўскосной форме (УФ)
Прывядзём канкрэтныя прыклады.
У падрыхтоўчы перыяд вучняў патрэбна азнаёміць са спосабамі ўстанаўлення ўзаемна-адназначнай адпавед-насці паміж элементамі мностваў, а таксама са спосабамі ўраўнівання мностваў: дабаўленнем элементаў да меншага мноства або змяншэннем іх у большым мностве {***} і {000 00}: { *** **} і {000 00} або {***} і {000}.
Задача ў ПФ: Намалявалі 3 звязды,а кубікаў на 2 больш.
Колькі кубікаў намалявалі?
Столькі ж, як звёзд (3) і яшчэ 2.
Адказ: намалявалі 5 кубікаў.
Адносіна “на 2 больш” адпавядае ?, на 2 больш
значэнню невядомай велічыні. Рашэнне: 3+2=5 (к.)
Задача ваУФ: Намалявалі 3 звязды. Гэта на 2 менш,чым кубікаў.Колькі кубікаў намалявалі? Зв.- 3, гэта на 2 менш
Адказ: намалявалі 5 кубікаў. К.--?
У малюнку задачы ў ПФ Рашэнне: 3+2=5 (к.)
адносіна “ на 2 больш ” адпавядае невядомаму значэнню валічыні, а ў кароткім запісе задачы ва УФ адносіна “ на 2 менш ”адпавядае вядомаму значэнню велічыні, акрамя та- го стаіць ключавое слова “гэта,”могуць быць “што”,“іх”.
Задача ў ПФ: Выразалі 3 квадраты, а кругоў у 2 разы больш. Колькі выразалі кругоў?
Рашэнне: 3•2=6 (кр.) ?,у 2р.больш
Задача ва УФ: Выразалі 6 кругоў, што ў 2разы больш, чым квадратаў. Колькі выразалі квадратаў? Кр.-6,што ў 2р. б.
Рашэнне :6:2=3(кв.) Адказ: выразалі 3 кв. Кв.-?
У мал. задачы ў ПФ адносіна “ ў 2р. больш ” адпавядае невядомаму значэнню велічыні, а ў кароткім запісе задачы ва УФ–вядомаму значэнню, маецца слова“ што ”.
Спачатку ўдакладняюцца паняцці столькі ж, пароўну, столькі ж і яшчэ, столькі ж без, больш-менш на (у... разоў) на мноствах прадметаў. Пазней гэтыя адносіны канкрэтызуюцца на адносінах тыпу даўжэй-карацей на (у... разоў), даражэй-таней на (у...разоў) і інш.Да ўмовы задачы (набор маркераў каштуе 12 т.р., а набор ручак-4 т.р.) ставяцца пытанні і робяцца кароткія запісы.
Прамая форма задачы Ускосная форма задачы
1. М. – 12 т.р. М. – 12 т.р. Гэта на 8т.р.дараж.
Р.-?т.р., на 8т.р.таней Р. -? т.р.
Рашэнне: 12-8=4(т.р.) Адказ: набор ручак каштуе 4 т.р.
2. М. – 12 т.р. М.- 12 т.р., што ў 3 р.даражэй
Р. -? т.р., у 3 р. таней Р. -? т.р.
Рашэнне: 12:3=4(т.р.) Адказ: набор ручак каштуе 4 т.р.
3. Р.- 4 т.р Р.- 4 т.р., якія на 8 т.р.таней
М.-? т.р.,на 8т.р.дараж. М. -? т.р.
Рашэнне:4+8=12(т.р.) Адказ: набор маркераў каштуе12т.р.
4. Р.- 4 т.р. Р.- 4 т.р. Ён у 3 разы таней
М.-? т.р.,у 3 разы дараж. М.-? т.р.
Рашэнне: 4•3=12(т.р.) Адказ: набор маркераў каштуе12т.р.
5. М.–12т.р. М.– 12 т.р.
? на колькі ? на колькі
Р.- 4т.р. таней Р.– 8 т.р. даражэй
Рашэнне:12-4= на 8т.р.таней Адказ: набор ручак каштуе
на 8т.р.таней, чым маркераў
6. М. – 12 т.р М.-12 т.р. ?
у колькі разоў ? у колькі разоў
Р. - 4т.р. таней Р. - 4т.р. даражэй
Рашэнне: 12:4=у 3 разы таней Адказ: набор маркераў
каштуе ў 3 разы даражэй,чым ручак.
У задачах у прамой форме адносіны “на (у) больш(менш)” адпавядаюць шукаемаму,ва ўскоснай форме-вядомаму значэнню,пры якім стаяць словы: гэта, што, ён(іх), які(якая)
Падрыхтоўчай работай да рашэння састаўных задач з’яўляецца засваення спосабаў рашэння простых задач як у прамой, так і ва ўскоснай форме.
Напрыклад: Вучні пасадзілі 6 ліп, гэта ў 2 разы менш, чым бяроз. Колькі бяроз пасадзілі вучні? У задачах ва ўскоснай форме маюцца словы-прыметы тыпу “ гэта ”, “ што ”, “ іх ” і інш., а таксама адносіны “ на некалькі больш-менш ”, “ у некалькі разоў больш-менш ”, якія заўсёды адпавядаюць вядомаму значэнню велічыні, што наглядна бачна з кароткага запісу задачы ва ўскоснай форме.
Перафармулюем задачу з ускоснай у прамую форму: Вучні пасадзілі 6 ліп, а бяроз у 2 разы больш. Колькі бяроз пасадзілі вучні? У гэтай задачы адсутнічаюць словы тыпу “ гэта ”, “ што ”, а адносіна “ ў 2 разы больш ” дапасавана да невядомага значэння велічыні, што выразна паказана ў кароткім запісе задачы (справа).
У с к о с н а я форма П р а м а я форма
Л. – 6, што ў 2р. менш,чым Л. --- 6
Б. --? Б.----?, у 2 р. больш, чым
Рашэнне: 6•2=12(б.) Рашэнне: 6•2=12 (б.)
Перафармулюем апошнюю задачу, каб яна рашалася на 2 дзеянні. Замяняем пытанне, увёўшы ў яго ключавое слова “ ўсяго ”. Гэта слова паказвае на паяўленне новага дзеяння ў рашэнні задачы: Вучні пасадзілі 6 ліп, а бяроз- у 2 разы больш. Колькі ўсяго дрэў пасадзілі вучні? Зменіцца і кароткі запіс задачы:
Л. – 6 ? др. 1) 6•2=12 (б.) Рашэнне:
Б. --?,у 2 р. больш 2)6+12=18(др.) 6+6•2=18(др.)
Далей параўноўваем тэксты, кароткія запісы і рашэнні трох задач. Праводзім семантычны аналіз тэкстаў задач: звяртаем увагу на ключавыя словы,адносіны, дапасаванне іх да вядомага або невядомага значэнняў велічынь.
У класе праводзіцца гульня “Магазін”, ствараецца задачная сітуацыя,з якой выдзяляецца тэкставая задача:
Маша купіла 5 бананаў і 4 грушы. УМОВА ЗАДАЧЫ
Колькі ўсяго фруктаў купіла Маша? ПЫТАННЕ ДА ЯЕ
5 і 4 ЛІКАВЫЯ ДАДЗЕНЫЯ ЗАДАЧЫ
Колькасць купленых фруктаў ШУКАЕМАЕ ЗАДАЧЫ
5 + 4 = 9 (фр.) РАШЭННЕ ЗАДАЧЫ
Маша купіла 9 фруктаў. АДКАЗ ЗАДАЧЫ
1-ы варыянт
У далейшым задачу можна перафармуляваць у другую з двумя пытаннямі, а пазней пакінуць апошняе пытанне:
Маша купіла 5 бананаў, а груш- на 1 менш.
Колькі груш купіла Маша? 5 – 1 = 4 (гр.)
Колькі ўсяго фруктаў купіла Маша?
1) 5 - 1=4 (гр.) 2) 5 + 4=9 (фр.)
Кароткі запіс: Б.- 5 Усяго-? фр.
Гр. -?, на 1 менш, чым
Рашэнне задачы састаўленнем выразу: 5 + (5 – 1) = 9 (фр.).
2-і варыянт
Задачу можна перафармуляваць у другую з трымя дадзенымі: Маша купіла 5 бананаў і 4 грушы, 3 фрукты аддала маме. Колькі фруктаў засталося ў Машы?
Гэта задача на два дзеянні. Яна мае некалькі рашэнняў.
1-ы спосаб: 1) 5+4=9 (фр.) 2) 9- 3=6 (фр.) (5+4)-3= 6 (фр.)
2-і спосаб: (5 – 3) + 4 = 6 (фр.) Спачатку задача раша-
3-і спосаб: 5 + (3 – 2)= 6 (фр.) ецца па дзеяннях .
Для замацавання прапануюцца заданні:
1.Дадзена ўмова задачы: Коля знайшоў 6 падасінавікаў, а падбярозавікаў на 4 больш. Паставіць да ўмовы пытанні, каб задача рашалася: 1) на адно дзеянне,2) на два дзеянні. 2. Зрабіць кароткія запісы састаўленых задач.
3. Да састаўленых задач падабраць патрэбныя выразы:
1) 6+4; 2) 4+(6+4); 3) 6 + (6+4); 4) (6+4)+6
ЗАДАЧА-гэта мэта, дадзеная ў пэўных умовах.
Разгледзім задачу, спосаб рашэння якой вучні павінны адкрыць. Гэта праблемная задача: З двух гарадоў, адлегасць паміж якімі 300км, адначасова насустрач адна адной выехалі дзве машыны. Хуткасць руху першай-55км/г, а хуткасць другой- - 45 км/г. Праз колькі гадзін машыны сустрэліся? А базначэнні: S – адлегласць, V1, V2 -хуткасці, t-час.
!-------!--------!--------1--!-----!-----!-----! Чарцёж 1-я г. 1-я г.
задачы 2-я г. 2-я г.
3-я г. 3-я г.
Шляхам эўрыстачнай гутаркі па чарцяжу вучні пры-ходзяць да вываду: каб знайсці час у задачы на сус-трэчны рух, патрэбна падзяліць пройдзеную адлегласць на суму хуткасцей рухаючыхся цел: t=S:(V1+V2). Вучні адкрылі агульны спосаб рашэння такіхзадач на сустрэчны рух. Гэта вучэбная задача. Ускладнім задачу, якая стане практычнай, калі патрэбна знайсці лікавыя адказы: З двух гарадаў, адлегоасць паміж якімі 300 км, адначасова насустрач адна адной вые-халі дзве машыны і сустрэліся праз 3 гадзіны. Хуткасць руху першай на 10 км/г большая,чым другой. Якую адлегласць прайшла кожная машынв да сустрэчы?
? км ? км
!-----!--!-----!--!-----!--!-----!-----!-----!
300 км праз 3 гадзіны
Рашэнне: 1) 300:3=100(км/г) 2) 100 -10=90(км/г) 3) 90:2=
=45(км/г) 4)45+10=55(км/г) 5)45х3=135(км) 6)55х3=165(км)